Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Naxçıvan  MR-də  mövcud  imkanlar  hesabına  enerji 

problemini  həll  etməyin  ən  düzgün  yolıı  kaskad  tipli  SES- 

lərin  tikilməsidir.  Belə  ki,  ərazidə  yerləşən  qısa  və  sürətli  dağ 

çaylarının  bəziləri  böyük  hidroenerji  potensialına  malikdir. 

Belə  çaylardan  biri  də  Ordubad  rayonu  ərazisində  yerləşən 

Gilançaydır(2).

Gilançay  qısa  və  güclü  dağ  çayı  olub  uzunluğu  53km- 

dir.  Sutoplayıcı  sahəsi  426km2,  hövzəsinin  orta  yüksəkliyi 

2015m-ə  bərabərdir.  Çay  şəbəkəsinin  sıxlığı  0,52km-dir. 

Başlanğıcını 2876m yüksəklikdə Eşşək meydanı yaxınlığından 

götürərək  678m  hündürlükdə  Aşağı  Azada  Araz  çayına 

tökülür.  Çayın 

düşməsi  2198  m,  orta  meyilliliyi  isə  41,4 

m/km-dir.  Başlıca qolları Saqqırsu, Nəsirvazçay, Xırdaçay və 

Parağaçaydır.  Çayın  dərəsi  yuxarı  və  orta  axında  dar,  aşağı 

axında isə genişdir.

Gilançayın  qidalanma  mənbələri  müxtəlifdir.  Əsas 

qidasını  qar  və  yağış  sularından  alır.  Həmçinin  yeraltı  sular 

da  az  rol  oynamır.  Bu  çayın  suyu  ilə  Ordubad  və  Culfa 

rayonlarında 2000 hektara qədər sahə suvarılır (3, s.56).

Aşağıda  2004-cü  il  üzrə  apardığımız  müşahidələrin 

təhlili  əsasında  Gilançayın  müxtəlif aylar üzrə  su  sərfi  cədvəli 

və  onlar  əsasında  qrafik  verilmişdir.  Məlumatların  Muxtar 

Respublikanın  digər  çaylarının  su  sərfi  ilə  müqayisəli  təhlili 

göstərir  ki,  Gilançayın  hidroenerji  potensialı  Muxtar 

Respublikanın digər çaylarına nisbətən  artıqdır.

Gilançayın  2004-cü  ildə  bol  sulu  və  az  sulu  dövrlərinin 

orta su sərfinin  müqayisəli təhlilli  m3/san. 

________

g ü n l ə r

a y l a r

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1 0

1 1

1 2

1 3

1 4

1 5

M

a y

V D

r

O

СЧ

r -

r o

‘O

C N

«/*>

#*

C O

*

r -

O

t ' -

o o

r -

С О

r .

» n

o

•4

o

Ю

O

*

r -

N *

4

,

7

С О

г*

( N

н о

O

k t y a b r

V O

4 0

4 0

O l

( N

O l

с о

C N

o o

0 0

o o

o o

O O

O O

o o

#%

m

т Г

r o

r o

C O

r o

r»

#4

n

r*

r>

•*

* o

e*

r o

с о

r»

c O

r o

w*

r o

r o

с о

C O

C O

С О

r o

c o

С О

561

---

g ü n l ə r

a y l a r

16

17

18

19

20

21

22

23

2 4

25

2 6

2 7

28

29

30

31

O rla

av

0

M a y

m

r ■<

r -

T t f *

1

4

,3

1

3

,7

1

3

,5

1

3

,2

1

3

,2

1

3

,2

1

3

,2

1

3

,7

1

4

.0

•

CN

#4

»/*ı

’’vT

1

4

,7

ır4.

1

5

,3

1

*

O k t y a b r

3

.1

8

3

,1

8

3

,0

4

3

,0

4

O

•X

cr

3

,0

4

3

,0

4

2

.9

0

2

,9

0

2

,9

0

2

.9

0

Ш

2

,9

0

O

CN

Г ]

■'3'

O

m

2

,9

0

m

m

Gilançay  üzərində  6  aqreqatlı  turbini  olan  «Frensis» 

firmasına  aid  kiçik  SHS  tikmək  məqsədəuyğundur.  Turbinin 

istismar  gücü  4,6  mVt,  orta  enerji  istehsalı  isə  12.3mln  kVt/ 

saata  bərabərdir.  Bunu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Gilançay 

hövzəsi  boyu  kəndlərin  elektrik  enerjisinə  olan  tələbat  gücü 

6,6  mVt-dır(2).  Çay  üzərində  su  anbarı  inşa  etmədən  30-dan 

artıq  bu cür turbin yerləşdirmək mürnükündür.

Bu  tipli  SES-lər  hesabına  bütün  Ordubad  rayonu 

ərazisini elektrik enerjisi ilə təmin etmək  olar.  2004-cü ilin tək 

oktyabr  ayında  Ordubad  rayonu  7İmin  78  min  kVt/saat 

elektrik  enerjisi  sərf etmişdir  ki,  bunun  da  həcmi  7  mlrd  774 

mln  manatdır.  Yerli enerji  istehsal  olduqdan  sonra Ordubad 

rayonu  ərazisindəki  elektrik  çatışmazlığı  səbəbindən  fəaliy­

yətini  dayandırmış  bütün  sənaye  obyektlərini  yenidən  işə 

salmaq,  eləcə  də  kommunal,  məişət  və  təsərrüfatın  müxtəlif 

sahələrinin  tələbatını  ödəmək  mümkündür.  Problemlərin 

yaxın  gələcəkdə  həlli  üçün  müvafiq  təşkilatlar  qarşısında 

məsələ  qaldırılmalı  və  Gilançayın,  eləcə  də  ərazidəki  digər 

çayların  hidroenerji  ehtiyatları  el m Г  əsaslarla  ətraflı  tədqiq 

edilməli və iqtisadi qiymətləndirilməlidir.

562

---