Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
qalmaqda olan torpaqların qarşısını almaq əlavə xərc tələb edir. (1, s.1-3) Naxçıvan M R-də kiçik sahələrdə drenaj işləri
aparılmasına baxmayaraq, 3300 ha torpaq sahəsi şoranlığa məruz qalmışdır. Bunun səbəbi drenaj işlərinin keyfiyyətsiz aparılması ilə bağlıdır. Belə ki, drenajdan istifadə 60-70 il üçün nəzərdə tutulduğu halda, onlar 10-15 ildən sonra sıradan çıxmış olur. (2, s. 166) Tədqiqat zamanı məlum olmuşdur ki, Muxtar Respublika ərazinsində qobuların bütün
inkişaf mərhələlərinə rast gəlmək olur. Qobular və yarğanlar ərazinin başqa zonalarına nisbətən maili düzənliklərdə və dağətəyi zonada geniş inkişaf etmişdir. Bu zonada qobuların uzunluğu 0. 5-3,0 km, dərinliyi 2-8 m, eni 0,5-8,0 m arasında dəyişilir. Əkin sahələrinin relyef quruluşu mütləq nəzərə alınıb horizontallar üzrə şumlanmalı əkin sahələrinin suvarılması üçün su arxının və tarlanın normasına uyğun su götürülməli, suvarma mütəxəssisin nəzarəti ilə düzgün aparılmalı və götürülmüş suyun miqdarına uyğun suçu təyin olunmalıdır. Kollektorlar vaxtlı-vaxtmda təmizlənməlidir. Payın sularının su mənbələrinə axıdılması üçün sahənin aşağı hissələrində xüsusi arxlar çəkilməli və su ötürücü qurğular tikilməlidir. Kanallara və kollektorlara aid olan torpaqların istifadəsi qadağan edilməli və çoxillik bitkilər əkilməlidir. Qobuların ətrafında horizontallar üzrə 25-30 sm olan çəpərlər çəkilməli, pilləkənvari terraslar salınmalı, ağac-kol bitkiləri əkilməlidir. Yuxarıda göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi aqroirriqasiya eroziyasının inkişafını zəiflətməklə torpaqdan səmərəli istifadə eiməyə imkan verəcəkdir Ədəbiyyat: 1. Qurbanov Ə.K., Babayev N.S., İskəndərov H.Z., Əliyev S.Ə. Naxçıvan MSSR-də suvarma-irriqasiya eroziyası vo onlara
555 qarşı mübarizə yolları. Naxçıvan Sahələrarası Ərazi Elmi- Texniki İnformasiya və Təbliğat Mərkəzi. № 24; 1989, 3 s 2. Babayev S.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Bakı, 1999, 226 s A L Ə M Ə L Ə K B Ə R O V A M E A N a x ç ıv a n B ölm əsi NAXÇIVAN MR TORPAQLARINDA RADİONUKLİDLƏRİN HƏRƏKƏTİ VƏ MİQRASİYASI Muxtar Respublikanın torpaqları öz tərkib və yayıl masında makro və mikrorelyefın, allüvial, prollüvial, dellğ- vial yığınlarının dəyişik nisbətdə qarı-şıqlarının, müxtəlif dərəcədə minerallaşmış qrunt sularının, kasıb bitki örtüyü nün, kəskin iqlimin və qədim əkinçiliyin təsirini əks etdirir.
Tədqiqatların nəticəsi göstərmişdir ki, Naxçıvanda əsas etibarilə aşağıdakı 4 torpaq qurşağı vardır: 1. Yüksək dağlıq qurşağının çəmən-bozqır torpaqları. 2. Quru kserofıt meşə və kolluq qurşağının dağ - qəhvəyi, dağ- boz -qəhvəyi torpaqları. 3. Quru bozqır qurşağının (boz- qəhvəyi) torpaqları. 4. Yarımsəhra qurşağmm ibtidai - boz, boz, çəmən- boz allüvial çəmən torpaqları (4, s.230- 239). Xarici aləmin ekoloji .faktor baxımından öyrənilməsi göstərir ki, nüvə partlayışlarından . alınan radioaktiv məhsullar biosferdə miqdarı artır ki, bu da öz növbəsində torpaqların və bitki örtüyünün çirklənməsinə səbəb olur. Canlı orqa-nizmə təsir edən 90Sr və 137Cs radionuklidləri uzun müddət yaşayır və miqrasiya dövrünə qoşulmaqla daha çox önəm daşıyır. Naxçıvan MR ərazisində 90Sr -nın təyinatı və
miqrasiyası dəyişkən xarakter daşımaqla, onun qatılığı 2,5 - 3,5 QB/ km2 arasında dəyişir. Dağlıq ərazilərin tor-
556 paqlarmda 90Sr düzənlik ərazilərində olduğundan çoxdur. 90Sr -nın max. miqdarı dağ çəmən torpaqlarının üst qatlarda 0-1 Osm arasında yerləşir. Dərinliyə getdikcə onun miqdarı azalır. 90Sr-ııın torpaqlarda yerləşməsi şaquli
zonallığa əsaslanır (cədvəl 1.) (1, s.72-75). Ərazimizin torpaqlarında 137Cs-nin qatılığı 1,5-2,6 QB k/km2 arasında dəyişir. Dağlıq ərazilərin torpaqlarında 90Sr radionuklidiıı miqdarı daha çoxdur. Cədvəl 1
T o r p a q , № k ə s ik D ə r in liy i, s m 90Sr
U7Cs l37C s:
9üS r Q В k / k m 2 B k /k q Q B k / k m 2 B k / k q
B oz, ç o x - d a n - b e c ə - rilə n lə n gilli ş u m - la n -m ış (150)
Aştım 0 -1 0
1,3 10,4
0 ,5 4 ,8
0 ,3 8 A ş um
1 0 -2 4 0 ,9
6 ,7 0 ,5
3 .7 0 ,5 5
V 2 4 -4 0
0 ,6 1,9
0 ,5 4,1
0 ,8 3 0 -4 0
2 ,8 1,5
0 ,5 3 B o z -
q ə h v ə y i, ç ö lliik ş u m la n m ış (151)
Aşum 0 -1 2
0 ,9 7 ,5
0 ,7 4,1
0 ,7 7 Aşımı
12 -2 2 0 ,7
5 ,0 0 ,4
3 ,0 0 ,5 7
V 2 2 -3 5
0 ,5 3 ,5
0 ,3 2 .2
0 ,6 0 v s
3 5 -4 8 0 ,4
2 ,5 0 ,2
ı , ı 0 ,5 0
0 -4 8 2 ,5
- 1,6
- 0 ,6 4
D a ğ - m eşo
q ə h v ə y i 0 5 2 )
A d 0 -8 1 1,2
12,6 1,1
8 ,5 0.91
A ı 8 -1 8
1,1 8 ,5
0 ,9 6,3
0,81 V 18-26 1,0 7 ,6
0 ,6 4,1
0 ,6 0 0 -2 6
3 ,3 - 2 ,6 - 0 ,7 8
D a ğ - ç ə m ə n ç ö llü k (153)
A d 0 -9 1,3 12.6
0 ,7 7 ,0
0 ,5 4 A ı
9 -1 5 1,1
ı ı , ı 0 ,5
5 ,2 0 ,4 5
V 1 5 -2 6
1,1 8 ,5
0 .7 5 ,2
0 ,6 3 0 -2 6
3 ,5 - 1,9 - 0 ,5 4
D ə y iş m ə 2 ,5 -3 ,5 - 1 ,5 -2 ,6 - 0 ,5 3 -
0 ,7 8 O r t a
3 ,0 1,9
0 ,6 2 557
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|