Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
qayıtdıqdan sonra da bir müddət bu ideologiyanın təbliğatı ilə məşğul olmuşdular. Azərbaycanda ilk sosial-demokrat təşkilatı olan «Hümmət»in, onun eyniadlı orqanının yaradılmasında M.Ə.Rəsulzadə, M.H.Mövsumovla yanaşı Peterburq ___ • Texnologiya institutunun məzunu M.H.Hacınski də əsas rol oynamışdır (1). M.H.Hacınskiniıı öz siyasi fəaliyyətinə sosial- demokrat kimi başlamasının əsas səbəbi məhz Peterburq həmyerlilər cəmiyyətində marksist ideyaları ilə yaxından tanış olması idi. Məhz M.H.Hacmskinin bilavasitə təsiri altında onun kurs yoldaşı M.Əzizbəyov, Odessa Universitetinin tibb fakültəsinin tələbəsi N.Nər iman ov və gələcəkdə Kazan Universitetinin tibb fakültəsinin tələbəsi olacaq S.M.Əfən diyev bu təşkilata üzv olmuşdular. M.H.Hacınski institutu qurtardıqdan sonra Bakıya qayıdır, Rusiya paytaxtında Azərbaycan həmyerlilər cəmiyyətinin işi
ilə Peterburq Universitetinin hüquq
fakültəsinin tələbəsi Aslan bəy Səfıkürdski məşğul olmağa başlayır. Gələcək Zaqafqaziya Seyminin və Azərbaycan XC Parlamentinin ən fəal üzvlərindən biri A.Səfikürdskinin biı- ziyalı və siyasi xadim kimi formalaşmasında Peterburqdäkı tələbəlik həyatının mühüm rolu olmuşdur. Onunla yanaşı həmin illərdə tələbə həmyerlilər cəmiyyətinin fəalları arasında Bakı şəhər dumasının təqaüdçüləri, Mülki Mühəndislər İnstitutunun tələbələri Mustafa və Musa Hacıqasımovlar (2), Peterburq Universiteti hüquq fakültəsinin tələbələri Ş.Rüstəmbəyov, Ə.Kərimov, Dağ Mədən İnstitutunun tələbəsi Ağakərim Kərimov (3), Yol Mühəndisliyi İnstitutu nun tələbəsi Xudadat bəy Məlikaslanov da var idilər. 112
X.Məlikaslanov institutda oxuduğu illərdə Peterburq həmyerlilər cəmiyyətinin (ittifaqının) ən fəal üzvlərindən olmaqla yanaşı, o zaman tələbələr arasında geniş yayılmağa başlayan marksizm ilə yaxından maraqlanmağa başlamış və 1901-ci ildə RSDFP-уэ üzv olmuşdu. 1906-1911 -ci illərdə Peterburq Dağ Mədən Mühən- dişləri institutunda təhsil almış Ağa Əminov da tələbələrin həmyerlilər cəmiyyətinin işində yaxından iştirak etmişdir. Lakin öz əksər tələbə həmyerlilərindən fərqli olaraq A.Əminov sosial-demokrat hərəkatına devil, milli demokratik -/ *
partiyasının üzvü olmuş, Azərbaycan XC hökumətində maliyyə naziri olmuşdu. Onların təhsil aldığı illər Rusiyada siyasi hadisələrlə zəngin bir dövr idi. Geniş fəhlə və kəndli hərəkatının zirvəsi olan 1905-1907-ci illər inqilabında digər sosial təbəqələrlə yanaşı, tələbə-gənclər də yaxından iştirak etmiş, inqilabın əsas hərəkətverici qüvvələrindən olmuşdular. Paytaxtda və digər şəhərlərdə keçirilən demokratik hərəkatda - nümayiş və mitinqlərdə, tətillərdə tələbələrin iştirakı, onların daha da radikallaşması ilə müşayət olunurdu. Sosial-demokrat ideyaların təsiri altında fəaliyyət göstərən tələbə hərəkatı sırf universitet həyatı ilə bağlı tələblərlə yanaşı, ümumdemökratik tələblər - monarxiyanın ləğvi, respublika təsisi, azad seçkilər və s. irəli sürməyə başlamışdı. Tələbələr arasında tətillərin miitəşəkkilliyini təmin etmək üçün Tələbə Şurası yaradılmış, buraya azərbaycanlı tələbələr də daxil idilər. Tələbə hərəkatında fəal iştirak etdiyinə görə Musa Hacıqasımov institutdan qovulmuş və həbs edilmişdi. Musa Hacıqasımov, 113
N .Nərimanov kimi M.H.Hacmskinin vasitəsilə «Hümmət» qəzetinə materiallar göndərirdi (4). 1905-ci il avqustun 11-də azərbaycanlı tələbələrin də təhsil aldıqları iki institutda - Mülki Mühəndislər və Yol Mühəndisləri İnstitutlarında tələbə yığıncaqları keçirilmiş və siyasi tələblər - hökumətin istefası, Müəssislər Məclisinin çağırılması, siyasi məhbusların azad edilməsi və s. tələblər • | • •• ••
1
•• t •• irəli surulmuşdu. Tələbə hərəkatının geniş vüsət aldığı şəhərlər arasında Riqa, Odessa, Kiyev, Moskva şəhərləri də var idi. 1905-ci il avqustun 13-də Riqa Politexnik institutunda oxuyan tələbələr ictimai həyatın demokratikləşməsi tələbi ilə mitinq keçirmişdilər, institutda azərbaycanlıların da daxil olduğu Qafqaz Həmyerlilər Cəmiyyəti fəaliyyət göstərirdi. Bakı şəhər dumasının təqaüdçüsü Kərim bəy Məlikov və _ • _ Ibadulla Əmirov (5) da həmin cəmiyyətin fəallarından idilər. Tələbə çıxışlarının genişləndiyi Kiyev şəhərində 1905- ci ilin yanvarında keçirilmiş tətillərdə iştirak etdiyinə görə Kiyev Politexnik İnstitutunun kimya fakültəsinin tələbəsi, H.Z.Tağıyevin fərdi təqaüdçüsü Hacı bəy
Axundov institutdan xaric edilmiş və təqaüddən məhrum olmuşdu. O, Gəncəyə qayıdaraq Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvü kimi ictimai iş aparmış, yalnız 1908-ci ildə tələbəliyə bərpa edilə bilmişdi (6). Odessanın ali məktəblərində təhsil alan azərbaycanlı tələbələr ümumrusiya tələbə hərəkatına qoşulmuşdular. Azərbaycanlı tələbələrin təsis etdikləri həmyerlilər cəmiyyət ləri arasında Odessa həmyerlilər təşkilatı öz fəallığı ilə seçilirdi. 1902-ci ildə
Odsssa Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuş Nəsib bəy Yusifbəyli, həmin 114 Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|