Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 

103

  

keçirilmişdir. Bu səbəbdən də X.Rza yazmışdır: 

Qərbi də, Şərqi də tutan İsgəndər 

Özünü bu yerdə salmış çətinə. 

Götürüb başından tacı mükəddər 

Baş əymiş şəhərin dəyanətinə. 

 

 

 

 

( “Səmərqəndim”) 

X.Rzanın Özbəkistanın maddi mədəniyyət nümunələri ilə bağlı 

işlətdiyi maraqlı misraları çoxdur. XVI əsrin  ən məşhur memarı 

özbək-Sinan Xoca olmuşdur. O, 1540-cı ildə Osmanlı 

imperatorluğunda baş memar vəzifəsinə təyin edilmişdi. Onun inşa 

etdiyi Şahzadə, Süleymaniyyə və Səlimiyyə camesi kimi memarlıq 

abidələrinə onun müəllifinə işarə edərək belə yazmışdır: 

Kimindir bu sözlər, hansı memarın? 

Xəyallar içində addımlayıram. 

Mən kiməm?Bir yarpaq, ya qar dənəsi. 

Xeyir Mən özümü yer-göy sayıram. 

Çünki Səmərqənddə addımlayıram. 

 

 

 

 

( “Səmərqəndim”).  

Teymuri hökmdarı böyük alim Uluqbəy Tarakay Səmərqənd,  

Buxara  və  Giduvanda  mədrəsələr  tikdirmişdir. X.Rza bunları 

ümumiləşdirərək yazmışdır: 

Yanaşıb Uluqboy mədrəsəsinə 

Onu seyr edirəm, qışda yaz kimi. 

 

 

 

 

(“Səmərqəndim”). 

Şair Rumi məqbərəsi,  Şirdar, Registan məqbələrini yada 

salaraq demişdir: 

Rumi məqbərəsi, Şirdaar, Registan  

Bəşər dürdanəsi, dünya gövhəri 

 

 

 

 

(“Səmərqəndim”).  

Muzeyləri haqqında: 

Muzey salonları hələ biryana,  

Qəbristanlıq özü ən qədim muzey  

Ucalan hər gümbəz kiçik bir səma 

---

 

104

 Sənət şöləsinə qərq olub hər şey 

 

 

 

 

( “Səmərqəndim”).  

Vaxtilə Teymurləng öz qadını Bibixanımın  şərəfinə  məscid 

tikdirmişdi. X.Rza həmin məscidə işarə etmişdir:  

Budur Bibixanım - səma çırağı,  

Doyarmı göz-könül bu yadigardan. 

 

 

 

 

( “Səmərqəndim” ).   

 Sənətkar  şeirlərdə Özbəkistanın məşhur  şəxsiyyətlərinin 

adlarını: Biruni, İbn   Sina, Ferabi, M.Kaşqari,  Ə.Nəvai, 

M.Uluqbəy,  Ə.Cabbarlı, H.Tufan, Q.Qulam və başqalarını 

hörmətlə xatırlamışdır: 

Bu yolun hər şaxəsi mənə aşkar görünür,  

Ulduz bağı Səmərqənd, ulu Kaşğar görünür.  

Bu yol hardasa tozlu karvanlarla birləşir,  

Füzulihi gözləyir orda ustad Əlişir. 

 

 

 

 

(“Bakı Daşkənd səma yolu”)  

“Çətindir ayrılmaq” şeirində oxucu Özbəkistanın nəbatat aləmi 

ilə yaxından tanış olur. Şair öz məhəbbətini təsirli ifadə etmək 

üçün S.Vurğun formasından, sintaktik təkrirlərdən geniş istifadə 

etmişdir: 

Bağlar meyvə dolu: ərik, badam, nar,  

Almadan, meyvədən nuş elə bir-bir.  

Bağlara sığmayan nemətlər ki, var,  

Özbək varlığının bərəkətidir.  

Almadan, heyvadan nuş elə bir-bir. 

 

 

 

 

(“Çətindir ayrılmaq”)  

X.Rza Osman Sarıvəlli kimi özbək nemətlərindən olan üzümün bir 

çox növünü şeirdə canlandırır:  

Özbək şeiri kimi üzümlər növ-növ,  

Hüseyni, buki, çiləki, pişraz.  

Saxlasan, qırmızgə qışa qalarmış  

Xatın barmağından göz-könül doymaz.  

Yaqut parçasıdır hər gilə pişraz. 

 

 

 

 

(“Çətindir ayrılmaq”)  

Şair Özbəkistan təbiətinin ağacları haqqında yazanda 

---

 

105

təsvirin ümumiləşmə keyfiyyətini qabardır, intonasiya 

çalarlarından kontekst daxilində məharətlə istifadə edir:  

Hava ətirlənib, su gülablaşıb,  

Atəş müqəddəsdir, torpaq təbərrik  

Yasəmən gözəllər Çəpərdən aşıb,  

Dilbər sərvlərin önündə diz çök. 

 

 

 

 

(“Səmərqəndim”)  

Oxucu Özbəkistan  şeirlərinde bu qədim türk məkanının 

oykonim, hidronim və oronimleri ilə də tanış olur:  

Çay adı: 

Şaxtanın şiddəti yandırır suyu  

Ənhar dumanlanır - Bozsu buğlanır. 

 

 

 

 

(“Daşkəndin qışı”) 

Dağ adı: 

O Urqut, bu Kuhək, bu ulu dağlar  

Yarandı mərdlərin sümüklərindən 

 

 

 

 

(“Səmərqəndim” ) 

Yer adı: 

Dinlə mənə nələr deyir canımdakı şəlalə qan:  

Qızılqala, Canbaz qala, Kiçik təpə, Sarı kurqan. 

 

X.Rza türk, özbək, qırğız, türkmən dil birliyinə də poetik nümunələr 

həsr etmişdir. 

“İncəsənət sarayında” şeiri X.Rzanın Qazaxıstan mövzusunda yazdığı 

tərənnüm  şeiridir. Əsərdə Qazax dili, türk dil qohumluğu, Qazax həyatı, 

vətənçilik təfəkkürü emosionallıqla ifadə olunmuşdur:  

Dedi: - Dillərimiz necə yaxınmış  

Dedim: - Qəlblərimiz ondan da yaxın.  

Güldü... gülüşüylə yaza döndü qış,  

Qanımda qaynadı od axın-axın. 

 

 

 

 

(“İncəsənət sarayında”)  

“Özbək dili” şeiri  şairin geniş poetik təfəkküründən həm də 

onunla fərdilik tapır ki. Özbəkistan bir məmləkət kimi bütün 

dəyərləri ilə mənalandırılır, dil xalqın varlığı, 

  

---