Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
205 Stres amillərə davamlı Arpa 43 sortunda RNT/DNT nis- bəti də, hər iki orqanoiddə kəskin artmışdır ki, bu da xloro- plast və mitoxondri fraksiyalarında genetik sistemin aktivliyi- nin göstəricisi kimi qəbul edilə bilər. Bu isə özlüyündə hücey- rənin enerji təminatına yönəlmiş biosintetik proseslərin aktiv- liyi ilə xarakterizə olunur. Şəkil 4.9-da stres amillərə həssaslığı ilə seçilən Arpa 59 sortunun xloroplast və mitoxondri genetik sistemlərində RNT və DNT-nin miqdarında baş verən dəyişmələr verilmişdir. Şə- killərdən aydın görünür ki, stres amillər Arpa 59 sortunun mi- toxondri və xloroplast genetik sistemlərinə ciddi təsir edərək RNT və DNT-nin miqdarında kəskin azalmalara səbəb olmuşdur. Maraqlıdır ki, xloroplastlarda RNT və DNT-nin azalması quraqlıq stresinə nisbətən duzluluq stresi zamanı daha çox müşahidə edilmişdir. Quraqlığın təsirindən xloro- plastlarda RNT-nin miqdarı 7%, DNT-nin miqdarı isə 4% azal- dığı halda, mitoxondrilərdə bu göstəricilər müvafiq olaraq 21% və 20%-ə bərabər olmuşdur. Öyrənilən bu arpa sortu toxum- larının stres məhlullarda cücərmə qabiliyyətinə və yarpaqlarda xlorofilin depressiya dərəcəsinə görə də, quraqlıq stresinə nis- bətən duzluluq stresinə qarşı daha həssas olmuşdur (III fəsil). Bu nəticələrin bir-birinə uyğun gəlməsi bitkilərin stres amil- lərə davamlılığında xloroplastların quruluş və funksiyasının xüsusi önəmi olduğunu bir daha təsdiq edir. Stres amillər Arpa 59 sortunun mitoxondrilərində də nuk- lein turşularının miqdarında ciddi azalmalara səbəb olmuşdur. Quraqlığın təsirindən RNT-nin miqdarı 21%, DNT-nin miq- darı isə 11% azalmışdır. Oxşar nəticələr duzluluq stresinin tə- siri zamanı da müşahidə edilmişdir Stres amillərə həssas Arpa 59 sortunda RNT/DNT nisbəti də hər iki genetik sistemdə xeyli azalmışdır ki, bu da xloroplast və mitoxondri frak- 206 siyalarında genetik sistemin fəallığının aşağı düşdüyünü göstərir. -7 -4 -21 -11 -25 -15 -5 N əz arə tə görə % -lə Quraqlıq Xloroplast RNT XloroplastDNT Mitoxondrial RNT Mitoxondrial DNT -21 -20 -24 -13 -25 -20 -15 -10 N əz arə tə görə % -lə Duzluluq Şəkil 4.9. Quraqlıq və duzluluq streslərinin təsirindən Arpa 59 sortunun hüceyrə orqanoidlərində nuklein turşuları miqdarında baş verən dəyişmələr. Fizioloji parametrlərinə görə quraqlıq stresinə nisbətən duzluluq stresinə daha davamlı hesab edilən Arpa 32 sortunun xloroplastlarında RNT və DNT-nin miqdarında kəskin artım müşahidə edilməmişdir (Şəkil 4.10). 207 Quraqlıq stresinin təsirindən bu arpa sortunun xloro- plastlarında RNT-nin miqdarı 42%, DNT-nin miqdarı isə 58% artmışdır. Duzluluq stresinin təsirindən isə xloroplast RNT- lərində 35%, xloroplast DNT-lərində isə 21% artım müşahidə edilmişdir. Lakin hər iki stresin təsirindən mitoxondrial RNT- nin miqdarında azalmalar baş vermişdir. 42 58 -13 -11 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60 N əz ar ət ə gör ə % -lə Quraqlıq Xloroplast RNT XloroplastDNT Mitoxondrial RNT Mitoxondrial DNT Şəkil 4.10. Quraqlıq və duzluluq streslərinin təsirindən Arpa 32 sortunun hüceyrə orqanoidlərində nuklein turşuları miqdarında baş verən dəyişmələr Quraqlıq stresi təsirindən bu azalma 13%, duzluluq stresi təsirindən isə 6%-ə bərabər olmuşdur. Quraqlıq stresi mitoxond- rilərdə də xeyli azalmaya səbəb olmuş (-11), lakin duzluluğun təsirindən mitoxondri DNT-də nəzərə çarpacaq artım qeyd edil- mişdir (30%). RNT/DNT nisbətindən alınmış nəticələr də maraq doğurur. Belə ki, bu nisbət quraqlıq variantında aşağı, duzluluq variantında isə nəzərə çarpacaq dərəcədə yüksək olmuşdur ki, bu da duzluluq stresinin xloroplastlarda və qismən də mitoxondrilərdə gen eks- presiyasına müsbət yöndə təsir etməsini göstərir. 208 Son illər xloroplast və mitoxondrilərin DNT və RNT-də molekulyar dəyişkənliklərin öyrənilməsinə həsr olunmuş təd- qiqat işlərinin həcmi xeyli artmışdır [43, 106]. Bu məlumat- lardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, növ və ya sort diver- gensiyası yalnız nüvə genlərinin dəyişilməsi ilə deyil, həm də xloroplast və mitoxondrilərin genetik sistemlərində baş verən dəyişmələrlə şərtlənir. Qeyd edək ki, belə dəyişmələr bir hal- da əsasən xloroplast genlərində, digər halda isə mitoxondri genlərində özünü göstərir. Bu hüceyrə strukturlarının genetik materiallarında baş verən dəyişiklik dolayısı yolla olsa da, öy- rənilən sortların enerji dəyərini qiymətləndirməyə əsas verir. Əlamətlərin inkişafına müxtəlif xarakterli faktorların təsirini tədqiq edərkən genetik balans hipotezi meydana çıxır. Onların bəziləri əlaməti gücləndirdiyi halda, digərləri onu əks tərəfə yönəldir. Belə məqamlarda bu və ya digər əlamətin dərəcəsi genetik balansın nəticəsi kimi qəbul edilir. Mitoxondri və xloroplastlarda nuklein turşuları miqdarı- nın və onalrın funksional aktivliyinin dəyişilməsi göstərir ki, stres amillərə uyğunlaşma hüceyrənin energetik orqanoidlə- rində baş verən proseslərlə də əhəmiyyətli dərəcədə əlaqədar- dır. Davamsız sortlar DNT və RNT miqdarının azalması və hüceyrənin zəif morfoloji aktivliyi ilə xarakterizə olunur. Energetik metabolizmin gücü, onun potensial imkanları, bio- sintetik proseslərinin efektliyini, orqanizmin ətraf mühitin dəyişilən şəraitinə uyğunlaşmasını əhəmiyyətli dərəcədə şərtləndirir [53, 62]. Əldə edilən təcrübi nəticələr aşağıdakı şəkildə şərh edilə bilər: stres amillərin təsirindən hüceyrə nüvəsində elə bir şərait yaranır ki, DNT-nin ümumi və lokal sintezinin aktivliyi dəyişilir, bu da öz növbəsində bəzi təkrarlanan nukleotid ardıcıllıqları fraksiyalarında ayrı-ayrı struktur genlərin doza- Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|