Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 212 
33
9
5
7
7
0
5
10
15
20
25
30
35
a)  Stresdən 48 saat sonra meydana gələn dəyişmələr
N
əz
ar
ət
ə 
gö
rə
 %
-lə
Total DNT
Qalıq DNT
Stabil DNT
Labil DNT
RNT
 
29
1,6
22
41
8
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
b)   Stresdən 72 saat sonra  Hib+KİN təsirindən meydana gələn dəyişmələr
Nə
za
rə
tə
 g
örə
 %
-lə
Total DNT
Qalıq DNT
Stabil DNT
Labil DNT
RNT
 
Şəkil  4.11.  Duzluluq  stresinin  təsirindən  mədəni  təkdənli 
buğda (T.monococuum L.) növündə RNT miq-
darı  və  DNT  fraksiyalarında  baş  verən  dəyiş-
mələr və bu dəyişmələrə Hib+Kin hormonunun 
təsiri 
 
Alınan nəticələrdən aydın olur ki, mədəni təkdənli buğda 
(T.monococcum  L.)  stres  amillərə  qarşı  tolerantdır.  Belə  ki, 
həm quraqlıq, həm də duzluluğun təsirindən hüceyrə xromati-
ninin struktur vəziyyətində dəyişmələr baş vermiş, labil DNT-
nin  miqdarı  artmış  və  bunun  nəticəsində  də  transkripsiyanın 
intensivliyi  güclənmişdir.  Transkripsiya  intensivliyinin  art-
ması translyasiyanın da güclənməsinə və daha çox zülal sinte-
zinə  səbəb olur  ki, nəticədə bitki özünü  stresin təsirindən qo-
ruya  bilir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  stresdən  72  saat  sonra 
verilmiş  fitohormonlar  genomda  bərpa  işlərinə  kömək  etmiş 
və stresin nəticələrinin aradan qaldırılmasına səbəb olmuşdur. 

---

 
213 
Nəticələrdən  aydın  olur  ki,  fitohormonların  təsirindən  sonra 
bitkidə  RNT  və  DNT-nin  bütün  fraksiyalarında  artım  baş 
vermişdir.  Bu  isə  onunla  xarakterizə  olunur  ki,  fitohormon-
ların təsirindən genom daha da aktivləşir və reparasiya prosesi 
güclənir. 
Nəticələri  bir  daha  təsdiq  etmək  üçün  təcrübə  bərk  buğ-
danın (T.durum Desf.) davamlı, orta davamlı və həssas sortları 
üzərində təkrar aparılmışdır.  
 
Cədvəl 4.4. 
 
Stres amillərin və fitohormonların təsirindən Giorgio 302  
buğda sortunun (T.durum Desf.) cücərtilərində RNT və DNT  
fraksiyalarında baş verən dəyişmələr (100 q yaş çəkidə mq-la) 
 
Təcrübə 
variantları 
RNT 
DNT fraksiyaları 
Ümumi 
DNT 
labil 
stabil 
qalıq 
Stresdən 48 saat sonra 
Nəzarət 
87.3±0.95 
10.4±0.20 
19.8±0.70 
2.56±0.26 
32.7±1.16 
PEQ 
96.2±3.73 
12.0±0.50 
20.9±0.37 
2.54±0.41 
35.4±1.28 
NaCl 
91.9±4.24 
12.5±0.38 
20.3±1.02 
3.01±0.27 
35.8±1.67 
Stresdən 72 saat sonra 
PEQ+H
2
O 
76.9±7.05 
9.75±0.13 
17.8±0.55 
2.21±0.35 
29.7±1.03 
PEQ + Hib+Kin 
96.6±4.60 
12.8±0.30 
21.2±0.45 
2.83±0.53 
36.8±1.28 
NaCl+H
2
O 
72.6±6.45 
9.83±0.26 
18.0±0.35 
1.59±0.53 
29.4±1.16 
NaCl + Hib+Kin 
104.6±5.55 
13.7±0.30 
22.5±0.25 
3.8±0.26 
40.0±0.82 
 
Cədvəl  4.4-dən  göründüyü  kimi  quraqlığın  təsirindən 
davamlı sort hesab edilən Giorgio 302 sortunun cücərtilərində 
RNT (10.0 %), labil DNT-nin (15.0%) miqdarı  əsaslı surətdə 
artmış, stabil  və qalıq DNT-nin miqdarında  isə önəmli dəyiş-
mələr  baş  verməmişdir.  Bu  təcrübədən  alınmış  nəticələr  də 

---

 214 
T.monococcum  növündə  alınmış  nəticələri  bir  daha  təsdiqlə-
miş oldu. Belə  ki,  labil DNT və RNT arasında olan korrelya-
siya bir daha özünü göstərdi.  
Fitohormonunun  təsirindən  sonra  isə  RNT  və  DNT  frak-
siyalarında yüksək  artım müşahidə olunmuşdur. RNT-nin miqdarı 
25.0%,  labil  DNT  31.0%,  stabil  DNT  19.0%,  qalıq  DNT  28.0%, 
ümumi DNT-nin miqdarı isə 23.0% artmışdır.  
Nəticələr  göstərir  ki,  İtalya  mənşəli  Giorgio  302  sortunun 
genomu  quraqlığın  və  fitohormonların  təsirindən  T.monococcum 
növünə nisbətən daha çox aktivləşmişdir. Belə ki, T.monococcum-
da  fitohormonların  təsirindən  ümumi  DNT-nin  miqdarı  11.0% 
artdığı  halda,  Giorgio  302-sortunda  bu  rəqəm  iki  dəfə  çox 
olmuşdur. 
Duzluluq  stresinin  təsirindən  də  Giorgio  302  sortunun  ge-
nomunda RNT və DNT-nin fraksiyalarında əsasən artım meydana 
gəlmişdir.  Belə  ki,  duzluluğun  təsirindən  RNT-nin  miqdarı  5.0%, 
labil DNT-nin miqdarı 20.0%, stabil DNT-nin miqdarı 2.0%, qalıq 
DNT-nin  miqdarı  17.0%,  total  DNT-nin  miqdarı  isə  9.0  % 
artımışdır.  Nəticələri  quraqlığın  təsiri  ilə  müqayisə  etdikdə  aydın 
olur ki, bu sortda quraqlığın təsirindən transkripsiyanın intensivliyi 
daha  çox  güclənmişdir.  Belə  ki,  quraqlıq  zamanı  labil  DNT-nin 
miqdarı  15.0%  artıqda  RNT-nin  miqdarı  10.0%,  duzluluq  da  isə 
labil DNT-nin  miqdarının 20.0% artmasına baxmayaraq RNT-nin 
miqdarı cəmi 5.0% artmışdır.  
Stresdən 72 saat sonra Hib+Kin hormonunun təsiri nəticəsində 
isə  nuklein  turşularının  miqdarında  daha  yüksək  artım  müşahidə 
edilmişdir. RNT-nin miqdarı 35.0%, labil DNT-nin miqdarı 39.0%, 
stabil  DNT-nin  miqdarı  25.0%,  qalıq  DNT-nin  miqdarı  38.0  %, 
total DNT-nin miqdarı isə 36.0 % artmışdır (Cədvəl 4.4).  
Bu nəticələr Giorgio 302 bərk buğda sortunun fitohormonların 
təsirinə qarşı daha həssas olduğunu  göstərir. Odur ki, fitohormon-

---