Azərbaycan milli musiqi mədəniyyəti

Şikəstələr.
<<Şikəstǝ>> farsca sınmış, qəlbi qırılmış mənasını daşıyır. Məcazi mənada sevgilisindən, vətənindən ayrı düşən, onu itirən şəxsin həzin, yanıqlı səslə, ağır ritmdə bayatıdır. Musiqidə şikəstələr yer adları, şaxs adları va s. ila saciyyalandirilir. Məlumdur ki, «Şikasta» janri avval aşıq musiqi yaradıcılığında yaranmışdır də təsadüfi deyil ki, böyük müğənni Bülbül aşıqları şikastalarin yaradic və onların ifalarının çoxvariantlı olmasını etiraf edir.Azərbaycan xanəndəlik sənətində «Şikəsta»nin iki növü əsas yer tutur. Bunlar sayır Qarabağ şikəstəsi» və «Kəsmə şikəstə»dir. Bu iki növdə olan şikastalar» XIX asrdə də zərbi-muğam janrında özünə geniş təşəkkül tapmışdır. Əvval qeyd etdiyimiz kimi, bütün şikəstə növləri bir muğama - «Segah»a söykənir. Hər iki şikəstədə - istər «Qarabağ şikəstəsi»ndə, istərsə də «Kəsmə şikastanda sevgi-məhəbbətin doğurduğu hislərdən şikayət, əzab-əziyyət, ümid vasf olunur. Məhz bu ümdə xüsusiyyətlərə görə də adlarını çəkdiyimiz zarbi-muğamların musiqisinə həzinlik, kövrəklik, dərin lirizm, emosionallıq çox xasdır. iki şikəstənin sözləri ənənəyə görə xalqdan alınmışdır. Onların mətnini «> mayəsi ilə təkcə «Mirzə Hüseyn segahı»na əsaslanır. Bu zərbi-muğamda musiqi ibarələri bir-biri ilə əlaqəli şəkildə, uzadıla-uzadıla oxunur.
«Qarabağ şikəstəsi» zərbi-muğamının məzmunu xalq şənliyini, gəzintisini, şadlığı, sevinci əks etdirir.Kəsmə şikəstə. «Kəsmə şikəstə»nin adı məhz onun ifaçılıq məziyyətləri ilə bağlıdır. Axı bu zərbi-muğamda musiqi ibarələri aramla, qiriq-qiriq, xirda fasilələrlə oxunur. Məhz onun ümdə ifaçılıq xüsusiyyətlərinə görə də bu zarbi muğam «Kəsmə şikəstə» adlandırılmışdır.


."Humayun" muğamı və onun şöbələri
«,<«<«, «Tərkib»> «Bayatı-Şiraz pərdəsinə də düşür.
«Mayeyi-Hümayun» isə ««Tərkib»> şöbəsi 2 muğam dəstgahında - «Şüştər» və «Hümayun»>da işlənir. «Tərkib»> mərkəz şöbədir. O, axıcı, ürǝyǝyatımlı melodiyaya malikdir. «Tərkib»>dən sonra «Üzzal» və «Kiçik məsnəvi» şöbələri ardıcıllaşır. «<Üzzal>> «Bayatı-Şirazın zilində ifa olunan şöbələrdən biridir.
XX əsrdə Azərbaycanda «

XANƏNDİLİK SİNİFLƏRİN YARANMASI XX əsrin 20-30-cu illərində Naxçıvan, Gəncə, Şuşa, Ağdam, Şəki, Xankəndi, Lənkəran, Qazax və sonrakı illərdə respublikamızın başqa şəhərlərində də xüsusi uşaq musiqi məktəbləri və orta ixtisas musiqi məktəbləri açılır. Bu musiqi tədrisi ocaqlarında indiyə qədər muğam ixtisası üzrə xanəndələr və xalq çalğı alətlərindəifaçılar hazırlayan siniflər mövcuddur.Bakı Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin (hazırda Musiqi Kollecinin) muğam müəllimləri arasında görkəmli tarzan, Respublikanın əməkdar incəsənət xadimi Mirza Mansur Mansurovun (1887-1967) müstəsna xidmətləri olmuşdur. O, 1922-ci ildən Azərbaycan Dövlət Türk Musiqi Məktəbində, 1926-1946-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında muğam fənnindən dərs demişdir.. Ümumilikdə 45 illik pedaqoji fəaliyyəti ərzində M.Mansurov xalq-professional musiqi ifaçıları - tarzənlərin böyük bir dəstəsini yetişdirmişdi.Xatırladaq ki, M.Mansurovun yaratdığı tar aləti xarici ölkələrdə (Paris, İstanbul vəs.) keçirilən incəsənət sərgilərində nümayiş etdirilmişdir. 1936-cı ilda M.Mansurovun tarda ifasından Tofiq Quliyev «Rast», «

MUĞAM İFAÇILIQ SƏNƏTİ
Şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqi janrlarını, aləlxüsus muğam sənətini düzgün qavramaq və bütövlükdə qiymətləndirmək çox zaman məhz ifaçılıq keyfiyyətlərindən asılıdır. Bu səbəbdən də keçmişdə muğamat ifaçılarının hazırlanmasına da xüsusi diqqət yetirilardi. Respublikamızın ayrı-ayrı regionlarında XIX-XX əsrin ovvəllərində ifaçılıq məktəblari yaranmış, o, sürətlə inkişaf etmiş, beləliklə, musiqi-şeir məclisləri xeyli zənginləşmişdir. Məhz bu kimi məclislar Şuşada, Bakıda, Şamaxıda, Ordubadda, Lənkaranda və digər regionlarda, bir növ, talim məktəbi funksiyasını daşımış, xananda və sazanda yaradıcılığının inkişafına təkan vermiş, muğam ənənələrinin sənətsevərlər arasında təbliğini və təfsirini təmin etmişdir. Mahz bunun nəticəsidir ki, bu qəbildən olan şeir və musiqi məclisləri muğam ifaçılığının təkamülündə və inkişafında özünü bariz şəkildə nümayiş etdirmiş va istedadlı ifaçı nəsillərini ərsəyə gətirmişdir. Eyni zamanda alimləri, şairləri, xanəndələri, instrumental ifaçıları birləşdirən sözügedən məclislər, ümumilikdə mədəniyyət və incəsənət tarixinin inkişafında mühüm əhəmiyyət kasb etmişdir. XX əsrin 20-30-cu illərində Naxçıvan, Gəncə, Şuşa, Ağdam, Şəki, Xankəndi, Lənkəran, Qazax və sonrakı illərdə respublikamızın başqa şəhərlərində də xüsusi uşaq musiqi məktəbləri və orta ixtisas musiqi məktəbləri açılır. Bu musiqi tədrisi ocaqlarında indiyə qədər muğam ixtisası üzrə xanəndələr və xalq çalğı alətlərindəifaçılar hazırlayan siniflər mövcuddur.Bakı Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin (hazırda Musiqi Kollecinin) muğam müəllimləri arasında görkəmli tarzan, Respublikanın əməkdar incəsənət xadimi Mirza Mansur Mansurovun (1887-1967) müstəsna xidmətləri olmuşdur. O, 1922-ci ildən Azərbaycan Dövlət Türk Musiqi Məktəbində, 1926-1946-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında muğam fənnindən dərs demişdir.. Ümumilikdə 45 illik pedaqoji fəaliyyəti ərzində M.Mansurov xalq-professional musiqi ifaçıları - tarzənlərin böyük bir dəstəsini yetişdirmişdi.Xatırladaq ki, M.Mansurovun yaratdığı tar aləti xarici ölkələrdə (Paris, İstanbul vəs.) keçirilən incəsənət sərgilərində nümayiş etdirilmişdir.

KİÇİK HƏCMLİ MUĞ QATAR RAHAB

Kiçik həcmli muğamlar silsilasina o muğamlar aiddir ki, onlar dostgahlara nisbatan ham etibarilə kiçik, şöbə və guşələrinin sayı cəhətdən isə az miqdarlıdırlar. Adətən, kiçik həcmli muğamlarda 5-6 şöbə və ya guşə çalımb oxunur. Bu qəbildən olan muğamlarda zil-bam registrli şöba va guşələr bir-biri ilə ardıcıllaşır. Dastgahın kompozisiyalarındakı geniş inkişaf tədricən emosional gorginliyin yaranması prinsipi kiçik həcmli muğamlar üçün səciyyəvi deyil. Kiçik hacmli muğamlardan: «Qatar rast lad-maqami, «Şahnaz», «Bayatı kürd», «Daşti» va «Rahab isə şur lad-məqamı asasında özünə təşəkkül tapmışdır. Beləliklə, «Qatar»- «Rast» muğam ailəsinə, «Şahnaz «Bayatı-kürd», «Dastin va «Rahaba iss «Şur» muğam ailəsinə daxil olmuşlar. Qatar. «Qatar» muğamının məcmusunu 3 şöbə təşkil edir: 1.«Qatar (zildə), 2.Qatar in mayǝsi, yəni «Mahur-hindi»nin «Üşşaq, 3.«Qatar (zilda). «Qatar muğami musiqidə geniş yayılmış 3 hissəli quruluşdadır. Bu quruluş üç bölməni- «Qataren zil-ham-zil şöbələrini özündə cəmləşdirir. Rahab, «Rahabo Yaxın Şorq xalqlarının 12 klassik muğamından biri olan Rohavisdan yaranmışdır. Bu VƏziyyat onun qədim tarixə malik olmasına bir sübutdur. Onun adı XIII əsrdən başlayaraq müxtəlif elmi-musiqi risalələrində 12 asas məqamlar sırasında çəkilir. «Rahab - «Şur» ailəsinə daxil olan kiçik həcmli muğamdır. <«Rahab muğamının «Bardaşt» «Əmiri» ilə başlanır. O, eyni zamanda «Rahabin «Maya» şöbəsi də sayılır. Lakin XX əsrin əvvəllərindəki cədvəllərin bəzilərində «in «ını «Əmiri» təşkil edirsə, sonra <> şöbəsi kimi «Rahab»> çalınıb-oxunur. «Oraq»> «Rahab»> muğamında kulminasiya şöbəsidir. Xatırladaq ki, «Əraq» bir şöbə kimi «Rast», «Segah», «Mahur- hindi» dəstgahlarında da kulminasiyanı təşkil edir.