Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 orqanik əmələ gəlməsini inkar etsə də, protestantizm təlimi katolisizim dünyagörüşünə müxalif baxışlardan yarandığı üçün pravoslav kilsəsi onu özünə həmişə «müttəfiq» saymışdır. Rusiyada əcnəbi kolonistlərin məskunlaşdırılması prosesində çar hökumətinin qanunpərəst və əməksevər protestantlara daha çox üstünlük verməsində bu səbəb əhəmiyyətli rol oynamışdır. Təsadüfi deyil ki, Qafqaz quberniyasında ilk müstəqil alman koloniyasının yaranması məhz dini amillə bağlı olmuşdur. Hələ 1802-ci ilin yayında Edinburq missioner cəmiyyətinin direktorları Rusiya hökumətinə müraciət edərək imperiyanın cənub hüdudlarında protestant missionerliyini təsis etməyə icazə istəmişdilər. Bu vəzifənin həyata keçirilməsi şotland mənşəli missionerlər Henri Brontona və Aleksandr Patersona həvalə edilmişdi 236 Yaradılan missionerliyin əsas məqsədi islam dininə və bütpərəstliyə etiqad edən dağlı xalqları arasında xristianlıq haqqında biliklərin təbliği və onların, tədricən xristianlaşdırılmasından ibarət idi. 22 iyul 1763-cü il Manifestində əcnəbi kolonistlərə xristian dininə etiqad edən xalqları başqa cərəyanlara yönəltmək qadağan edilsə də, müsəlman xalqlarını, nəinki «xristian qanunlarına cəlb etmək», hətta onlardan təhkimli kimi istifadə etməyə də icazə verilirdi. Şimali Qafqazın xristian olmayan əhalisi arasında protestantizmin reformatorluq cərəyanının təbliği nəzərdə tutulurdu 237 . Reformatorluq ortodoksal protestantizmin cərəyanlarından biri kimi kontinental Avropadakı kalvinist kilsələrin tərəfdarlarını birləşdirirdi. Bu cərəyanın banisi və təşəbbüskarı Kalvin olmuşdu. Onun təlimi Cənubi-Qərbi Almaniya və Hollandiyada — «refarmatorluq», Fransada — «quqenotçuluq», Şotlandiyada, İngiltərədə, Şimali Amerikada — «presveterianlıq» adı ilə yayılmışdı və yalnız Şotlandiyada kalvinizm hakim mövqe tuta bilmişdi. Şotland koloniyası öz xüsusi mətbəəsinə məxsus olan böyük missioner mərkəzi kimi Qafqazda reformatorluğun yayılmasında mühüm rol oynamalı idi. Şotland koloniyasının təşəkkül tapmasında Volqaboyunda artıq fəaliyyət göstərən Sarepta kolonistlərinin böyük rolu oldu. 238 Belə ki, Sarepta koloniyasında məskunlaşmaq istəyən 23 şotland missionerindən 10 nəfəri müxtəlif xəstəliklərdən vəfat etdikdən sonra yerdə qalanlara Şimali Qafqaza köçməyə icazə verildi və onlar Şotland koloniyasında məskunlaşdılar. 1813-cü ildə reformatorlardan ibarət bu koloniyada artıq 123 nəfər yaşayırdı. 239 Dağlı xalqları arasında xristianlığın yayılması məqsədilə əcnəbi missionerlərə yerli əhali arasından gənclərin, hətta köləliyə alınmasına da icazə verilmişdi. Köləliyə alman gəncin yaşı 16-dan yuxarı olmamalı idi və 7 ildən sonra, yəni 23 yaşında həmin şəxs azadlığa buraxıla bilərdi. Əgər köləliyə götürülən gənc 16 yaşdan kiçik olardısa, yenə onun 23 yaşı tamam olana qədər koloniyada saxlanılması mütləq idi. Bu yaş həddinə çatanlar və koloniyada kölələrdən doğulan uşaqlar azad sayılırdılar. Alınmış kölələrin üçüncü bir şəxsə satılması qadağan edilirdi 240 . 80 Baxmayaraq ki, Şotland koloniyasının sakinləri çətin maddi şəraitdə yaşayırdılar və təsərrüfat həyatının qurulması hələ başa çatmamışdı, onlar əsas məqsədlərinin—dağlı xalqları arasında xristianlığın yayılmasına bütün qüvvələrini və vaxtlarını, bəzən maliyyə vəsaitlərini sərf edirdilər: yerli xalqlarla yaxınlıq əlaqəsi yaratmaq məqsədilə missionerlər onlara maddi yardım göstərirdilər. Missioner Henri Brontonun ərəb dilini bilməsi onun yerli xalqlarla və əsasən islama etiqad edən əhali arasında nüfuz qazanmasına köməklik etdi. Hətta koloniyanın mətbəəsində ərəb-tatar şrifti ilə tatar dilində İncil çap edilərək Şimali Qafqazın türkdilli xalqları arasında yayıldı. 241 1828-ci il qanununa görə lüteran kilsəsi rəsmi status alaraq pravoslav kilsəsi kimi dövlət kilsəsinə çevrildi. Lüteran kilsəsi Rusiyada rəsmi dövlət statusu olan ilk əcnəbi kilsə oldu. Bu məzmunlu qanunun qəbul edilməsində və ümumiyyətlə, XIX əsrin I yarısında çar hökumətinin yevangelist-lüteran kilsəsinə münasibətinin müsbət cəhətdən dəyişməsində, lüteranlığın və pravoslav kilsəsinin bərabər tutulmasında, şübhəsiz, I Nikolayın həyat yoldaşı, Prussiya kralı III Fridrix Vilhelmin qızı Frederika — Luiza Şarlotta — Vilhelminanın az təsiri olmamışdır. 242 1828-ci il qanununa görə bütün yevangelist təşkilatların birləşməsinə imkan yaradılsa da başqa bir tərəfdən yalnız lüteran kilsə qaydalarına əməl olunması tələb edilirdi. 243 İmperiyanın cənubunda, o cümlədən Qafqazda bu qanun münaqişə ocağı yaratdı. Coğrafi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq Qafqazdakı alman koloniyaları dispersiya və təcrid olunmuş şəkildə mövcud olduqlarından müxtəlif konfessiyaların bir-biri ilə birləşməsi üçün münbit şərait yaranırdı. Bu birləşmələr müxtəlif konfessiyaların könüllü razılığı əsasında baş verirdi və hər bir konfessiyanın özünəməxsus xüsusiyyətləri saxlanılırdı. Qəbul olunmuş qanuna görə yalnız lüteran doqmalarına və ayinlərinə əməl edilməsi tələb olunurdu. Bu dövrdə yeni koloniyaların yaranması faktına rast gəlinmir, yalnız Yekaterinoslav quberniyasından bir neçə alman ailəsinin Stavropol diyarının boş torpaqlarında məskunlaşmaq arzusu ilə rəsmi dövlət orqanlarına müraciət etməsi məlumdur 244 . 1828-ci il qanunu Qafqazda lüteranlığın yayılmasına münbit şəraitin yaradılmasına xidmət etsə də, onun konkret nəticələri o qədər də əhəmiyyətli deyildi. Missionerlərin Şimali Qafqazda 30 illik fəaliyyəti əsaslı nəticələr vermədi: 1834-cü ilin məlumatlarına görə Şotland koloniyasında xristianlığı qəbul etmiş cəmi 9 dağlı ailəsi və 6 kabardin yaşayırdı ki, onlar da alman qızları ilə evlənərək xristianlığı qəbul etmişdilər. 245 Şotland missionerlərinin dağlı xalqlarına qarşı dini ekspansiyası onlarla münasibətlərin korlanmasının əsas səbəblərindən biri idi. XIX əsrin əvvəllərindən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|