Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠKRAM AĞASĠYEV XVIII ƏSRĠN SONU — XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ
- Ġ.S.Bağırova, tarix elmləri doktoru Rəyçilər: H.Y.Verdiyeva
- S.Ġ.Əliyeva, tarix elmləri namizədi Ġkram Ağasiyev A 29
- M 4306020600 2009 053 «Təhsil», 2009
| 1 AZƏRBAYCAN MĠLLĠ ELMLƏR AKADEMĠYASI A.A.BAKIXANOV ADINA TARĠX ĠNSTĠTUTU ĠKRAM AĞASĠYEV XVIII ƏSRĠN SONU — XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ ALMANLARIN QAFQAZDA MƏSKUNLAġMASI BAKI – 2009 2 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası AA.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu Elmi Şurasının 05 iyun 2009-cu il tarixli qərarı ilə çap edilir (pr. № 04). Elmi redaktor: Ġ.S.Bağırova, tarix elmləri doktoru Rəyçilər: H.Y.Verdiyeva, tarix elmləri doktoru S.Ġ.Əliyeva, tarix elmləri namizədi Ġkram Ağasiyev A 29 XVIII əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində almanların Qafqazda məskunlaşması, Bakı, «Təhsil», 2009, 304 səh. Monoqrafiyada XVIII əsrin sonlarından Qafqazda məskunlaşmağa başlamış alman əhalisinin sosial-iqtisadi, siyasi, mədəni və dini həyatının aktual məsələləri işıqlandırılır. Müəllif geniş arxiv materialları və sair yazılı mənbələr əsasında XVIII əsrin sonundan XX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrdə Şimali və Cənubi Qafqazda mövcud olmuş 250-yə yaxın alman koloniyasının fəaliyyət xüsusiyyətlərini göstərmiş, regionun inkişafında onların roluna obyektiv qiymət vermişdir. Üç fəsildən ibarət olan tədqiqat işi mütəxəssislər, aspirantlar, magistrlar, tələbələr və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. M 4306020600 2009 053 «Təhsil», 2009 3 GĠRĠġ Müasir xalqlararası, dövlətlərarası münasibətlər insan nəslinin kütləvi şəkildə məhv edildiyi İki Dünya müharibəsi ilə yanaşı, etnik, dini münaqişələrin də dünyanın ictimai-siyasi həyatında oynadığı mənfur rola dair acı təcrübə ilə zəngindir. Milli-etnik zəmində yaranan münaqişələrin müasir dünya qaydası üçün necə böyük təhlükə törətdiyini keçmiş SSRİ və digər sosialist respublikalarının yaşadığı tale əyani şəkildə sübut edir. Müasir dövrdə dünyada mövcud olan əsas etnik münaqişələrin əksəriyyəti Qafqaz regionunun payına düşür. Etnik xəritəsinə görə dünyanın ən spesifik regionlarından biri olan Qafqazda onlarla xalqın, etnik qrupların, müxtəlif konfliktfessiyaların nümayəndələri yüzillərlə yan-yana yaşamış, əməkdaşlıq etmişlər. SSRİ kimi nəhəng bir dövlət dağıldıqdan sonra dünyanın etnoqrafik muzeyi sayılan Qafqaz təəssüflər olsun ki, etnik və dini münaqişələr meydanına çevrilmişdir. Bölgədə mövcud olan ekstremist qüvvələr Qafqaz xalqları arasında düşmənçilik toxumu səpir, öz xalqları haqqında uydurulmuş müsbət avtostereotipin formalaşması istiqamətində geniş təbliğat və təşviqat fəaliyyəti göstərirlər ki, bu da regionda etnik və konfessional qarşıdurmanın daha da güclənməsinə gətirib çıxara bilər. Qloballaşma dövründə bu problem Qafqaz hüdudlarından kənara çıxaraq, təkcə bölgə dövlətləri üçün deyil, dünyanın aparıcı dövlətləri, onların Qafqazda işbirliyi yaratmaq siyasəti üçün müəyyən narahatlıq yaradır. Məhz buna görə də Qafqazın etnik tarixinin öyrənilməsinə kompleks yanaşılmalı, sivilizasiyaya böyük fəlakətlər gətirən etnik, dini münaqişələrin yaranma səbəbləri, kökləri, inkişaf dinamikası, habelə bu münaqişələrdən çıxma yolları elmi cəhətdən ciddi təhlil edilməli, əldə olunmuş nəticələr əsasında etnik münaqişələrin həllinə dair konkret təkliflər verilməlidir. Bu baxımdan XVIII əsrin sonlarından başlayaraq Qafqaza köçürülmüş alman əhalisinin yeni etnik, konfessional, siyasi, iqtisadi şəraitə uyğunlaşması, onun Qafqazın yerli əhalisi və bu regiona miqrant kimi gəlmiş başqa etnoslarla qarşılıqlı münasibətləri məsələləri böyük maraq doğurur. Qafqazda yaşamış alman əhalisinin tarixinin öyrənilməsinin aktuallığını artıran başqa bir amil bugünkü qloballaşan dünyada Qərb-Şərq qarşıdurmasının yaranma təhlükəsidir. Avropa mədəniyyətində Şərqin Qərbə qarşı qoyulmasının iki min ildən artıq tarixi var. Müxtəlif amillərin təsiri ilə Qərb və Şərq xalqları arasında, dünyanın bu iki hissəsi haqqında müxtəlif obrazlar formalaşmışdır: Şərq aləmi Qərb dünyasını mənəvi dəyərlərdən uzaq, özünəməxsusluğunu itirmiş, yalnız maddi rifah marağı ilə yaşayan bir toplum kimi təsəvvür edirdisə, Qərb Şərqə «Özgə mədəniyyətin, adət və ənənələrin, psixologiyanın daşıyıcısı kimi baxmışdır. Avropa ictimai şüurunda Şərq dünyasına münasibət, bəzən «sivil», yüksək mədəniyyətli dünyanın «barbar» dünyasına münasibəti formasını almışdı və təəssüflər olsun ki, bu cür stereotiplər bu gün də qalmaqdadır. Qərb-Şərq 4 qarşıdurmasının yaranması onun gələcəkdə daha təhlükəli qarşıdurmaya — dünya dinlərinin əsasında formalaşan sivilizasiyalararası qarşıdurmanın meydana gəlməsinə zəmin yarada bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən müasir dövrdə bəşər sivilizasiyalarının zaman və məkanda əlaqəliliyinin bərpasına, müxtəlif konfessiyalara aid xalqlar arasında qarşılıqlı inamın yaranmasına, qarşılıqlı anlaşmaya, birliyə, razılığa xidmət edən, Qərb və Şərq mədəniyyətlərini birləşdirən ümumi cəhətlərin üzə çıxarılmasına və təbliğ edilməsinə böyük ehtiyac var. Qərblə Şərqin qovşağında yerləşən Qafqazın etnik tarixi və ilk növbədə Avropanın xristian xalqlarının, o cümlədən almanların bu regionda məskunlaşması, təsərrüfat həyatı qurması, yerli xalqlarla sosial-iqtisadi, mədəni inteqrasiya məsələlərinin öyrənilməsi bu məqsədə çatmaqda əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Qafqaz almanlarının tarixinin öyrənilməsi region dövlətləri və ilk növbədə Azərbaycan üçün vacib olan bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirilməsinə köməklik edə bilər. Belə ki, çarizmin XVIII əsrin II yarısından başlayaraq apardığı məskunlaşdırma siyasətinin əsas obyektlərindən biri də Qafqaz regionu idi. Bu siyasət Qafqazdan türksoylu və digər müsəlman xalqların sıxışdırılmasına, bu bölgənin xristianlaşdırılmasına, onun daha çox Avropa mədəniyyətinə — xristian dininə aid xalqlarla məskunlaşdırılmasına xidmət edirdi. Bu mənfur siyasətin həyata keçirilməsində çar hökumətinin əlində alətə çevrilən alman əhalisinin tarixinin tədqiqi Rusiyanın Qafqaz siyasətinin əsas məzmununu, istiqamətlərini aydınlaşdırmağa imkan verər, müasir dövrdə Azərbaycan cəmiyyəti üçün aktual olan bəzi məsələlərin və ilk növbədə Qafqazda slavyan, erməni elementlərinin sayının artması, türk mənşəli, islam dininə aid xalqların öz tarixi torpaqlarından sıxışdırılması faktlarının bir daha sübut olunmasında yardımçı ola bilər. XII əsrdən başlayan almanların kütləvi miqrasiyası tarixdə baş verən ən möhtəşəm, dünyanın siyasi xəritəsinə, onun etnik, konfessional tərkibinə önəmli təsir etmiş ən güclü əhali miqrasiyalarından biri olmuşdur. XX əsrin ortalarına qədər, yəni səkkiz əsrə yaxın davam etmiş bu proses geniş coğrafi areala malik olmuş, Şimali və Cənubi Amerikanı, Afrikanı, Ön Asiyanı, Şərqi Avropadan tutmuş Uzaq Şərqə qədər, yəni ingilis politoloqu C.Makinderin «yerin ürəyi» adlandırdığı böyük bir Avrasiya məkanını əhatə etmişdir. Göründüyü kimi, almanların məskunlaşması müxtəlif istiqamətlərdə getmiş, müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif regionlarda bu prosesin xarakteri, məqsədləri, məzmunu, sosial və siyasi bazası eyni olmamışdır. Əhalinin bu qlobal yerdəyişməsi prosesində 10 mln. yaxın alman əhalisi iştirak etmişdir. Almanların məskunlaşmasının əsas və ilk istiqaməti Şərq istiqaməti olmuşdur ki, 800 il ərzində alman əhalisi Mərkəzi Avropadan başlayaraq geniş Avrasiya məkanına — Baltikyanı dövlətlərin, indiki Polşa, Macarıstan, Çexiya, Slovakiya, Bolqarıstan, Türkiyə, Avstriya, Rumıniya və keçmiş SSRİ ərazilərinə yayılmağa başlamışdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|