Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 idarəetmə, məhkəmə sistemində azadlıqlar vermiş, sosial-iqtisadi sahədə bir sıra imtiyazlar bağışlamışdı. 2 Knyaz Danil Qalitskinin apardığı siyasət təcrübəli alman sənətkarlarının, inşaatçılarının, tacirlərinin fəal şəkildə Qərbi Ukraynada məskunlaşması ilə nəticələndi. Knyaz Vladimir Vasilkoviçin dəfn mərasimini təsvir edən Qaliç-Volın salnaməsinin müəllifi yazırdı: «Onun tabutu üstündə bütün vladimirlilər - kişilər, qadınlar və uşaqlar; almanlar, surojlular və novqorodlular» ağlayırdılar. 3 Qaliç-Volın knyaz sülaləsinin davamçıları knyazlar Yuri, Andrey və Lev Tevton ordeni ilə yaxın münasibətlərdə idilər. Monqol-tatar təhlükəsindən müdafiə məsələsində ümumi maraqlar və Baltik dənizi vasitəsilə aparılan ticarət əlaqələri tərəflər arasındakı dostluq münasibətlərinin əsasını təşkil edirdi. Knyaz Yurinin hakimiyyəti illərində almanların sayı xeyli artdı və Qərbi Ukraynanın şəhərlərinin siyasi həyatında onların nüfuzu getdikcə güclənirdi ki, bu da knyaza qarşı xalq üsyanının səbəblərindən biri olmuşdu. Xalq kütlələrinin fikrincə, «knyaz şəhərləri çexlərlə və almanlarla dolduraraq onların hüquqlarını və dini etiqadlarını dəyişmək istəyirdi» 4 XIV əsrin 40-cı illərində Vladimir-Volın, Lutsk, Lvov, Ostriq və sair şəhərlərdə baş verən xalq qiyamları alman mühacirlərinin əksəriyyətinin qırğını ilə nəticələndi. Daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləyən Qaliç-Volın knyazlığı XIV əsrin II yarısında öz müstəqilliyini itirdi, onun qərb əraziləri Polşa tərəfindən işğal olundu. Yerdə qalan ərazilər Böyük Litva knyazlığının tərkibinə qatıldı. Həm Polşa, həm də Litva dövlətləri alman torpaqları ilə sıx ticarət əlaqələrinin qurulmasında maraqlı idilər. Polşa kralı III Kazimir (1333-1370) 1349-cu ildə qərbi-rus şəhərlərində yaşayan alman mənşəli sənətkarların, tacirlərin hüquqlarının daha da genişləndirilməsinə yönələn fərman imzaladı. 5 ABŞ tarixçisi Orest Subtelninin yazdığına görə, XIV əsrin sonlarına Volının, Qalitsiyanın şəhərlərində «almanlara məxsus onlarla sənətkar sexləri, tacir gildiyaları fəaliyyət göstərirdi». 6 XIV-XV əsrlərdə Maqdeburq şəhər hüququnun Polşa və qərbi-rus şəhərlərində qəbul edilməsi bu ərazilərə alman millətindən olan çoxsaylı ticarət adamlarının, sənətkarların köçməsinə səbəb oldu. Qərbi-rus şəhərləri — Syanokda, Lutskda, Koveldə, Vladimir-Volında, Torçində, Striydə, Lvovda və sair şəhərlərdə alman sənətkarlarının, tacirlərinin məhəllələri meydana gəlmişdi. Onlar german və rus torpaqları arasındakı ticarət əlaqələrində vasitəçi rolunu yerinə yetirirdilər. XVI əsrin ortalarında qərbi-rus torpaqlarında əcnəbilərin ilk əkinçi koloniyaları meydana gəldi: 1563-cü ildə, tarixi ədəbiyyatda «holendrlar» adı ilə tanınan əhali Brest şəhərindən cənubda, Buq çayı sahilində Noydorf və Noybrau koloniyalarının əsasını qoydular. 7 Tarixi mənbələrdə «holendrlar»ın etnik mənsubiyyəti barədə müxtəlif fərziyyələr söylənilmişdir və onların etnik cəhətdən almanlara və yaxud hollandlara məxsusluğu məsələsi alman koloniyalarının tarixi ilə məşğul olan tədqiqatçılar arasında mübahisə obyektinə çevrilmişdir. Məsələn, Polşa tədqiqatçısı S.Sixotska-Petrajeska hesab etmişdir ki, Brest ətrafında məskunlaşan «holendrlar» etnik hollandlardır. Onun fikrincə, «XV əsrdə Cənubi 14 Niderlanddan Polşaya köçən hollandlar burada koloniyalar yaratmış və yerli Polşa əhalisi əcnəbi kolonistləri «holendrlar» adlandırmışdır ki, bu da «hollandlar» sözündən əmələ gəlmişdir» 8 . S.Sixotska-Petrajeska holland koloniyalarında «sonralar almanların və polyakların da məskunlaşdığını, onların tədricən polyaklaşdığını vurğulayır». Alman tarixçisi V.Kuhnun fikrincə, «holendrlar» adı simvolik xarakter daşıyır, belə ki, orta əsr Polşasında çoxsaylı holland koloniyaları əhatəsində adda-budda yerləşən alman koloniyalarının sakinləri də belə adlana bilərdi. «Holendrların» alman etnosuna mənsubluğuna sübut kimi, V.Kuhn belə faktlar gətirir ki, «hollandlar» «dini etiqadına görə Lüteran kilsəsinə aid olmuş və qədim qot yazısından istifadə etmişlər». 9 Qeyd edək ki, holendrların etnik mənsubiyyəti məsələsi o qədər də prinsipial xarakter daşımır, belə ki, Qərbi-rus torpaqlarında bir neçə koloniya yaratmış bu etnik qrup sonrakı əsrlərdə alman kolonistləri ilə qaynayıb qarışaraq «almanlaşmışlar». Ümumi götürdükdə, orta əsrlərdə alman əhalisinin Şərqi Avropada məskunlaşması prosesi böyük miqyasa malik olmamışdır. XVI-XVII əsrlərdə Şərqi Avropada alman mühacirlərinin ən çox maraq göstərdikləri dövlətlər Reç Pospolita və Moskoviya idi. Bu dövrdə Rusiyada məskunlaşan almanların əksəriyyətini Livoniya müharibəsində (1558—1583) əsir düşmüş hərbçilər, həmçinin rus çarları—IV İvan və Aleksey Mixayloviç tərəfindən dəvət olunmuş müxtəlif peşə sahibləri — geoloqlar, hərbi mühəndislər, heykəltəraşlar, həkimlər və sair kateqoriyadan olan elm, mədəniyyət xadimləri təşkil edirdilər. 1643-cü ildə təkcə Moskvada artıq 400 alman ailəsi yaşayırdı və onlar kompakt şəkildə xüsusi bir məhəllədə məskunlaşaraq Alman Slabodasını yaratmışdılar. 10 Qeyd edək ki, almanların daha intensiv məskunlaşdıqları dövlətlərdən biri Reç Pospolita idi. 1569-cu ildə Polşa ilə Litvanın birləşməsindən yaranan bu dövlət Baltik dənizi ilə Qara dəniz arasındakı geniş şərqi slavyan torpaqlarını öz tərkibinə qatmışdı. XVII əsrin II yarısında—XVIII əsrin əvvəllərində Reç Pospolita ağır iqtisadi və siyasi böhran dövrünü yaşayırdı. İqtisadiyyatın əsasını təşkil edən kənd təsərrüfatının böhrandan çıxarılması üçün yerli feodallar iki metoddan istifadə edirdilər: 1) «çinş» sisteminin tətbiqi; 2) folvarkın, yəni «mülkədarın əkin sahəsi»nin genişləndirilməsi. Böyük Polşada (tarixi Polşa əraziləri—İ.A.) iri torpaq sahibləri öz təsərrüfatlarında çinşeviklərin əməyindən istifadə etməyə başladılar. «Çinş» sözü tərcümədə «mükəlləfiyyət» mənasını verir və göründüyü kimi, çinşeviklər feodal torpağında məskunlaşır, onu əkib becərir, əvəzində feodala renta ödəyirdilər. Böyük Polşada çinşeviklərin əksəriyyətini alman kolonistləri təşkil edirdilər. Folvarkların genişləndirilməsi mövcud kəndli təsərrüfatlarının zəbt edilməsi hesabına aparılırdı və bu hal daha çox Polşa tarixşünaslığında «Kiçik Polşa» Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|