Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
29 1795-ci illərdə burada yerləşdirilənlərin sayı 14,4 min nəfər təşkil edirdi 69 . XVIII əsrin II yarısında çarizmin fəal məskunlaşdırma siyasəti apardığı regionlardan biri də Şimali Qafqaz oldu. 1768-1791-ci illərin rus-türk müharibələrində qalib gələn Rusiya Buq və Dnepr çayları arası ərazilərlə yanaşı, Krım yarımadasını, Kubanı tərkibinə qatdı. 1774-cü ildə Şimali Osetiya, 1781-ci ildə Diqoriya, 1790-ci illərdə Balkariya Rusiya imperiyasının tərkibinə qatıldı. Rusiya ilə Gürcüstan arasında 1783-cü ildə bağlanan Georgiyevsk traktatına görə Rusiyanın Gürcüstan üzərində protektoratı bərqərar oldu ki, o da bütün Qafqazın gələcək siyasi həyatında həlledici rol oynadı. Beləliklə, XVIII əsrin 70-80-ci illərində Qara dənizin şimal sahilləri və Qafqaz bölgəsində nəzərəçarpacaq dərəcədə geosiyasi dəyişikliklər baş verdi: Rusiya imperiyası Qafqazda möhkəmlənmək, Mərkəzi və Ön Asiyanı nəzarətə almaq üçün əlverişli mövqe əldə etdi. Rusiya hökumətinin Qafqazda həm strateji, həm də iqtisadi maraqları vardı və onlardan ən başlıcası bu regionun iqtisadi mənimsənilməsini həyata keçirmək, Qafqazı inkişaf etməkdə olan Rusiya sənayesinin xammal bazasına çevirməkdən ibarət idi. İşğal olunmuş ərazilərdə effektli məskunlaşma siyasətini həyata keçirmək üçün, ilk növbədə onların müdafiəsini təmin etmək lazım idi. Bu məqsədlə Azov dənizi sahillərindən Mozdoka qədər uzanan hərbi müdafiə xəttinin yaradılmasına başlandı. Bu xətt boyunca tezliklə 10 hərbi qala inşa edildi. Şimali Qafqazın mənimsənilməsində çar hökuməti daha çox daxili məskunlaşma resurslarına ümid edirdi. Rusiyada təhkimçilik qaydalarının hökmranlığı və xaricdən mühacir axınının zəiflədiyi bir şəraitdə ölkənin müxtəlif regionlarında yaşayan əcnəbi kolonistlərin xidmətindən istifadə edilməsi gündəmə gəldi. Regionun daha sürətli mənimsənilməsini təmin etmək üçün çar hökuməti Şimali Qafqaza qeyri-rus mənşəli əhalinin, o cümlədən öz məskunlaşma imkanları ilə artıq hökumət dairələrində müsbət cəhətdən tanınmış alman kolonistlərinin də köçməsinə icazə verdi. Bu məqsədlə 27 oktyabr 1778-ci il tarixində II Yekaterina general-prokuror Vyazemskinin hazırladığı «Azov-Mozdok xəttinə Volqanın düzənlik tərəfindən kolonistlərin köçürülməsi» adlı xüsusi hesabatı təsdiqlədi və həmin vaxtdan hesabatda nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlandı 70 . General- prokurorun təqdim etdiyi hesabatdan görünür ki, Saratov quberniyasının Tarlıkovka, Krasnopolya, Kaçetnaya, Krasnorinovka, Kustarevaya, Rovnaya və Privolnaya koloniyalarının sosial-iqtisadi vəziyyəti acınacaqlı vəziyyətdə idi. Sənəddə adı çəkilən koloniyaların bir neçə il quraqlığa məruz qalması, kolonist təsərrüfatlarında tez-tez ev heyvanlarının, iri buynuzlu mal-qaranın kütləvi tələfatı halları qeyd olunurdu. Vyazemskinin hesabatında Saratov kontorunun kolonistlərə göstərdiyi yardım yüksək qiymətləndirilsə də almanların bu koloniyalarda yaşayışının mümkünsüzlüyü vurğulanır. Qeyd etmək lazımdır ki, hələ Vyazemskinin hesabatına qədər, 1774-cü ildə dövlət müşaviri Lodıjinski adı 30 çəkilən koloniyalarda torpaq və su nümunələrinin laborator analizindən sonra kolonistlərin buradan başqa regiona köçürülməsi haqqında raport hazırlamış, lakin onun bu təklifi «Əcnəbilərə qəyyumluq üzrə Saratov Kontoru» tərəfindən dəstəklənmədiyindən məsələnin həlli təxirə salınmışdı. 1778-ci ildə adı çəkilən koloniyaların Şimali Qafqaza köçürülməsi təklifi ilə çıxış edən general-prokuror Vyazemski bu planın knyaz Q.A.Potyomkin tərəfindən də dəstəkləndiyini və bu köçürmə aktının dövlət büdcəsinə yalnız xeyir gətirəcəyini vurğulayırdı. Saratov Kontoru əvvəldən kolonistlərin Şimali Qafqaza köçürülməsinə qarşı çıxırdı, çünki bu tədbir Volqaboyu koloniyalarında daxili sabitliyi poza bilərdi, digər tərəfdən, köçürülmə ilə bağlı bütün maliyyə xərcləri «Əcnəbilərə qəyyumluq üzrə Saratov Kontorunun» hesabına ödənilməli idi. 71 1778—1785-ci illər ərzində Saratov koloniyalarının nümayəndələri Şimali Qafqaza gələrək yeni məskunlaşma yerlərinin seçimi ilə məşğul olsalar da regionun hüquqi, hərbi-siyasi statusunun tam müəyyənləşdirilməməsi almanların burada məskunlaşmasına mənfi təsir göstərirdi. Yalnız 09 may 1785-ci il tarixli fərmanla Qafqaz canişinliyi və Qafqaz quberniyası yaradıldıqdan sonra Saratov kolonistləri Şimali Qafqaza köçmək haqqında ciddi düşünməyə başladılar 72 . Şimali Qafqazın məskunlaşması prosesinin templəri çar hökumətini qane etmirdi və təbii ki, bu ləngimənin əsas səbəblərindən biri insan rezervinin çatışmazlığı idi. 1760-ci illərdə əcnəbilərin məskunlaşdırılmasına dair qəbul edilən fərmanların bir sıra müddəaları artıq köhnəlmiş, öz aktuallığını itirmişdi. 1760- 1780-ci illər ərzində Rusiyanın istər iqtisadi, istərsə də siyasi həyatında baş verən mühüm dəyişikliklər və ilk növbədə ölkənin Qara dənizə çıxış əldə edərək Dunaydan Xəzərə qədər böyük bir ərazini işğal etməsi, bu ərazilərin qısa bir zamanda mənimsənilməsinə yaranan zərurət II Yekaterinanı öz məskunlaşdırma siyasətinə yenidən baxmağa vadar etdi. Nəticədə, 24 iyul 1785-ci il tarixində əcnəbi təbəələrin Rusiya imperiyasına dəvət olunması haqqında yeni Manifest dərc olundu 73 . Bu Manifestdə əcnəbilərə Qara dənizin şimal sahillərində, Azovda, Qafqaz quberniyasında məhsuldar torpaqların paylanması vəd edilir, onların kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və ticarətlə məşğuliyyəti üçün hər cür dəstəyin veriləcəyi qeyd olunurdu. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 24 iyul 1785-ci il Manifestindən sonra Rusiyaya köçən almanların əksəriyyətini Qərbi Prussiyadan və Şimali Polşadan gələn mennonit sektasının üzvləri təşkil edirdilər. Tarixi mənbələrdən göründüyü kimi, onların əksəriyyəti Novorossiya diyarında, Volqaboyu quberniyalarında və Orenburq ətrafında məskunlaşdılar. 24 iyul 1785-ci il Manifestindən sonra Rusiyaya köçən mühacirlərin hesabına Şimali Qafqazda heç bir koloniya yaranmadı 74 . Regionda ilk alman koloniyası 1789-cu ildə Stavropol diyarının Mojor şəhəri yaxınlığında salındı ki, onun da əsasını qoyanlar Saratov quberniyasından köçüb gələn 347 alman kolonisti olmuşdu 75 . İndiki Budyonovsk ətrafında yaranan bu ilk koloniya çox yaşamadı: yeni coğrafi şəraitə uyğunlaşa bilməyən almanların bir qismi 1791-ci ildə Qafqaz Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|