Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
31 quberniyasının şəhərlərinə köçdülər, bəziləri isə geri Saratov quberniyasına qayıtdılar. Miqrasiya proseslərini lazımi istiqamətə yönəltmək məqsədilə çar hökuməti bir sıra məhdudiyyətlərə əl atmalı oldu. Belə ki, 01 iyul 1794-cü il tarixli fərmanla kolonistlərin sərbəst şəkildə yaşayış yerini dəyişməsinə qadağa qoyulurdu. Yaşayış yerini dəyişmək istəyən kolonist bu haqda yerli hakimiyyət orqanlarına yazılı şəkildə müraciət edərək Saratov və yaxud Qafqaz quberniyasında məskunlaşmaq niyyətini bildirməli idi. Yazılı icazə olmadan bir quberniyadan başqasına köçən, hətta bir quberniya daxilində yaşayış yerini dəyişən kolonistləri ciddi cəza gözləyirdi. Miqrasiya prosesləri ilə məşğul olan orqanların fəaliyyətində baş verən çoxsaylı qanun pozuntuları, məmur özbaşınalıqları, təşkilatsızlıq, daxili miqrantlar üçün yaradılan müxtəlif bürokratik əngəllər alman kolonistlərinin sərbəst şəkildə Şimali Qafqazda məskunlaşmasına imkan vermədi və XVIII əsrin II yarısında bu regionda fəaliyyət göstərən heç bir alman koloniyası yaratmaq mümkün olmadı. Beləliklə, I fəslə yekun vuraraq qeyd etmək olar ki, XVIII əsrin sonunda alman əhalisi Rusiyanın 3 regionunda kompakt məskunlaşmışdı: Baltikyanı ərazilər, Volqaboyu və Novorossiya diyarı. Qeyd etdiyimiz kimi, almanlar Baltikyanı ərazilərdə hələ XIII əsrdən məskunlaşmış və Şimal müharibəsindən sonra (1700-1721) Rusiya imperiyasının tərkibinə qatıldıqları zaman artıq milli, mədəni, ərazi xüsusiyyətlərinə məxsus etnik qrup kimi formalaşmışdılar. Yüksək təhsil səviyyəsinə və sosial statusa malik olan Baltikyanı və yaxud «ostzey» almanlarının bir çox nümayəndələri I Pyotr və Anna İvanovnanın çarlıq dövrlərində dövlət orqanlarında yüksək vəzifə tutmuşdular. Baltikyanı almanlarını «mühacir» və yaxud «kolonist» adlandırmaq düzgün olmazdı, çünki onlar Rusiya imperiyasının tərkibinə qatıldıqları zaman Baltikyanı ərazilərin yerli əhalisi sayılırdılar. Volqaboyu, Novorossiya və sair regionlarda məskunlaşan alman kolonistləri ilə «ostzey» almanları arasında əlaqələr yox dərəcəsində idi: onlar Moskva, Peterburq və sair iri şəhərlərdə yaşayan alman mənşəli ziyalılarla münasibətlər saxlayırdılar. Rusiyada yenicə məskunlaşan kolonistlərdən fərqli olaraq, yerli idarəetmə sisteminə malik olmayan Baltikyanı almanları Ümumrusiya qanunları ilə idarə olunur, heç bir güzəştlərə və xüsusi imtiyazlara malik deyildilər. XVIII əsrin sonunda Baltikyanı ərazilərdə yaşayan almanların sayı təqribən 78,5 min nəfər təşkil edirdi ki, bu Rusiyada mövcud olan ən çoxsaylı alman etnik qrupu idi. 76 XVIII əsrin II yarısında almanların kompakt yaşadığı ikinci region Volqaboyu idi, Volqaboyu almanları etnik qrup kimi XVIII əsrin sonlarında formalaşmışdılar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Volqaboyu almanlarının yaxın sosial və konfessional tərkibi müxtəlifliyi ilə seçilirdi. Əsasən lüteran və katoliklərdən ibarət kolonist kütləsində əkinçilərə, sənətkarlara, incəsənət və din xadimlərinə, ehtiyatda olan zabitlərə və sair kateqoriyadan olan insanlara rast 32 gəlinirdi. Onlar, hətta coğrafi mənşəyinə görə də Almaniyanın müxtəlif regionlarını təmsil edirdilər. 77 K.Hempelin statistik məlumatlarına görə Volqa kolonistləri arasında Reyn vilayətindən gələnlər 28%, qessenlilər 17%, Prussiya və Şimali Almaniyadan gələnlər 18%, Elzas və Bavariya mühacirləri 7% təşkil edirdilər. Göründüyü kimi, Volqaboyu almanlarının əksəriyyəti Cənubi Almaniyadan köçənlər idi. 1796-cı ilin məlumatına görə Volqaboyunda 37,2 min alman yaşayırdı. 78 Kompakt məskunlaşmaya meyillilik, tarixi vətənlə əlaqələrin itirilməsi, Rusiyadakı başqa alman qruplarından təcrid olma, müxtəlif Almaniya regionlarına xas olan dil və mədəni ənənələrin yaşanmasında konservativ mövqe, çar hökuməti tərəfindən sərt nəzarət - XVIII əsrin sonunda Volqaboyunun alman koloniyalarının ümumi xarakteristikası bu mənzərədən ibarət idi. Nəhayət, XVIII əsrin 70-90-cı illərində Qara dənizin şimal sahillərində Osmanlı dövlətinin sıxışdırılması və sonralar Novorossiya adlandırılan bu diyarın münbit torpaqlarında aparılan intensiv məskunlaşma siyasəti nəticəsində Rusiya almanlarının kompakt yaşadığı daha bir region meydana gəldi. Vurğulamaq lazımdır ki, Türkiyənin Qara dənizin şimal sahillərindən məhrum edilməsi Novorossiya ilə yanaşı, qonşu regionlarda Şimali Qafqazda, Cənubi Uralda, Aşağı Volqaboyunda məskunlaşma proseslərinin intensivləşməsinə təkan verdi. Novorossiya almanları həm sosial, həm dini, həm də coğrafi mənşə baxımından Baltikyanı, Volqaboyu almanlarından fərqlənirdilər və onlarla praktiki olaraq heç bir kontakt saxlamırdılar. Novorossiya almanlarının sayı 5,5 min təşkil edirdi və məskunlaşmanın templərinə görə bu region avanqard sayılırdı. 1782-ci ildən 1796-ci ilə qədər məskunlaşma tempi 27 dəfə artmışdı. Beləliklə, əgər XVIII əsrin ortalarında Rusiyada 66 min alman yaşayırdısa, 1782-ci ildə bu rəqəm iki dəfə artaraq 132 minə çatdı. Rusiyada 1796-ci ildə keçirilən V reviziyanın nəticələrinə görə imperiyada 361, 8 min alman əhalisi yaşayırdı. 79 Almanların sayının sürətli artımı yalnız kütləvi məskunlaşma prosesinin nəticəsi ilə deyil, həm də çoxsaylı almanların kompakt yaşadığı yeni ərazilərin Rusiyaya birləşdirilməsinin nəticəsi idi. Bu cür ərazilərə Reç Pospolitanın bölüşdürülməsi nəticəsində Rusiyaya birləşdirilmiş Qərbi Ukrayna, Qərbi Belorusiya və tarixi ədəbiyyatda Polşa çarlığı kimi tanınan inzibati ərazi vahidi aid idi. Çar hökumətinin səylərinə baxmayaraq, XVIII əsrin II yarısında Şimali Qafqazda əcnəbi kolonistlərin məskunlaşdırılması baş tutmadı. Regionda ictimai- siyasi vəziyyətin qeyri-sabitliyi, Şimali Qafqazın dağlı xalqları ilə çarizm arasında mübarizə meydanına çevrilməsi, həmçinin 1782-ci ildə «Əcnəbi kolonistlərə qəyyumluq üzrə Dəftərxana»nın ləğv edilməsindən sonra məskunlaşdırma proseslərinə nəzarətin zəifləməsi 80 , miqrasiya xidmətinin desentralizasiyası, məskunlaşdırma ilə məşğul olan bürokratik aparatın genişlənməsi və rüşvətxorluğa qurşanması, Şimali Qafqazda əcnəbilərin məskunlaşmasına əngəl yaradan əsas Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|