Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 tarixinə dair çox maraqlı və vacib materiallar dərc olunmuşdur. Almanaxın müxtəlif nömrələrində çap olunan K.Stumppun, M.Xaberlinin, İ.Şnurrun, J.Hummelin, J.Schleiningin məqalələrində Qafqaz almanlarının sosial-iqtisadi, siyasi həyatına dair qiymətli məlumatlar verilir 16 . Almaniyalı tarixçi Eva-Mariya Aux Cənubi Qafqaz almanlarının tarixinə bir neçə məqalə həsr etmişdir 17 . Müəllif almanların Cənubi Qafqazdakı həyatının bəzi məsələlərinə toxunaraq, təhrifedici mülahizələr irəli sürmüşdür və baxdığımız problemin tədqiqatı zamanı Y.M.Auxun əsərlərinə tənqidi yanaşılmış, onun alman kolonistlərinin tarixi haqqında qeyri-elmi mülahizələrinə əks-arqumentlər qoyulmuşdur. Qafqazda almanların məskunlaşması probleminin tarixşünaslığına nəzər saldıqdan sonra belə nəticəyə gələ bilərik ki, Qafqaz regionunda mövcud olmuş alman koloniyalarının tarixinin bəzi məsələləri tədqiq olunmuş və bu baxımdan Azərbaycanda məskunlaşmış almanların tarixinin öyrənilməsində daha çox fəallıq nəzərə çarpır. Qafqazın yuxarıda adı çəkilən regionlarında yaşamış almanların tarixinin araşdırılmasına böyük ehtiyac duyulur. Baxdığımız problemin araşdırılma səviyyəsindən irəli gələrək tədqiqat işinin əsas məqsədi ayırd edilmişdir ki, bura Qafqaz almanlarının məskunlaşmasının əsas mərhələlərinin təyin olunması və əsaslandırılması, onların təsərrüfat-iqtisadi fəaliyyətinin regional xüsusiyyətlərinin ayırd edilməsi, Qafqaz koloniyalarının konfessional mənsubiyyəti və koloniyaların fəaliyyətinə dini amillərin təsiri, Rusiya-Almaniya münasibətlərinin Qafqaz almanlarının ictimai- siyasi həyatına təsiri və sair hələlik lazımınca tədqiq olunmayan məsələlərin işıqlandırılması daxildir. Qafqaz almanlarının tarixinin tədqiq olunmasını mürəkkəbləşdirən amillərdən biri problem üzrə mənbələrin müxtəlif dövlətlərin mərkəzi və regional arxivlərində yerləşməsidir. Müəllif tədqiq etdiyi mövzu üzrə geniş mənbələrdən istifadə etmişdir ki, onların böyük əksəriyyəti ilk dəfə olaraq elmi dövriyyəyə daxil edilir. Əsərin hazırlanması zamanı 10 arxivdə saxlanılan materiallardan istifadə olunmuşdur: 1) Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix arxivi (Bakı); 2) Gürcüstan Respublikasının Dövlət Tarix arxivi (Tiflis); 3) Ukrayna Dövlət Mərkəzi Tarix arxivi (Kiyev); 4) Jitomir Vilayət Dövlət arxivi (Jitomir, Ukrayna); 5) Rusiya Dövlət Qədim Aktlar arxivi (Moskva); 6) Rusiya Dövlət Tarix arxivi (Sankt-Peterburq); 7) Krasnodar Diyarı Dövlət arxivi (Krasnodar, Rusiya); 8) Stavropol Diyarı Dövlət arxivi (Stavropol, Rusiya); 9) Rostov Vilayət Dövlət arxivi (Rostov, Rusiya); 10) Şimali Osetiya Respublikasının Mərkəzi Dövlət arxivi (Vladiqafqaz, Rusiya). Çap olunmuş mənbələr sırasında ən əhəmiyyətlisi çar hökumətinin qanunverici aktlarını özündə cəmləşdirən «Rusiya imperiyasının tam qanunlar toplusu»dur («Полное Собрание законов Российской империи») 18 . 10 Müəllif «Tam qanunlar toplusu»nda nəşr edilən, alman kolonistlərinin sosial-iqtisadi, siyasi, mədəni həyatına birbaşa və dolayısı ilə aid olan qanunverici aktlardan (manifestlər, nizamnamələr, Dövlət Şurasının qərarları, reskriptlər, konvensiyalar və sair sənədlər) geniş istifadə etmişdir. Çap olunmuş mənbələrdən Qafqaz canişininin arxivi əsasında hazırlanmış «Qafqaz arxeoqrafiya komissiyasının aktları»nın böyük əhəmiyyəti var 19 . Xüsusi mənbə növü kimi statistik məlumatlar toplularından da tədqiqat zamanı geniş istifadə olunmuşdur. 20 Rusiya imperiyasının müxtəlif regionlarına həsr olunmuş bu toplularda Qafqaz almanlarına aid materiallara da rast gəlinir və müəllif zərurət yarandıqda bu mənbələrdən də istifadə etmişdir. Çar Rusiyası zamanı nəşr edilən qanunlar toplusunun başqa bir nümunəsi kimi «Rusiya imperiyasının qanunlar külliyatı»nı («Свод законов Российской империи») göstərmək olar. 1857-ci ildə nəşr edilən «Rusiya imperiyasının qanunlar külliyatı» xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu nəşrin 12-ci cildinin ikinci hissəsində «İmperiyada yaşayan əcnəbi koloniyalar haqqında Nizamnamə» dərc edilib. 21 Müxtəlif profilli alim və səyyahların əsərləri mənbələr sırasında xüsusi yer tutur. Türk tarixçisi, səyyah Övliya Çələbinin «Səyahətnamə» əsərində rus işğalından və almanların kütləvi məskunlaşmasından əvvəlki Qafqazın etnokonfessional, sosial-iqtisadi vəziyyəti haqqında əvəzolunmaz məlumatlar əks olunmuşdur 22 . XIX əsrin I yarısı üçün akademik P.S.Pallasın, İ.Lepexinin, S.Q.Qmelinin, Klaprotun, Qüldenstedtin əsərləri çox dəyərlidir 23 . Bu alimlər Qafqazın coğrafiyası, əhalisi, alman koloniyalarının həyatı və məişəti haqqında dəyərli material toplamışlar. Vacib və az tədqiq olunmuş mənbələrdən biri də 1897-ci ildə keçirilmiş Ümumrusiya əhalisinin birinci siyahıyaalınmasının nəticələridir 24 . Bu sənəddə Şimali və Cənubi Qafqazın quberniyaları, vilayətlərində yaşayan alman əhalisinin sosial-iqtisadi, mənəvi həyatı, koloniyalarda əhalinin demoqrafik, sosial və professional vəziyyəti haqqında məlumatlar əldə etmək olar. XIX əsrin II yarısı — XX əsrin əvvəllərində Qafqaz alman koloniyalarının siyasi həyatı, kolonistlərə qarşı Almaniya və Rusiya hökumətlərinin apardığı siyasi kursun məzmunu haqqında ən dolğun məlumatlar Almaniyanın xarici siyasətinə, alman-rus münasibətlərinə dair sənədlər toplusunda cəmləşmişdir və müəllif bu qiymətli mənbələrdən geniş istifadə etmişdir 25 . Rusiya almanlarının 200 illik tarixinə dair hüquqi-normativ sənədlər V.A.Auman və V.Q.Çebotaryovanın redaktorluğu ilə hazırlanmış «Rusiya almanlarının tarixi sənədlərdə» adlı topluda nəşr edilmişdir 26 . Bu topluda Qafqaz almanlarının XIX əsrin II yarısı — XX əsrin əvvəllərindəki tarixinə aid qiymətli sənədlər vardır. Xüsusilə almanların I Dünya müharibəsi illərində ictimai-siyasi həyatına dair sənədlər çoxluq təşkil edir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|