Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
7 Alman məskunlaşması ilə bağlı Rusiyada 1917-ci ilə qədər çap olunmuş əsərlər sırasında Q.Q.Pisarevskinin, Y.Ştaxın, S.P.Şeluxinin, K.E.Lindemanın əsərlərini, xüsusilə qeyd etmək lazımdır. 8 Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz əsərlərin heç biri xüsusi olaraq Qafqaz almanlarının tarixinə həsr olunmamışdır, bu əsərlərdə Ümumrusiya xarakterli proseslər əks olunmuşdur. Lakin bununla yanaşı, adı çəkilən bütün bu əsərlər Qafqazda alman məskunlaşmasının regional xüsusiyyətlərinin ayırd edilməsində mühüm rol oynaya bilərlər. 1917-ci ilə qədər çap olunan əsərlərdə almanların Qafqazda məskunlaşmasının Rusiya imperiyası və Qafqaz tarixində yeri, rolu və əhəmiyyəti haqqında söylənilən fikirlər, əksər hallarda rəsmi dövlət orqanlarının nəzər- nöqtəsini əks etdirdiyindən, onlara tənqidi yanaşmaq lazımdır. Sovet dövründə SSRİ-də yaşayan almanların tarixinin öyrənilməsinə qadağa qoyulmuşdu. Hakimiyyət orqanları hər vasitə ilə Qafqazda 150 ildən artıq yaşamış alman əhalisinin tarixini unutdurmağa çalışırdılar. Məhz bunun nəticəsidir ki, sovet tarixşünaslığında Qafqaz almanlarının tarixinin bütün məsələlərini kompleks şəkildə əks etdirən heç bir fundamental əsər yazılmamışdır. Baxdığımız dövrdə Cənubi Ukraynada, Sibirdə, Altayda, həmçinin Qafqazda mövcud olmuş alman koloniyalarının tarixinin bəzi məsələlərinə bu regionların tarixinə aid ümumi əsərlərdə səthi şəkildə toxunulmuşdur 9 . Qafqazda mövcud olmuş alman koloniyalarının tarixinə dair xüsusi tədqiqat işlərinin aparılması siyasi konyunkturanın sifarişləri ilə izah olunur. Məlumdur ki, sovet dövründə almanlara «frist», «faşist», «şpion» və sair kimi damğalar vurulmuşdu və sovet almanlarının tarixinin tədqiq olunması birbaşa siyasi məqsədli sifarişlərə xidmət edirdi. 1974-cü ildə işıq üzü görmüş Q.X.Mandjqaladzenin «Zaqafqaziyada alman kolonistləri (1817-1920-ci illər)» adlı əsəri məhz bu qəbildəndir 10 . Baxmayaraq ki, monoqrafiyada Gürcüstan və Azərbaycanda yaranan koloniyaların sosial-iqtisadi, mədəni həyatına dair maraqlı faktlara rast gəlinir, «Soyuq müharibə»nin qızışdığı bir dövrdə yazılmış və siyasi sifariş xarakteri daşıyan bu əsərdə almanların bütün həyat fəaliyyətinin panqermanizmin planlarına xidmət etdiyi vurğulanır, almanlara «casus», «diversant» damğası vurulur. 35 il bundan əvvəl yazılan bu əsərdə almanların tarixi təhrif olunmuş şəkildə əks etdirilir və bugünkü reallıq üçün qəbuledilməzdir. SSRİ dağıldıqdan sonra postsovet respublikalarında almanların məskunlaşması probleminə tədqiqatçıların marağının artması müşahidə olunur. Bu baxımdan Azərbaycanda mövcud olmuş alman koloniyalarının tarixinin tədqiq edilməsində yerli tədqiqatçılar nisbətən daha çox fəallıq göstərmişlər. Onların arasında Ç.Abdullayevin, B.Quliyevanın, Q.Cavadovun, E.Kərimovun, N.İbrahimovun, K.Əliyevin, M.Cəfərlinin, M.Muradovun, H.Verdiyevanın, T.Axundovanın, S.Zeynalovanın, T.Hümbətovanın əsərlərini qeyd etmək olar. 11 8 Gürcüstanda yaranan alman koloniyalarının tədqiq edilməsində müəyyən boşluqlar mövcuddur. Gürcüstan tarixinin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni məsələlərinə həsr olunmuş Q.V.Pipiyanın, P.V.Ququşvilinin, M.M.Diqvilavanın, N.Q.Volkovanın, K.D.Antadzenin və Y.D.Ançabadzenin əsərlərində Gürcüstan almanlarının tarixinə də ötəri şəkildə toxunulmuşdur. 12 Adı çəkilən müəlliflərin əsərlərində Gürcüstanda yaranmış alman koloniyalarının tarixinə dair fraqmentar faktlar verilmişdir ki, onlarla tanışlıq tədqiqat işinin daha da dolğunluğuna yardımçı olmuşdur. Şimali Qafqaza gəldikdə, bu regionda mövcud olmuş alman kolonistlərinin də tarixi lazımınca tədqiq edilməmişdir. Bu günə qədər Şimali Qafqaz almanları haqqında yazılan ən dəyərli əsər T.N.Ploxotnyukun yazdığı «Российские немцы на Северном Кавказe» («Rusiya almanları Şimali Qafqazda») monoqrafiyasıdır 13 . Əsərdə, əsasən Şimali Qafqazda alman koloniyalarının yaranması prosesi, onların təsərrüfat və dini həyatının aktual məsələləri əks olunmuşdur. Monoqrafiyada Şimali Qafqaz almanlarının siyasi və mədəni həyatı lazımınca işıqlandırılmamışdır. Əsasən, 1917—1941-ci illərin hadisələrini əks etdirən bu əsər tədqiqat zamanı müqayisə mənbəyi rolunu oynamışdır. Son illər alman kolonistlərinin tarixinə marağın artması müxtəlif elmi konfransların təşkilində də özünü göstərir. 1995-2008-ci illərdə keçirilən elmi- konfranslarda Şimali Qafqaz almanlarının tarixinə həsr edilmiş bəzi məqalələr, çıxışlar dərc edilmişdir ki, onlardan T.N.Ploxotnyukun, İ.B.Serbakovun, A.Q.Tereşenkonun, E.B.Çesnokun, İ.İ.Alekseyenkonun, L.K.Qostiyevanın, E.Y.Aqoyevanın, Z.V.Kanukovanın, S.İ.Akkiyevanın məqalələrini qeyd etmək olar 14 . Bu kiçikhəcmli məqalələrdə Şimali Qafqazın ayrı-ayrı regionlarında yaşayan almanların ictimai-siyasi həyatının bəzi məsələlərinə toxunulmuşdur. Rusiya tarixçiləri V.M.Kabuzan, V.B.Vinoqradov, M.M.Alekseyenko, V.S.Belozyorovun Şimali Qafqaza həsr olunmuş ümumi xarakterli əsərlərində almanların da tarixinin bəzi məsələləri tədqiq olunmuşdur 15 . Əfsuslar olsun ki, Şimali Qafqazın bütün regionlarında — Don ərazisində, Kubanda, Kabarda-Balkariyada, İnquşetiyada, Çeçenistanda, Şimali Osetiyada, Dağıstanda mövcud olmuş alman koloniyalarının mürəkkəb, çoxtərəfli tarixi lazımi səviyyədə tədqiq edilməmiş və öz qiymətini almamışdır. Qafqaz almanlarının tarixinin öyrənilməsində Almaniya tarixçiləri də öz töfhələrini vermişlər. Xarici tarixşünaslıqda Qafqaz almanları haqqında ilk əsərlər İkinci Dünya müharibəsindən sonra işıq üzü görmüşdür və bu sarıdan keçmiş Rusiya almanlarının Ştutqartda yaratdığı «Rusiya almanlarının həmyerlilər cəmiyyəti» («Die Landsmannschaft der Deutschen aus Rusland») böyük rol oynamışdır. Cəmiyyətin mütəmadi olaraq nəşr etdirdiyi «Heimatbuch der Deutschen aus Rusland» («Rusiya almanlarının Vətən kitabı») adlı almanaxda Rusiyanın müxtəlif regionlarında, o cümlədən Qafqazda yaşamış alman əhalisinin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|