Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 təbliğinə başlandı. 192 1836-cı ildə «Zaqafqaziyada ipəkçiliyin və ticarət sənayesinin yayılması üzrə cəmiyyət» yaradıldı. 193 Cəmiyyətin təşkil etdiyi 4 illik təcrübə məktəblərində dövlət kəndliləri və rəncbər uşaqları təhsil alırdılar. Dövlət Əmlak palatasının tabeliyində olan bu məktəblərdə alman kolonistləri sırasından çıxmış yeniyetmələrin də oxumasına diqqət yetirilirdi. Bu məqsədlə 1841-ci ildə Nuxa şəhərindəki təcrübə ipəkçilik məktəbinə 5 nəfər alman mənşəli yeniyetmə göndərilmişdi və təhsili başa vurduqdan sonra onlar öz doğma koloniyalarında ipəkçiliyin yayılmasında əhəmiyyətli rol oynadılar. 194 Belə ki, 1845-ci ildə təkcə Yelenendorf koloniyasında 40 alman ailəsi ipəkçiliklə məşğul olurdu və bu məqsədlə 14 min ağacdan ibarət tut bağları salınmışdı. 195 Kolonistlər 1845-ci ildə 4,5 pud ipək xammalı əldə etdilər və 1846-cı ildə ipəkçiliyə marağı daha da artırmaq məqsədilə çar hökuməti kolonistlərə 250 rubl mükafat ayırdı 196 . XIX əsrin 40-cı illərində ipəkçilik Cənubi Qafqazda sürətlə inkişaf edərək regionun iqtisadi həyatının əsas sahələrindən birinə çevrilmişdi. 1846-cı ildə Qafqaz canişini M.Vorontsov öz fəaliyyəti haqqında hesabatda yazırdı ki, «İpəkçilik Zaqafqaziyanın kənd təsərrüfatının ən əhəmiyyətli sahəsidir» (38). 1848-ci ildə Cənubi Qafqazda barama istesalı 21456 pud təşkil etmişdir ki, bu məhsulun da 60%-i Şamaxı və Nuxa qəzalarının payına düşürdü 197 . Ümumi regionda ipəkçilik yüksək templərlə inkişaf etsə də, alman koloniyalarında ildən-ilə barama istehsalı aşağı düşür, tut bağları məhv edilir, əvəzinə üzümlüklər salınırdı. Kolonistlərin fikrincə, ipəkçilik daha çox əmək tələb edir və üzümçülükdə az əmək sərf olunmaqla yanaşı, həm də daha çox gəlir götürmək mümkün idi 198 . Bu səbəbdən, alman koloniyalarında tədricən tut bağları üzüm plantasiyaları ilə əvəz edildi. 1840-cı ildən tütünçülük də əmtəə istehsalı sahəsinə çevrilmişdi və Cənubi Qafqazda bu sahə ilə məşğul olan qəzaların sayı artırdı. Rusiya bazarlarında yüksək keyfiyyətli tütün növlərinə tələbatın artması xaricdən Havana, Alban və Perqam tütün növlərinin Cənubi Qafqazda becərilməsinə marağı artırırdı. 1848-ci ildə çar hökumətinin təşəbbüsü ilə alman koloniyalarında da tütünçülüyün inkişaf etdirilməsinə cəhd edildi. Tədqiqatçı Nikiforovun əsərlərinə istinadən demək olar ki, koloniyalarda tütün sortları yaxşı məhsul versə də, kolonistlər bu təsərrüfat sahəsi ilə də məşğul olmaqdan imtina etdilər, çünki onların fikrincə, tütün «çox qulluq tələb edir, gəliri isə çəkilən əməyə dəymirdi» 199 . Sonrakı illərdə alman koloniyalarında tütünün də becərilməsi dayandırıldı. 1849-cu ildə Çindən 1,25 pud çəkidə yüksək göstəricilərə malik saraçin buğda sortu gətirildi 200 . Buğda sahəsinin suvarılmaması ucbatından yüksək məhsul almaq mümkün olmadı. Elə həmin il İrəvandan yonca toxumu gətirilsə də, kolonistlər onun səpilməsinə maraq göstərmədilər. Çünki bunun üçün suvarıla biləcək boş torpaq sahələri yox idi. 72 Nəhayət, 1863-cü ildə Hindistandan tezyetişən Tibet düyü sortu gətirildi və koloniyalarda onun becərilməsinə başlandı. Düyünün becərilməsi çox əmək tələb edirdi və məhsuldarlıq sahələrin su ilə təchizatından asılı olduğundan kolonistlər bu sahəyə də maraq göstərmədilər. 201 Beləliklə, koloniyalarda yoncanın, saraçin buğda və Tibet düyü sortlarının yetişdirilməsinə edilən cəhdlər praktiki nəticə vermədi və hökumət dairələrinin alman koloniyalarında strateji xammal istehsalının həyata keçirilməsi planları baş tutmadı. XIX əsrin 40-cı illərində Cənubi Qafqazın alman koloniyalarında torpaq çatışmazlığı yarandı. Bununla bağlı Gürcüstan Mülki Qubernatoru 24 dekabr 1840-cı il tarixində «Gürcüstanda məskunlaşan Vürtemberq kolonistlərinin hər təsərrüfatına 50 desyatin torpaq sahəsinin ayrılması» haqqında 476 saylı qərar qəbul etdi 202 . Koloniyalardan torpaq çatışmazlığı ilə bağlı şikayətlərin davam etməsi bu tipli qərarların yerlərdə yerinə yetirilməməsindən xəbər verirdi. Belə ki, 1842-ci ilin 1 aprel tarixində Aleksandersdort koloniyasının sakinləri Gürcüstan-İmeretiya mülki qubernatoruna müraciətdə onların torpaq qıtlığından əziyyət çəkdikləri və onlara əlavə torpaq sahəsinin ayrılmasını xahiş edirlər. Kolonistlərin müraciəti ilə tanış olan qubernator Gürcüstandakı alman koloniyalarının nəzarətçisinə Aleksandersdorf koloniyasının torpaqla təminatı barədə məlumat toplanması haqqında göstəriş verdi. 203 Zaqafqaziya diyarı Baş rəisinin 30 may 1843-cü il tarixli sərəncamı ilə aztorpaqlı 2 kolonist ailəsinin Yekaterinenfelddən və 30 ailənin Yelizavettaldan Annenfeld koloniyasına köçürülməsinə icazə verildi 204 . Sənədlərdən göründüyü kimi, bu koloniyada 1750 des. əlavə torpaq sahəsi var idi. Pyatiqorsk şəhəri yaxınlığında yaranan Nikolayevsk koloniyasında məskunlaşdırılan bir qrup Saratovdan köçmüş alman kolonistlərinin 15 aprel 1848- ci il tarixdə Qafqaz canişininə göndərdikləri məktubda göstərilirdi ki, adı çəkilən koloniyada məskən salsalar da, onların kolonist cəmiyyətinə qəbul edilməsi baş tutmadı və bunun da səbəbi «kolonistlərin qabaqcadan təyin edilmiş proporsiyalarda torpaq payı ilə təmin edilməsi üçün şəraitin olmaması idi» 205 . Nəticədə ağır maddi duruma düşən 18 kolonist ailəsi 17 mart 1848-ci il tarixində Stavropol Mülki Qubernatoruna və Qafqaz Canişininə müraciət edərək onların Stavropol şəhəri yaxınlığındakı «boş qalmış xəzinə torpaqlarında» məskunlaşdırılmasını xahiş edirlər. Məktubda qeyd olunur ki, əgər onlar tez bir zamanda torpaqla təmin edilməsələr 18 ailəni bədbəxtlik və dilənçilik gözləyir. 206 Artıq XIX əsrin ortalarında «Stavropol ətrafında məskunlaşma və təsərrüfat fəaliyyəti üçün boş torpaq sahələri qalmamışdı» və buna görə 18 ailənin Stavropol ətrafında məskunlaşmasına icazə verilmədi 207 . Stavropol quberniyasında, ümumiyyətlə, bütün Qafqazda kənd təsərrüfatı və əcnəbi koloniyalarda məşğul olmaq üçün xüsusi idarə yaradılmışdı. 208 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|