Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
və keramika istehsalı ilə məĢğul olunduğuna dəlalət edir. Görünür, bəhs edilən otaq yerlərindən eyni zamanda həm emalatxana, həm də kürəxana kimi istifadə olunub. Divarların kənarı boyunca aĢkar edilən metal Ģlaklar və kürə-ocaq yerlərinin qalıqları da məhz bu cür düĢünməyə əsas verir. Ehtimal etmək olar ki, yerli ustalar orada metal məmulatından müxtəlif növ alət və silahlar istehsal ediblər. Xatırladaq ki, Qırlartəpə və ona yaxın ərazilərdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində, habelə təsadüfi tapıntılar içərisində metal məmulatının çox olması faktının özü də həmin məmulatın məhz yerli istehsal məhsulu olduğunu düĢünməyə əsas verirdi. Qırlartəpə tikinti kompleksi Ģərq tərəfdə təqribən 8 m məsafədə yamac - terrasa doğru davam edir. Orada abidə-kompleksin əsas divarlarının davamı olmaqla təqribən 16 kv.m sahəni əhatə edən yardımçı tikinti qalıqları qeydə alınıb. Həmin ərazi təmizlənərkən, orada tərkibində peyin qalıqlarının üstünlük təĢkil etdiyi mədəni təbəqə qeydə alınmıĢdır. Bu əlamətlər qeyd olunan yardımçı tikintilərin çox güman ki, ev heyvanlarının saxlandığı yer-tövlə olduğunu düĢünməyə əsas verir. Qazıntının planından göründüyü kimi, emalatxana-kürəxana olduğu güman edilən otaq-arakəsmələrdən Ģərqə doğru da bir neçə otaq-arakəsmə qeydə alınıb. Onların bir qisminin qalıqları aydın bilinsə də, bəziləri çox ciddi dağıntıya məruz qalıb. Özü də yuxarıda qeyd olunduğu kimi, əsas-yan divarlara bitiĢik olan otaq- arakəsmələr qərb tərəfdə olduğu kimi, Ģimal, cənub və Ģərq tərəfdə də nisbətən yaxĢı qalmıĢdır. Həmin otaq-arakəsmələrin demək olar ki, əksəriyyətində Ģaquli istiqamətdə basdırılmıĢ iri təsərrüfat küpləri aĢkar edilmiĢdir (VII-VIII tablolar). Hansı ki, həmin küplərin içərisində müxtəlif növ ərzaq məhsullarının qalıqları olduğu müəyyənləĢdirilmiĢdir. Küplərdən bir neçəsində taxıl və un qalıqları aĢkar edilmiĢdir. Bu isə həmin otaq-arakəsmələrin daha çox anbar funksiyası daĢıdığından xəbər verir. Qırlartəpə tikinti kompleksinin funksional təyinatı barədə mütəxəssislər tərəfindən müxtəlif mülahizələr bildirilib. Məsələn, memar V.H.Kərimov bu abidəni ətrafı qala divarları ilə möhkəmləndirilmiĢ olan Ģəhərtipli yaĢayıĢ məntəqəsi kimi xarakterizə edib [461, 39]. Arxeoloq F.L.Osmanov da abidənin qalaça tipli kompleks olduğunu ehtimal edir. Təpənin mərkəzi hissəsinin çökdüyünü əsas götürərək o, bu kompleksin üstünün günbəzvari formada olduğunu bildirir. Əlbəttə, kompleksin yan divarlarının möhtəĢəmliyi onun həqiqətən qalaça tipli obyekt olduğu barədə söylənilən fikirlərin məntiqə uyğun olduğuna dəlalət edir. Bununla yanaĢı, belə bir cəhəti də unutmaq olmaz ki, kompleksin bünövrə hissəsi düzgün olmayan düzbucaqlı formasında olduğundan, onun üstünü günbəzvari formada örtüklə tamamlamaq mühəndis-texniki baxımdan o qədər də asan məsələ deyil. Fikrimizcə, Qırlartəpə tikinti kompleksinin yan-əsas divarlara bitiĢik otaq-arakəsmələri ikimərtəbəli olub (III tablo). Onların alt mərtəbəsindən əsasən anbar, emalatxana və kürəxana kimi istifadə olunub. Üst mərtəbədəki otaqlar isə yaĢayıĢ funksiyası daĢıyıb. Xatırladaq ki, yaĢayıĢ binalarının 87
zirzəmisindən sex, emalatxana və kürəxana kimi istifadə olunması praktikası Azərbaycanın bütün bölgələrində, o cümlədən ġirvan ərazisində geniĢ yayılıb. Lahıc, Basqal, Mücü və Küsnət ustalarına məxsus emalatxana, sex və kürəxanaların demək olar ki, əksəriyyəti bu gün də həmin sahədə çalıĢan sənət adamlarına məxsus evlərin zirzəmisində yerləĢir. Ehtimal etmək olar ki, Qırlartəpə tikinti kompleksinin mərkəz hissəsindəki otaq-arakəsmələr də birmərtəbəli olmaqla yardımçı funksiya daĢıyıb. Abidənin mərkəzindəki nəhəng quyu çox ehtimal ki, orada daimi su ehtiyatı yaratmaq məqsədinə xidmət edib. Tikintinin üst örtüyünün bir hissəsinin mərkəzə meyilli olması da, fikrimizcə, qar, yağıĢ və Ģeh suları hesabına quyuda daimi su ehtiyatı yaratmaq məqsədinə xidmət etmiĢdir. Bütün bunlar isə bütövlükdə Qırlartəpə tikinti kompleksinin daha çox sənətkar ailələrinin və onların fəaliyyətinə nəzarət edən insanların iĢ və yaĢayıĢ yeri funksiyasını özündə birləĢdirən möhkəmləndirilmiĢ qalaça olduğunu söyləməyə əsas verir. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Qırlartəpədən zəngin və rəngarəng çeĢidli maddi-mədəniyyət nümunələri tapılmıĢdır. Hansı ki, həmin tapıntılar abidənin dövrü, xarakteri, yerli sakinlərin həyatı və məĢğuliyyəti, onların inam və inancları barədə kifayət qədər aydın təsəvvür yaratmağa imkan verir. Xatırladaq ki, üst mədəni təbəqədən əldə olunan keramika nümunələrinin əksəriyyəti xronoloji cəhətdən III-V əsrlərə aiddir. Bunlar əsasən iri təsərrüfat küplərinə, təkqulplu su qablarına, dopu, küpə, qazan, dayaz çölmək-vaza və çıraqlara aid fraqmentlərdən ibarətdir (XII-XIV tablolar). Oradan əldə olunan maraqlı tapıntılardan birisi də gildən hazırlanmıĢ bütdür. 1983-cü il mövsümündə 0,5 m dərinlikdə aĢkar edilmiĢ həmin tapıntı demək olar ki, tam salamat vəziyyətdədir. Səthi anqobla örtülmüĢdür. BiĢirildikdən sonra çəhrayı rəng alıb. Forma etibarı ilə daha çox Qalagahdan və Nurandan tapılmıĢ bütlərə bənzəyir. Bütün ĢiĢ baĢı, konusvari gövdəsi, altdan içəriyə doğru batıq vəziyyətdə olan yastı və dairəvi oturacağı var. BaĢına sanki zireh geydirilib. Sifət və alın hissəsi Ģaquli istiqamətdə yapma nazik gil çubuqcuqlarla, onların arası isə gil düyməciklərlə bəzədilib. Fiqurun baĢ hissəsindən baĢlayaraq yanlara, daha doğrusu, çiyinlərə doğru gil çubuqcuqdan yapma üsulu ilə ziqzaqvari lent Ģəklində, saç hörüklərinə bənzəyən naxıĢ vurulmuĢdur. Burun və gözləri yapma üsulu ilə, həm də çox böyük ustalıqla iĢlənmiĢdir. Heykəlciyin yanlara doğru sallanmıĢ vəziyyətdə olan qolları arasında da kiçik yapma düyməcik formalı naxıĢları var. AĢağı hissəsi daha çox sxematik olduğundan ayaqları görsənmir. Sanki ayaq üstə dayanmıĢ bu insan topuğadək əbaya bürünüb (XII tablo, Ģək. 1, 2). Qadın fiqurları üçün xarakterik olan boyunbağı və bilərziyi olmadığından, habelə baĢ hissəsindəki zirehəbənzər örtüyündən onun kiĢi fiquru olduğunu ehtimal etmək olar. Görunür, yerli sakinlər bu cür bütlərə sitayiĢ etdiklərindən onu öz evlərində və ya emalatxanalarında saxlayırmıĢlar. Bu isə Girdiman vilayəti ərazisində xristianlığın hələlik tam hökmran dinə çevrilmədiyindən xəbər verir. Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|