Azərbaycan Ölkə üzrə Ġqtisadi Memorandum

 187 
6.29.
 
Azərbaycan  bu  yaxınlarda  üç  dövlət  maliyyə  institutunu  yaratmıĢdır.  Bəyan 
olunmuĢ kapitalı 90 milyon AZN təĢkil edən Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti (AİŞ) 2006-cı ildə 
yaradılmıĢdır. AĠġ yaxĢı mövqeyə malik olan Ģirkətlərin nizamnamə kapitalında iĢtirak edir (ən 
azı  1  000  000  ABġ  dolları  həcmində)  və  vençur  kapitalını  təmin  edir.  AĠġ-in  strategiyası 
təxminən  beĢ  il  ərzində  kapitala  yardım  göstərmək  və  sonra  müəssisədə  iĢtirakdan  çıxmaqdan 
ibarətdir. Fəaliyyətə baĢladıqdan sonra o, müxtəlif layihələrə 55 milyon AZN həcmində sərmayə 
qoymuĢdur  ki,  bu  vəsait  600  milyon  AZN  məbləğində  daxili  və  xarici  investisiyanın  səfərbər 
olunmasına imkan vermiĢdir. 2008-ci ilin 6 noyabr tarixində AĠġ fəaliyyətini geniĢləndirəcəyini 
bəyan etmiĢdir və hazırda 64 milyon AZN məbləğində yeni investisiya paketini nəzərdən keçirir. 
Gözlənilir  ki,  bu,  öz  növbəsində,  697  mln  AZN  həcmində  yerli  və  xarici  investisiyanın  cəlb 
edilməsi  ilə  nəticələnəcək.  Sahibkarlığa  Kömək  Milli  Fondu  kiçik  və  orta  müəssisələrə  yüksək 
dərəcədə  subsidiyalaĢdırılmıĢ  kreditlər  verir  (3,2  mln  ABġ  dollarınadək).  İpoteka  Fondu  iki 
kateqoriyalı  borcalana  malikdir  və  onların  hər  ikisi  yüksək  dərəcədə  subsidiyalaĢdırılmıĢ 
kreditlər  alır.  Bu  fondlar  xüsusi  diqqətə  layiqdir,  çünki  onlar  bazar  dərəcələrindən  aĢağı  faizlə 
kredit  verir  və  qeyri-dayanıqlıdır.  Onlar  neft  resurslarından  istifadə  etdiklərinə  görə  fiskal 
xərcləri artırır və  həmçinin  maliyyə  sektorunda  makroiqtisadi  təhriflər  yaradırlar. Məlumatların 
açıqlanması və baĢqa idarəetmə məsələləri ilə bağlı BVF-nin Suveren Fondlar üzrə təlimatı bu 
qurumlar üçün istinad sənədi ola bilər.   
 
6.30.
 
AĠġ  adekvat  mənfəət  normasının  və  korporativ  idarəetmə  və  mühasibat 
praktikalarının  minimal  standartlarının  olmasını  tələb  edir.  Ġnvestisiya  dövründə  fondun 
məqsədi  beynəlxalq  miqyasda  qəbul  olunmuĢ 
praktikalara 
nail 
olmaq, 
korporativ 
idarəetməni  təkmilləĢdirmək  və  Ģəffaflığı 
artırmaq üçün yardım göstərməkdən ibarətdir. 
AĠġ  tərəfindən  bu  məqsədlərə  necə  nail 
olunacağı aydın olmasa da, bütün bu addımlar 
son 
nəticədə 
Ģirkətin  səhmlərinin  açıq 
yerləĢdirilməsinə  (IPO)  və  ya  ödəniĢ  dövrü 
baĢa  çatdıqdan  sonra  kapitalın  birbaĢa 
çıxarılmasına hazırlığın kontekstindədir. 
  
6.31.
 
 Ġpoteka  Fondu  iki  kateqoriyadan 
olan  borcalanlara  malikdir,  onların  hər  ikisi  yüksək  dərəcədə  subsidiyalaĢdırılmıĢ  faiz 
dərəcələri  ilə  kreditlər  alır.  Hökumətin  müəyyən  sosial  qruplar  üçün  mənzil  kreditlərini 
subsidiyalaĢdırmaq  arzusu  o  zaman  daha  Ģəffaf  və  az  təhrifedici  olardı  ki,  hökumət  faiz 
dərəcələrini tənzimləmək əvəzinə Ġpoteka Fondunun əsas kapitalını ilkin və ya birdəfəlik birbaĢa 
subsidiya  ilə  təmin  etmiĢ  olsaydı.
127
 Hal-hazırda  Ġpoteka  Fondunun  mənzil  bazarının  uzun 
müddət  baxımından  maliyyə  çatıĢmazlığı  probleminin  həll  etmədiyinə  görə,  onun  mənzil 
bazarının  inkiĢafı  və  yaxud  uzunmüddətli  maliyyə  imkanlarının  yaradılması  sahəsində 
müvəfəqiyyət  əldə  etməsi  sual  doğurur.    Bundan  baĢqa  subsidiyalaĢdırılan  sxemlərin 
əksəriyyətində  olduğu  kimi,  fond  qeyri-müəyyənlik  və  korrupsiya  üçün  stimullar  baxımından 
narahatlığa əsas verir.  
                                                 
127
 Bütün banklardan aĢağı gəlirli borcalanlara kreditlər verməyi tələb edən 1977-ci ilin Amerika Ġcma Re-
investisiya Qanununun (The American Community Reinvestment Act) son 10 il ərzində yüksək riskli kredit 
bumunun yaranmasına və bununla da cari qlobal kredit böhranına təsir etdiyi düĢünülür.  
Cədvəl 6.3:Azərbaycanda dövlət maliyyə institutları 
Dövlət maliyyə 
institutları 
Hədəfləri 
Aktivləri 
(mln AZN), 
Sent. 2007 
Ġpoteka Fondu 
Ġpoteka 
45 
Azərbaycan Ġnvestisiya 
ġirkəti 
Kapitala dəstək 
100 
Sahibkarlığa Kömək 
Milli Fondu 
KOM - ların 
maliyyələĢdirilm
əsi 
280 
Mənbə: Bankın 
əməkdaĢları. 
 
 

---

 188 
 
6.32.
 
Ġpoteka  Fondu  və  SKMF  müəyyən  ümumi  xüsusiyyətlərə  malikdirlər  və  eyni 
nəticələr  doğururlar:  (i)  mənfi  faiz  dərəcəsi  ilə  əhəmiyyətli  subsidiyalar  verilir;  (ii) 
subsidiyanın  həcmi  qeyri-müəyyəndir,  çünki  o,  inflyasiya  səviyyəsindən  asılıdır;  (iii)  faiz 
dərəcəsinin subsidiyalaĢdırılması  resursların bölüĢdürülməsində qeyri-mütənasiblik  yaradır; (iv) 
hökumət  tərəfindən  üstünlük  verilən  Ģəxslər/müəssisələr  seçilir  (qısa  siyahıya  daxil  edilir);  (v) 
subsidiyalar qeyri-aydın praktikalar üçün stimul yaradır; və (vi) Ġpoteka Fondunun fəaliyyətinin 
nəticəsində  daĢınmaz  əmlakın  maliyyələĢdirilməsi  inkiĢaf  etməyəcək.  Belə  uzun  müddətli 
maliyyələĢdirməni  geniĢləndirmək  və  dayanıqlı  etmək  üçün  institusional  islahatlara  və 
makroiqtisadi sabitliyə ehtiyac duyulur. 
 
6.33.
 
Hökumətin  dəstəklədiyi  institutların  köməyi  ilə  kreditlərdən  istifadə  imkanlarının 
geniləndirilməsinə  yönəlmiĢ  səylər  daha  təkmil  idarəçilik  sistemlərinə  əsaslanmalı... 
Azərbaycandakı  bu  üç  xüsusi  fond  bazarın  inkiĢafına  və  kreditlərə  çıxıĢın  geniĢlənməsinə  səy 
göstərir. BVF suveren fondların idarə edilməsi ilə bağlı təlimatı dərc etsə də, beynəlxalq təcrübə 
göstərir ki, belə fondlar çox zaman siyasi təzyiqlərə məruz qalır. Əgər Azərbaycan siyasətçiləri 
bu  üç  fondun  saxlanılmasına  ehtiyacın  olduğunu  düĢünürsə,  o  zaman  onlar  ilk  növbədə  bu 
fondların idarəçilik  və  maliyyə hesabatlığı sistemini  formalaĢdırmalı  və faiz dərəcələri əvəzinə 
kapitalın subsidiyalaĢdırılmasını nəzərdən keçirməlidirlər.  
 
6.34.
 
..və  beynəlxalq  bankların  ölkəyə  cəlb  olunması  səylərinə  mane  olmamalıdır.    Buna 
baxmayaraq  hökumətin  maliyyə  resurslarına  çıxıĢı  geniĢləndirmək  səyləri  xarici  bankları  yerli 
filiallar  açmağa  cəlb  etməklə,  mikromaliyyələĢdirmə,  lizinq  və  zəmanətlər  üzrə  institusional 
bazanı gücləndirməklə, və səhm bazarları üçün institusional infrastrukturu formalaĢdırmaqla öz 
müsbət nəticələrini göstərəcək. Hətta qlobal böhran dövründə belə inkiĢaf etməkdə olan ölkələr 
xarici  bankları  cəlb  etməkdədirlər  və  bunu  Vyetnamın
128
 və  qonĢu  Qazaxıstanın
129
 timsalında 
görmək  olar.  Deməli  inkiĢaf  etməkdə/keçid  dövründə  olan  iqtisadiyyatlara  kredit  axınları  tam 
qurumamıĢdır. Bu ölkələrin hər ikisi əlveriĢli mühitə və perspektivlərə malikdir və özəl kapital 
üçün cəlbedici məkan ola bilər. Azərbaycan bu təcrübəni təkrarlaya bilər.  
F.
 
M
ALIYYƏ SEKTORU QARġISINDA DURAN RISKLƏR 
 
6.35.
 
Azərbaycan  2008-ci  ilin  sentyabr  ayının  sonunadək  qeyri-iĢlək  kreditlər  (QĠK) 
sahəsində  vəziyyətin  əhəmiyyətli  dərəcədə  yaxĢılaĢması  barədə  məlumat  vermiĢdir.  Lakin 
ehtiyatlı olmaq lazımdır, belə ki, inkiĢafı azalan iqtisadiyyat və portfolioda təzə kreditlərin 
sayı  əhəmiyyətli  olması  fonunda  bankların  aktivlərinin  keyfiyyəti  kəskin  Ģəkildə  pisləĢə 
bilər.  2008-ci  ilin  sentyabrında  QĠK-lərin  səviyyəsi  2,2  faiz  təĢkil  etmiĢdir  ki,  bu  da  onların 
2001-ci ildəki səviyyəsinin (29 faiz) onda birinə bərabərdir. Vəziyyətin dramatik yaxĢılaĢmasına 
baxmayaraq QĠK-lərin toplam kreditlərə nisbəti beynəlxalq standartlara görə yüksək olaraq qalır. 
Bundan  baĢqa  mümkündür  ki,  kredit  portfelinin  keyfiyyətində  müĢahidə  olunan  yaxĢılaĢma 
                                                 
128
 Xarici investorlar Vyetnamda daĢınmaz əmlak qiymətlərinin düĢməsinə öz investisiyalarını artırmaqla reaksiya 
vermiĢlər. Noyabrın 4-də ―VinaCapital‖ daĢınmaz əmlaka investisiya qoymaq üçün 400 mln ABġ dolları dəyərində 
yeni fondun yaradıldığını elan etmiĢdir. Noyabr ayında ―Aseana Properties‖ və ―Prudential Insurance‖ tərəfindən 
Vyetnamda daĢınmaz əmlaka yeni sərmayə layihələri barədə məlumat verilmiĢdir. 
129
 2008-ci ilin sentyabrında Raiffeisen International və Bank of Tokyo Mitsubishi bankları korporativ kreditlər üçün 
2009-cu  ildə  Almatıda  ofislər  aĢacaqlarını  elan  etmiĢlər.  ―Alnair  Capital‖  da  yerli  ―Kazkommertsbank‖  bankında 
pay almıĢdır. HSBC isə Astanada yeni ofisinin açılması barədə məlumat vermiĢdir. 

---