Azərbaycan Ölkə üzrə Ġqtisadi Memorandum

 181 
nəticələnmiĢdir (aĢağıdakı diaqramlara bax)
121
. 2007-ci ilin sonlarında baĢ vermiĢ dünya maliyyə 
böhranı  oyunun  ənənəvi  qaydalarını  pozdu  və  faiz  dərəcələrində  əhəmiyyətli  dəyiĢikliklər 
müĢahidə  olunmağa  baĢladı.  Yerli  bankların  müĢtərilərinin  manatla  ifadə  olunan  depozitlərdən 
dollarla ifadə olunan depozitlərə meyl etməsi valyuta uyğunsuzluğuna yol verməmək üçün bəzi 
bankları  yavaĢ-yavaĢ,  lakin  dönmədən  kreditləri  Azərbaycan  manatından  ABġ  dollarına 
çevirməyə  sövq  etdi.  Nəticədə  dollarla  ifadə  olunan  kredit  və  depozit  dərəcələri  düĢsə  də, 
manatla  ifadə  olunan  əməliyyatlarda  bunun  əksi  baĢ  verdi.  Böhran  faiz  dərəcələri  sahəsində 
―liderin  ardınca  get‖qaydasının  və  ya  hər  hansı  digər  qeyri-rəqabət  xarakterli  mexanizmin 
pozulması ilə nəticələndi və biz artıq eyni faiz dərəcələrini müĢahidə etmirik. Xarici valyutalarda 
spred böhranla bağlı kəskin dəyiĢikliyi xarakterizə edir, amma hələ ki, bu meyl barədə əminliklə 
danıĢmaq mümkün deyil. Banklar müĢtəriləri  yerli valyuta ilə borc almaqdan həvəsdən salmaq 
üçün  kredit  dərəcələrini  artırdıqlarına  görə  yerli  valyuta  depozitləri  üzrə  spred  yuxarıda  doğru 
meyl etmiĢdir. 
 
6.14.
 
Qlobal maliyyə böhranı bank sektorunda rəqabəti artırmaq və innovasiyaları tətbiq 
etmək  üçün  Azərbaycanı  nüfuzlu  beynəlxalq  bankların  ölkəyə  cəlb  edilməsi  səylərindən 
çəkindirməməlidir.  Qlobal böhrandan əvvəl gözlənilirdi ki, iri beynəlxalq banklardan biri və ya 
bir  neçəsi  qarĢıdan  gələn  il  ərzində  Azərbaycan  bazarına  daxil  olacaq.  Onların  yerli  bazarda 
olması  rəqabətə  təkan  verər,  innovasiyaları  artırar,  kreditləĢməsini  geniĢləndirər  və  maliyyə 
sektorunda  borcalma  xərclərini  azaldar.  Lakin  aĢağıda  qeyd  edildiyi  kimi,  qlobal  böhranın 
ortasında  iri  xarici  maliyyə  institutları  hələ  də  Qazaxıstan  və  Vyetnama    daxil  olmağı 
planlaĢdırırlar. Onları Azərbaycana da dəvət etmək lazımdır.
122
   
                                                 
121
 Rəqabətin gücləndirilməsini dəstəkləyən daha bir arqument Monti-Kleynin monopolistik Bank modelinə 
əsaslanan freyksas və RoĢenin tədqiqatlarında göstərilib (Freiksas və RoĢe, 1997-ci il).  
122
 Bu günədək CitiBank, CommerzBank və Société Générale Azərbaycanda nümayəndəliyə malikdirlər, lakin 
onların filialları və ya törəmə müəssisələri hələ yaradılmamıĢdır. 
Diaqram 6.1: Orta faiz dərəcələri: Milli 
Valyuta , 2005-2008  
Diaqram 6.2: Orta faiz dərəcələri, Xarici 
Valyuta, 2005-2008 
 
 
 
Mənbə: Dünya Bankının məlumat bazası. 
Qeydlər ** 2006 aktivlər /ÜDM, Mənbə: Moody‘s Global Banking; 
****** 2008-ci ilin sentyabrında 17,4%-ə düĢüb 
 
Mənbə: AMB.
 

---

 182 
C.
 
K
OMMERSIYA BANKLARININ MALIYYƏLƏġDIRMƏSINƏ ÇIXIġ 
 
6.15.
 
Azərbaycanda  kreditləĢdirmənin  çox  əhəmiyyətli  artımı  əsas  etibarı  ilə  ev 
təsərrüfatlarının  xeyrinə  olmuĢdur  və  ticarət  və  xidmət  sektorlarına  məhdud  təsir 
göstərmiĢdir.  2005–2008-ci  illərdə  Azərbaycanda  kreditləĢdirmə  demək  olar  ki,  üç  dəfə 
artmıĢdır.  2008-ci  ilin  III  rübündə  ümumi  kreditlərin  təxminən  36  faizi  ev  təsərrüfatlarına,  23 
faizi  ticarət  və  xidmətlər,  daha  az  hissə  kənd  təsərrüfatına  (4  faiz)  və  sənaye/istehsala  (6  faiz) 
yönəlmiĢdir.  
6.16.
 
Uzunmüddətli  kreditlərin  həcminin  artması  ev  təsərrüfatlarına  kreditlərin  artması 
ilə izah oluna bilər (Cədvəl 6.2).  Eyni zamanda ümumi kreditləĢmədə qısa müddətli kreditlərin 
payı 2001-ci ildəki 73 faizdən 2008-ci ilin sentyabrında 31 faizə enmiĢdir. Bu nisbət eyni dövrdə 
yerli valyuta ilə kreditlərdə daha sürətlə azalmıĢdır – 95 faizdən 35 faizədək.  
 
6.17.
 
Kənd  təsərrüfatı  və  aqroemal  sahələri  kredit  resurslarına  çıxıĢda  problemlərlə 
üzləĢmiĢdir.  Kənd  təsərrüfatı  və  aqroemal  sahələri  kreditə  çıxıĢda  ən  böyük  problemlərlə 
üzləĢmiĢlər.  2005-ci  2008-ci  illər  ərzində  sektor  üzrə  ümumi  kreditləĢmə  təxminən  168  faiz 
artdığı  halda,  kənd  təsərrüfatı  və  aqroemal  sahələrinə  kreditlər  yalnız  90  faiz  artmıĢdır.  Qeyri-
neft ÜDM-in faizi kimi götürüldükdə ümumi kreditləĢmə 2005-ci ildəki 20 faizdən 2008-ci ilin 
birinci yarısında 42 faizədək artmıĢdır. Eyni dövr ərzində kənd təsərrüfatı və aqroemal sahələrinə 
2005-ci  ildə  qeyri-neft  ÜDM-in  1,1  faizi,  2008-ci  ilin  birinci  yarısında  isə  təxminən  1,7  faizi 
ekvivalentində kredit verilmiĢdir. AĢağı bazanı və ümumi kreditləĢdirmədə nəhəng artımı nəzərə 
alaraq kənd təsərrüfatı və aqroemala kreditlərin artımı çox kiçik olmuĢdur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: Azərbaycan Mərkəzi Bankı. 
 
6.18.
 
Eyni zamanda mikro, kiçik və orta müəssisələr (MKOM) də kredit alınmasında 
çətinliklər çəkmiĢlər.  2008-ci ilin yanvarında 1800 MKOM arasında aparılmıĢ sorğu zamanı 
müəyyənləĢdirilmiĢdir ki, MKOM-ların təxminən 20 faizi kredit üçün müraciət etmiĢ və onların 
yarısının müraciətləri rədd edilmiĢdir. Ġmtina üçün əsas səbəb kimi (təxminən 60 faiz) girovun 
 Cədvəl 6.2: Sektorlar üzrə kreditlər (mln AZN, dövrün sonuna) 
 
2003 
 
2007 
III 
rüb  
2008 
IV 
rüb 
%Δ 
 03-08 
Tərkibi 
’03         ’08, III rüb 
Cəmi  
670 
3757 
7163 
969 
100 
100 
Ev təsərrüfatları  
143 
1376 
2335 
1533 
21 
33 
Ticarət və xidmətlər 
113 
989 
1911 
1591 
17 
27 
Tikinti və daĢınmaz əmlak 
30 
255 
461 
1438 
4 
6 
Sənaye və istehsal 
44 
270 
428 
872 
7 
6 
Nəqliyyat və rabitə 
57 
278 
669 
1074 
9 
9 
Elektrik, kimya 
39 
179 
856 
2095 
6 
12 
Kənd təsərrüfatı və aqroemal 
30 
163 
262 
773 
4 
4 
Banklara tələblər 
47 
95 
95 
102 
7 
1 
Maliyyə sektoruna kredit 
21 
83 
181 
762 
3 
3 
BaĢqa sektorlara kreditlər 
111 
47 
16 
.. 
17 
0 
Ümumi hökumətə kreditlər 
35 
44 
.. 
.. 
5 
.. 
Dövlət təĢkilatlarına kreditlər 
0 
3 
.. 
.. 
0 
0 

---