Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 mükəlləfiyyətləri haqqında məsələ, pay torpaqlarının kəndlilər tərəfindən satın alınması məsələsi və kəndli idarəsi təşkili haqqında məsələ 1861-ci il 19 fevral qanunlarının əsasını təşkil edirdi. Qanun elan edilən gündən təhkimli kəndlilərə şəxsi azadlıq verilirdi. Həmin gündən etibarən mülkədar artıq kəndli üzərində ağalıq edə bilməz və onun şəxsi həyatına müdaxilə edə bilməzdi. Bundan başqa kəndlilər öz xahişlərinə görə ic- timai özünüidarə orqanlarında iştirak edə bilər, başqa silklərə keçə bilər, öz yaşayış yerlərindən gedə bilər, məktəblərə və qulluğa daxil ola bilərdilər. 1861-ci il kəndli islahatına görə kəndlilər torpaq alır- dılar, lakin onu pulla, məhdudlaşdırılmış həcmdə və xüsusi şə rtlərlə mülkədarlardan alırdılar. Mülkədarlar özlərinə məxsus olan bütün torpaq üzərində mülkiyyət hüququnu saxlayırdılar. Mülkədarların kəndlilərlə “könüllü” razılığı əsasında onlara verdiyi pay torpağının ölçüsü qanunla müəyyən edilmiş həcm- dən artıq ola bilməzdi, bu həcm imperiyanın müxtəlif yerləri üçün 3 desyatindən 12 desyatinədək nəzərdə tutulurdu. Əgər kəndlinin istifadəsində qanunla müəyyən edilmiş həcmdən artıq torpaq olardısa mülkədarın bu artıq torpağı kəsib götür- məyə ixtiyarı var idi. Kəndlinin torpağı müəyyən edilmiş həcmdən az olardısa onlara əlavə torpaq payı verilmirdi. Kənd- linin pay torpağı xalis əkin torpağı deyildi. 1861-ci il islahatına qədər orta kəndli pay torpağı 4,4 desyatinə bərabər idisə, isla- hatdan sonra azalıb 3,6 desyatinə endi. slahat elan olunandan sonra ilk 9 il ərzində kəndlinin pay torpağından imtina etmək hüququ yox idi, deməli, kəndli bu müddət içərisində kənd cəmiyyətinin tərkibindən çıxa bilməzdi. Bu müddət qurtar- dıqdan sonra da kəndlinin cəmiyyətdən çıxması üçün çox məh- dudiyyət vardı. Azad edilmiş kəndlinin pul və məhsul mükəllə- fiyyətlərini müntəzəm yerinə yetirməsi üzərində ellik zəmanət qoyulmuşdu. Borclu olanlar kənd cəmiyyətinin qərarı ilə əlavə işlərə göndərilə bilərdilər. downloaded from KitabYurdu.org 31 Mülkədar və kəndlinin “könüllü” razılığı əsasında kən- dlinin pay torpağını alması üçün hökumət “ödənc əməliyyatı” təşkil etdi. Ödənc əməliyyatı kəndliləri aldatmaq, onları mülkə- darın xeyrinə soymaq idi. Torpaq üçün bazar qiyməti deyil, kəndlinin mülkədara verdiyi töycünün miqdarına görə hesab- lanan bir məbləğ vermək lazım gəlirdi. Bu məbləğ torpağın həqiqi dəyərindən xeyli artıq idi və kəndli onu verməklə yalnız torpağı deyil, özünün şəxsi azadlığını da almış olurdu. Kəndli ə vvəlcədən mülkədara pay torpağının dəyərinin 20-25 faizini nəğd pulla verməli idi. Hökumət mülkədara ödənc pulunu birdəfəlik əldə etmək imkanı yaratmaq üçün qalan 75-80 faizi kəndlinin əvəzinə ona verirdi, kəndli isə həmin borcu 49 il müddətində ildə 6 faiz üstünə gəlmək şərti ilə dövlətə ödəməli idi. Ödəncə keçilməsi müvəqqəti mükəlləfiyyət münasibətlərini aradan qaldırır, beləliklə də feodal asılılığı sistemini ləğv edir- di. Lakin imperiyanın ucqarlarında kəndliyə borc pul verilmə- mişdi, onun torpağı satın almağı məcburi deyildi və bunun üçün müəyyən vaxt qoyulmamışdı. Bu, çarizmin milli-müstəm- ləkə siyasətinin təzahürü idi. Rusiyanın ucqar vilayətləri üçün islahat daha gec və xü- susi “Əsasnamə”- lər üzrə keçirildi. Türk xalqları yaşayan böl- gələrdə həyata keçirilmiş torpaq islahatı sahibkar kəndlilərin böyük hissəsinin torpaqsızlaşması ilə nəticələnmişdi. Çünki kəndlilər vergi və digər borcları ödəyə bilmədiklərinə görə mülkədarlar kəndlilərin pay torpaqlarını icarəyə götürür, bu torpaqlarda həmin kəndlilərin özlərini işlədirdilər. carə müd- dəti qurtardıqdan sonra isə mülkədarlar bu torpaqları geri qaytarmırdılar. Türk xalqları yaşayan ərazilərdə torpağı satın almaq üçün elə ağır şərtlər qoyulmuşdu ki, bu bölgələrdə feo- dal münasibətlərinin ləğv edilməsi 1913-cü ilədək uzandı. Kəndli islahatı Sibir kəndlilərinin əsas hissəsini əhatə etmə- mişdi. Lakin təhkimçiliyin ləğvi Sibirə köçürülənlərin artma- sına və kapitalizmin inkişafına təsir etmişdi. Bu dövrdə downloaded from KitabYurdu.org 32 Mərkəzi Asiyada Rusiya işğalları davam etdiyindən kəndli islahatının həyata keçirilməsi bura şamil edilməmişdi. Kəndlilər verilmiş qanunlarda bu cür azadlıq gözləmir- dilər. Hər yerdə kəndlərdə gizli həyəcanlar müşahidə olunurdu. Bu gizli həyəcanlar bu və ya başqa yerlərdə biyara çıxmaqdan imtina etmək, sahibkarların sərəncamlarına tabe olmamaqda özünü göstərirdi. Ən böyük hadisələr Penza, Tambov və Kazan quberniyalarında baş verdi. Kazan quberniyasının Bezdna kən- dində Anton Petrov “ Əsasnamə”ləri oxuyarkən onları kənd- lilərin mənafeyinə uyğun izah edirdi. Burada da kəndlilər ma- nifestin məzmununa inanmayıb, mülkədar və məmurlar tərəfin- dən gizlədilən əsil azadlığı axtarmağa başladılar. Kəndlilər mülkədarlar üçün işləməkdən imtina etməyə başladılar. Həqiqi azadlıq haqqında məlumat almaq üçün hər tərəfdən kəndlilər Bezdnaya axışıb gəlirdilər. Hərbi dəstələrlə buraya gəlmiş general Apraksin, Anton Petrovun təslim verilməsini tələb etdi. Lakin kəndlilər generalın əmrini yerinə yetirməkdən boyun qaçırdılar. Əsgərlər atəş açdılar, çoxlu ölən və yaralanan oldu. Anton Petrov tutuldu və səhra məhkəməsinin hökmü ilə camaat qarşısında güllələndi. Bezdna kəndindəki hadisələrin xəbəri geniş yayıldı, demokratik ziyalılar içərisində hiddət və nifrətə səbəb oldu. 1861-ci il islahatından sonra fəhlə çıxışları da genişlən- məyə başladı. Fəhlələrin kapitalistlərin istismarına məruz qal- dığı Uralda fəhlələr pay torpaqlarından da istifadə etdiklə- rindən onların tələblərində kəndlilərin mənafeyi də əks olun- muşdu. Nizamnamə fərmanlarının tətbiq edilməsi Demidov- ların zavodunda fəhlələrin həyəcanına səbəb oldu. 1863-cü ilin yanvarında fəhlələr nizamnamə fərmanları üzrə müəyyən edilən pay torpağından imtina etmək, becərdikləri torpağın onların öz əllərində qalmasını istədilər. Nizamnamə fərmanları- nın tətbiqi fəhlələrin vəziyyətini əlavə mükəlləfiyyətlərlə ağır- laşdırırdı. Bu bir çox zavodlarda həyacanların baş verməsinə səbəb olmuşdu. Fəhlə və kəndlilərin çıxışları inqilabi- downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|