Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL

 
57
törədirdilər. Salonikdə  əcnəbilər tərəfindən qızışdırılan və dini 
zəmində  başlayan  qarşıdurma    zamanı    Fransa  və  Almaniya 
konsulları  öldürüldü.  Avropa  dövlətləri  bu    hadisədən  Balkan  
məsələlərinə    qarışmaq    üçün    dərhal  istifadə  etdilər.  Osmanlı 
imperiyasından  Balkanlarda  əsaslı  islahat  aparması  tələb  olu-
nurdu.  Osmanlı  dövləti  bu  tələbləri  qəbul  etmək  məcbu-
riyyətində qaldı. 1876-cı  ilin  mayında xalqa  müraciət  edən 
“Yeni Osmanlılar”ın nümayəndələri, sultanın sarayı qarşısında 
40  mindən  çox  insanın  keçirdiyi  mitinqdə  Nədim  paşanın 
istefasını  tələb  etdilər.  Sultan  güzəştə  getdi  və  Məhəmməd 
Rüşti paşa baş vəzir təyin olundu. “Yeni Osmanlılar”ın liderlə-
rindən olan Midhət paşa kabinetin tərkibinə daxil edildi. Lakin 
xalqın  qəzəbinin  qarşısını  almaq  mümkün    olmadı.  1876-cı  il 
may ayının 30-da saray çevrilişi oldu. Əbdüləziz taxtdan salın-
dı  və  V  Murad  hakimiyyətə  gəldi.  Lakin  onun  ağır  ruhi  xəstə 
olması səbəbindən hakimiyyətə   II Əbdülhəmid gətirildi. Mid-
hət paşa baş vəzir təyin edildi. Ona  yeni konstitusiya hazırla-
maq  tapşırıldı.  Bu  vaxt  Balkanlarda  vəziyyət  daha  da  gərgin-
ləşmişdi.  Bolqarıstanda  üsyan  baş  vermiş,  Çernoqoriya  Tür-
kiyəyə  qarşı  müharibəyə  başlamışdı.  Rusiya  ilə  münasibətlər 
kəskinləşmişdi.  1876-cı  il  dekabrda  stanbulda  Balkanlarda 
keçiriləcək  islahatların  layihəsini  hazırlamaq  məqsədi  ilə  Av-
ropa dövlətləri nümayəndələri konfransının keçirilməsi nəzərdə 
tutulmuşdu.  1876-cı  il  dekabrın  23-də  stanbulda  beynəlxalq 
konfrans  öz  işinə  başladı.  Yeni  konstitusiya  elan  edildi.  Belə 
gərgin bir şəraitdə Türkiyə  ngiltərənin köməyi ilə konfransda 
Balkanlarda  islahatlar  keçirilməsi  təklifinin  rədd  edilməsinə 
nail oldu. Bu isə Rusiya ilə ziddiyyətləri daha da dərinləşdirdi. 
Bu  konstitusiya    ilə  Osmanlı  konstitusiyalı  monarxiya  elan 
edildi.  ki palatalı parlament  nəzərdə  tutulmuşdu.  slam dövlət 
dini  elan    olundu,  sultana  isə  çox  böyük  imtiyazlar  verilirdi. 
mperiya  ərazisində  yaşayan  bütün  əhali  “osmanlı”  adlandı-
rılırdı. Qəddarlığı ilə tanınan Əbdülhəmid 1877-ci ildə Midhət 
paşanı  vəzifəsindən  azad  etdi  və  sürgünə  göndərdi.  1883-cü 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
58
ildə  isə  onu  öldürtdürdü.  1877-ci  il  ilk  parlament  seçkilərində 
“Yeni  osmanlılar”ın    iştirakına  yol  verilmədi,  iyirmi  iclasdan 
sonra parlament 14 fevral 1878-ci ildə buraxıldı. 
 
II Əbdülhəmid “Yeni Osmanlılar”ın ölkəyə gətirdikləri 
azadlıq fikrinin müsəlmanlardan çox qeyri-müsəlmanların xey-
rinə  olacağına  inanırdı.  Qeyri-müsəlmanların  təhsil  və  mədə-
niyyət  səviyyələrinin  müsəlmanlarınkından  daha  yüksək 
olduğu  üçün,  Avropa  dövlətlərinin  köməyi  ilə  əvvəlcə  muxta-
riyyət,  daha  sonra  isə  istiqlaliyyət  qazanmalarına  imkan  yara-
nacaq  və  dövlətin  parçalanmasının  qarşısı  alınmayacaqdır. 
Konstitusiyalı  monarxiyanın  elanından  sonrakı  hadisələr  bu 
qorxunun haqlı olaraq ortaya çıxdığını göstərdi. 
 
Krım  müharibəsindən  sonra  beynəlxalq  vəziyyəti  ol-
duqca  gərgin  olan  Rusiya  1871-ci  ildə  Londonda  keçirilən 
beynəlxalq konfransda  yenidən Qara dəniz sahillərində qalalar 
tikmək  və  orda  hərbi  donanma  saxlamaq  hüququ  aldı.  Rusiya 
işğalçılıq  planlarını  həyata  keçirməyə,  ilk  növbədə  Balkan 
yarımadasında  nüfuzunu  möhkəmləndirməyə  və  orada  möh-
kəm hərbi istinadgah yaratmağa can atırdı. 1875-1876-cı illərdə 
Türkiyəyə  qarşı  Bosniyada  və  Bolqarıstanda  üsyanlar  baş 
vermişdi. Rusiya bu üsyanlara  yaxından kömək edirdi. Rusiya 
hökuməti  Osmanlını  slavyanlara  güzəştə  getməyə  məcbur  et-
mək üçün bütün vasitələrdən istifadə edirdi. Osmanlının Rusi-
yanın tələblərini rədd etməsi 1877-ci ilin aprelində müharibəyə 
səbəb oldu. 
 
Hərbi  əməliyyatlar  Balkan  yarımadasında  və  Qafqazda 
aparılırdı.  Rumelidə  rus  ordusunun  Osmanlı  torpaqlarını  işğal 
etməsi  üçün  Rumuniyadan    keçməsi  lazım  idi.  Ruminiya  Os-
manlıdan    müstəqilliyini    tanımasını  istədi,  lakin  nail  ola  bil-
mədi,  nəticədə  Rusiya  ilə  müqavilə  bağladı.  Rus  ordusunun 
başlıca  qüvvələri  Rumıniyada,  Buxarest  yaxınlığında  toplan-
mışdı.  Rus  ordusu  tərkibinə  bolqar  yığma  qoşunu  daxil  idi. 
Müharibənin ilk mərhələsində ruslar bir həmlədə Dunayı keçdi, 
bir  neçə  ay  sonra  isə  Şipka  aşırımını  ələ  keçirdilər.  Bu  aşırım 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
59
Balkan  sıra  dağlarında  Osmanlılar  üçün  strateji  əhəmiyyətə 
malik idi. 
 
lk müvəffəqiyyətlərdən sonra rus ordusu məğlubiyyətə 
uğradı.  Belə  ki,  Osman  paşanın  komandanlığı  altında  türklər 
mühüm  strateji  məntəqə  olan  Plevnanı  tutdular.  Türklər 
buradan rus ordusunun sağ cinahı və rabitə yolları üçün təhlükə 
yaratdı. Plevnanın mühasirəsi başladı. Ərzaq ehtiyatları tükən-
miş olan Osman paşa dekabrın əvvəlində mühasirədən çıxmaq 
üçün cəhd göstərdi, lakin bu cəhd baş tutmadı. Osman paşa əsir 
düşməyə  məcbur  oldu.    Qafqaz  cəbhəsində  də  türklər  məğlu-
biyyətə uğrayırdılar. Ruslar Qars, Bəyazid, Ərdahanı aldılar və 
Ə
rzuruma  yaxınlaşdılar.  Osmanlı  tərəfi  sülh  istəməyə  məcbur 
oldu. Rus ordusu  stanbul yaxınlığındakı San-Stefano adlı kiçik 
bir yeri tutdu. Türkiyə komandanlığı bütün var qüvvəsini çəkib 
stanbula gətirdi. Rus qoşunları  stanbula girsəydi,  ngiltərə və 
Avstriya  ilə  əlaqələrin  kəsilməsi  labüd  idi.  Buna  görə  də 
ixtilafa  yol  verməmək  üçün  San-Stefano  qəsəbəsində  rus 
qoşunlarının hərəkəti dayandırıldı. 
 
San-Stefanoda  1878-ci  il  martın  3-də  müharibə  edən 
tərəflərin  səlahiyyətli  nümayəndələri  sülh  müqaviləsi  imza-
ladılar.  Bu  müqaviləyə  əsasən  Türkiyə  Çernoqoriyanın,  Serbi-
yanın  və  Rumıniyanın  müstəqilliyini  tanıyırdı,  həm  də  Çerno-
qoriya  və  Serbiya  öz  ərazilərini  bir  qədər  böyüdürdülər. 
Bolqarıstan  knyazlığı  yaradılırdı,  Bosniya  və  Hersoqovina 
muxtariyyət  alırdılar.  Bessarabiyanın  Rumıniyaya  birləşdiril-
miş  hissəsi  Rusiyaya  qaytarıldı,  bunun  əvəzində  Rumıniya 
Dobrucanı  aldı.  Ərdahan,  Batum,  Qars,  Bəyazid  Rusiyaya  ve-
rilirdi. Türkiyə 310 milyon manat təzminat verirdi. 
 
ngiltərə  və  Avstriya  Rusiyanın  Yaxın  Şərqdə  güclən-
məsinə  yol  vermək  istəmirdilər  və  San-Stefano  müqaviləsinin 
şə
rtlərinə  etiraz  etdilər.  Rusiya  müharibəni  yeni    rəqiblərlə 
davam  etdirməkdən  ehtiyat  edərək  sülh  şərtlərinə  yenidən  ba-
xılması  üçün  beynəlxalq    konfrans  çağırılmasına  razılıq  verdi. 
1878-ci il 13 iyun-13 iyul arası Berlin konfransı keçirildi və 13 
downloaded from KitabYurdu.org

---