Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.Türk xalqları ya şayan bölg əl ərd ə Stolıpin aqrar islahatının h əyata keçirilm əsi
94 bölmədən ibarət proqramını qəbul etmişdi. Proqramda vətən- daşların hüquqları, dövlət və dini quruluşun əsasları, yerli özü- nüidarə, məhkəmə, xalq maarifi, fəhlə və kəndli məsələsi frak- siyanın əsas məqsəd və vəzifələri olmuşdur. Dövlət duma- larında türk deputatlarının fəaliyyəti fraksiya daxili işlərlə məhdudlaşmırdı, Duma komissiya və şöbələrinin işində də fəaliyyət göstərirdilər. II Dumada Müsəlman farksiyası I Du- mada olan deputat saylarını mühafizə etmişdilər. Türk deputatların bütün Rusiyanın Тürk-Мüsəlman əha- lisinin hüquqsuzluğuna qarşı kəskin çıxışları və bunun güclü oyadıcı təsirinin çarizmi vahiməyə salması, başqa səbəblərlə yanaşı, I və II Dövlət Dumalarının buraxılmasında az rol oyna- mamışdı. Məhz buna görə də III Dumaya seçkilər zamanı Т ürk-Мüsəlman əhalisinin yaşadığı Orta Asiya, Sibir və digər regionlar seçki hüququndan məhrum edilmişdi. III Dövlət Dumasında Rusiya imperiyasının müsəlman ucqarlarından olan deputatlar vahid parlament fraksiyasında yenidən təşkil edildi. Müsəlman fraksiyası 10 nəfərdən ibarət idi. Müsəlman fraksi- yası dini etiqad, vicdan azadlığı məsələsinə böyük əhəmiyyət verərək, bu məsələ üzrə özünün xüsusi məruzəsini Dumanın müzakirəsinə təqdim etdi. Fraksiyanın fəaliyyəti bütün qanun layihələrinin müzakirəsində iştirak etmək, Duma iclaslarında vahid hərəkət xəttini işləyib hazırlamaq, məqsəd isə islahatlara nail olmaq idi. Müsəlman fraksiyasını həmişə məktəblərdə tədris dili maraqlandırırdı. 1910-cu ildə fraksiya üzvü Kazan quberniyasından seçilən S.Maksudov Volqaboyu, Ural, Türküstan və Qafqaza səyahət etmişdir. Ufa vilayətində olan zaman burada “Müsəl- man cəmiyyətinin” qərargahında yığıncaq keçirmiş və əhalini müsəlman fraksiyasının fəaliyyəti, Dumanın gələcək iclas- larında müzakirə olunacaq məsələlərlə tanış etmişdir. IV Dövlət Duması 1912-ci ildə noyabrın 15-dən çağı- rıldı. Müsəlman fraksiyası IV Dumada 7 deputatla təmsil olu- nurdu ki, bunlar da Ural, Volqaboyu, Krım və Cənubi Qafqaz 95 türkləri idi. Müsəlman fraksiyasının üzvü, Azərbaycandan olan deputat M.Cəfərov qırğızların münbit torpaqlarının ruslara verilməsindən narazı olduqlarını IV Dumanın deputatlarının nəzərinə çatdırmaq səlahiyyətlərini öz üzərinə götürmüşdü. I-IV Dövlət dumalarında Müsəlman fraksiyası proqram tələblərinin həyata keçirilməsinə nail olmaq üçün Duma iclasları və komissiyalarının işində fəal iştirak edirdi. Türk deputatları tələblərinin qanunvericilik yolu ilə həyata keçiril- məsinə çalışsalar da istəklərinə nail ola bilmirdilər. Ümumiy- yətlə, I-IV Dövlət dumalarında türk deputatlarının əldə et- dikləri nəticələr çox cüzi idi. Buna çar Rusiyasının milli-müs- təmləkəçilik siyasəti imkan vermirdi. 3.Türk xalqları yaşayan bölgələrdə Stolıpin aqrar islahatının həyata keçirilməsi Birinci rus inqilabının qarşısında duran əsas məsələ- lərdən biri də aqrar məsələnin həll olunması problemi idi. n- qilabın yatırılmasından sonra çarizm bu problemi islahatlar yolu ilə həll etməyə, yəni hakimiyyəti və torpaqları mülkədar- ların əlində saxlayaraq aqrar böhranın səbəblərini aradan qal- dırmağa çalışırdı. I Rusiya inqilabının məğlubiyyətlə nəti- cələnsə də inqilabi hərəkatların geniş vüsət alması onu göstərdi ki, kəndlərdə, milli ucqarlarda hökumətin sosial dayağı yoxdur. 1905-1907-ci illər inqilabı Rusiyada aqrar məsələsini onun burjua inkişafının milli xüsusiyyəti olduğunu tamamilə təsdiq edərək, bunu başlıca məsələ kimi bütün kəskinliyi ilə irəli sürdü. slahatdan sonrakı bütün inkişaf sübut etdi ki, həm mülkədar, həm də kəndli təsərrüfatı, feodalizmin saysız-hesab- sız qalıqları ilə buxovlansa da, kapitalizm yolu ilə inkişaf edir. 1905-1907-ci illər inqilabı dövründə kəndli hərəkatından qor- xuya düşmüş hökumət kəndlilərin torpaq uğrunda mübarizəsini dayandıra bilən tədbirlər görmək qərarına gəldilər. 1905-ci il noyabrın 3-də çar hökuməti mülkədarlardan torpağı satın alıb 96 kəndlilərə satan Kəndli torpaq bankının fəaliyyətini genişlən- dirmək haqqında fərman verdi. Torpaq məsələsi ilə əlaqədar daha geniş tədbirlər işləyib hazırlamaq məqsədi ilə hökumət 1906-cı il yanvarın 6-da kəndlilərin pay torpaqlarına malik olmaq hüququna aid qanunların ilkin qaydada işlənib hazırlan- ması üçün “xüsusi müşavirə” adlanan bir müşavirə çağırdı. Müşavirə zadəganlara məxsus torpaq fondunun toxunulmaz- lığını saxlamaq barədə mülkədarların və onların siyasi partiyası olan “Birləşmiş zadəganlar şurası”nın xüsusi sifarişini yerinə yetirdi. Müşavirə mülkədar torpaqlarının onlardan hətta qismən alınmasına dair bütün təklifləri rədd etdi və 1906-cı il yanvarın 25-də kəndlilərin öz icma torpaqlarından istifadə etməsində dəyişiklik haqqında yekdilliklə qərar çıxardı. Bu qərarda de- yilirdi ki, icma torpağını yenidən dövraşırı bölüşdürməmiş cə- miyyətdə onun üzvü olan hər bir kəndlinin özünə məxsus icma torpaq payını xüsusi mülkiyyətə çevirməyi tələb etməyə ix- tiyarı vardı. Bir müddətdən sonra həmin qərar hökumət tərəfindən bəyənildi və o, Stolıpinin aqrar siyasətinin təməlini qoydu. Bu tədbirdə kəndli icma torpaq sahibliyini ləğv etmək və kəndliləri öz pay torpaqlarının xüsusi sahiblərinə çevirmək nəzərdə tu- tulurdu. 1906-cı il martın 4-də çar hökuməti yer quruluşu ad- lanan komissiyalar yaratmaq qərarına gəldi. Bu komissiyalar kəndli torpaq sahibliyinin ehtiyaclarını aydınlaşdırmaqla məş- ğ ul olmalı, Kəndli bankının əməliyyatlarında ona kömək et- məli, kəndlilərin bir yerdən başqa yerə köçürülməsini asanlaş- dırmalı, dövlət torpaqlarını icarəyə götürməkdə kəndlilərə yar- dım göstərməli idi. Komissiyalar pay torpaqlarından istifadə edilməsinin ən yaxşı üsuluna və kənd icmalarının daha xırda təsərrüfat vahidlərinə bölünməsinə dair təkliflər verə bilərdilər. Komissiyalar quberniyalarda və qəzalarda yaradılırdı. Komissiyalara quberniyalarda qubernatorlar, qəzalarda isə za- dəganların seçilmiş nümayəndələri başçılıq edirdilər. Bu ko- missiyaların üzvlərinin əksəriyyəti hökumət orqanları tərə- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|