Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
133
X FƏ S L. KOMMERS YA FƏ AL YYƏ T N N
TƏŞ K L
10.1. Kommersiya fəaliyyətinin mahiyyəti,
prinsiplə ri və funksiyaları
Bazar iqtisadiyyatının effektiv fəaliyyət göstərməsi və dayanaqlı inki-
ş
afı ayrı-ayrı istehsallar, sahibkarlar, şirkətlər və firmalar arasında qarşılıqlı
ə
laqələrin forması kimi kommersiya əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi
səviyyəsindən daha çox asılıdır. Kommersiya işinin iqtisadi cəhətdən düz-
gün, savadlı təşkili bazar iqtisadiyyatının dayanaqlı inkişafının əsasını təşkil
edir.
Müasir şəraitdə müəssisələrdə, sənaye firmalarında, ticarət-vasitəçilik
təşkilatlarında kommersiya fəaliyyətinin təşkili prosesində, yəni kontragent-
lərlə kommersiya əlaqələrinin qurulmasında, material resurslarının tədarü-
kündə və məhsulun təchizatında mürəkkəb problemlər yaranır. Sahibkarlıq
fəaliyyətinin mühüm sahəsi olan kommersiya biznesi keçid dövründə sürətlə
inkişaf etməyə başlamışdır. Hazırda kommersiya əməliyyatları ilə sənaye
müəssisələri, təchizat və ticarət firmaları, şirkətlər və digər təşkilatlar
məşğul olurlar.
Kommersiya ticarət sahibkarlığının bir növüdür. Kommersiya latın
mənşəli söz olub ticarət deməkdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, «ticarət»
termini iki mənada işlədilir: bir halda o xalq təsərrüfatının sərbəst sahəsi,
digər halda isə əmtəənin alqı-satqı aktlarının həyata keçirilməsi prosesi
deməkdir. Kommersiya fəaliyyəti - mənfəət alınması məqsədilə alqı-satqı
aktlarının həyata keçirilməsi üzrə ticarət prosesləri ilə əlaqədardır. Daha
geniş mənada kommersiya dedikdə mənfəət alınmasına yönəldilən hər hansı
fəaliyyət başa düşülür.
Kommersiya sferasında baş verən proseslər və əməliyyatlar iki növ
olur: xalis ticarət; istehsal.
Xalis ticarət – mənfəət almaq məqsədilə və dəyər formasını dəyiş-
məklə əlaqədar alqı-satqı aktlarının həyata keçirilməsinə yönəldilən pro-
seslərdir. Ticarət əməliyyatları – satıcılar və alıcılar arasında kommersiya
ə
laqələrinin təşkili, təchizat reklamı, əmtəədə alıcılıq tələbatının öyrənil-
məsi, alıcılara servis xidməti və s. ibarətdir.
Kommersiyada baş verən istehsal prosesləri əmtəə mübadiləsi sfera-
sında istehsalın davam etdirilməsidir. Bu əmtəənin istehsalçıdan istehlak-
çıya və alıcıya çatdırılması, saxlama, əmtəə ehtiyatlarının idarə edilməsi,
bükülmə, qablaşdırma, sortlara ayrılma və s. ibarətdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, kommersiya təkcə əmtəə mübadiləsi sfe-
rasında deyil, bazar münasibətləri şəraitində əmtəə və xidmətdən başqa həm
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
134
pul, yeni texnologiya, intellektual əməyin məhsulu və digər real dəyərlər də
satır.
Kommersiya fəaliyyəti sahibkarlığın tərkib hissəsidir.
Beləliklə, kommersiya – alıcı tələbinin ödənilməsi və mənfəət alın-
ması məqsədilə əmtəənin alqı-satqısının aparılmasına yönəldilən proseslərin
və əməliyyatların məcmusudur.
Sənaye müəssisələrində kommersiya fəaliyyəti maddi-texniki təminata
və təchizata bölünür.
Maddi-texniki təminatın kommersiya fəaliyyəti müəssisələrdə aşa-
ğ
ıdakı mərhələlər üzrə həyata keçirilir:
−
Xammal və material bazarının tədqiqi və malgöndərənlərlə kom-
mersiya əlaqələrinin təşkili;
−
Maddi resursların alınması planının tərtib edilməsi;
−
Material resurslarının alınmasının təşkili;
−
Alınmış resurslara görə malgöndərənlərlə hesablaşmanın aparıl-
ması;
−
Tədarük sferasının dəyər təhlili.
Təchizat kommersiya fəaliyyəti müəssisənin kommersiya fəaliyyətinin
mühüm aspektidir. Təchizat – əmtəənin pula çevrilməsi və istehlakçıların
tələbatının ödənilməsi məqsədilə istehsal olunan məhsulun realizasiyası pro-
sesidir. Yalnız istehsal etdiyi məhsulu satıb mənfəət almaqla müəssisə son
məqsədinə çatır, sərf olunan kapital pul forması alır.
Bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə sənaye firmalarının öz üzərlərinə götür-
dükləri təchizatla kommersiya əməliyyatlarının payı daim artır. Sənaye
firmaları özlərində yaxşı rəqabət mübarizəsində böyük üstünlüyə malik olan
təchizat aparatı saxlayır.
Bir çox firmaların öz təchizat kanalları olur, firma mağazaları təşkil edirlər.
Sənaye müəssisələrində təchizat kommersiya fəaliyyəti çox cəhətlidir.
Belə ki, o, məhsulun çeşidi və təchizatının planlaşdırılmasından başlayır,
alqı-satqı kontraktlarının bağlanması ilə tamamlanır.
Müəssisədə hazırlanan məhsulun təchizatı bazarın tədqiqini, bazarın
seqmentləşdirilməsini və məqsədli bazarın seçilməsini, əmtəə və kommuni-
kasiya siyasətinin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutan marketinq tədqiqat-
larının aparılmasını tələb edir.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
135
10.2. Kommersiya fə aliyyə tinin təş kili
prinsiplə ri və funksiyaları
Kommersiya fəaliyyətinin səmərəli təşkili üçün aşağıdakı əsas
prinsipləri nəzərə almaq lazımdır:
- kommersiyanın marketinqlə ayrılmaz əlaqəsi;
- kommersiyanın çevikliyi, onun bazarın daim dəyişən tələbinin
nəzərə alınmasına yönəlməsi;
- kommersiya riskini əvvəlcədən görməyi bacarmaq;
- prioritetlərin ayrılması;
- şəxsi təşəbbüsün baş verməsi;
- alqı-satqı sövdələşməsi üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə
görə yüksək məsuliyyət;
- son nəticəyə – mənfəətə nail olmağa yönəlmə.
Kommersiya riskini əvvəlcədən görməyi bacarmaq ticarət sfe-
rasında sahibkar üçün ən mühüm prinsip sayılır. Risk – nəticənin
qeyri-müəyyənlik dərəcəsidir.
Kommersiya riski – kommersiya işində mümkün ola bilən zə-
rərdir. Kommersiya riski inflyasiya nəticəsində, firmanın maliyyə və-
ziyyətinin pisləşməsi ilə, həmçinin riskli sövdələşmələr bağlamaq
üzündən, müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi, rəqiblərin hərə-
kəti, daşınma zamanı yüklərin korlanması, təbii fəlakət nəticəsində baş
verə bilər. Sosial-psixoloji vəziyyətin qeyri-sabitliyi səbəbindən də
kommersiya riski yarana bilər. Kommersiya fəaliyyətində prioritet
istiqamətlərin müəyyən edilməsi kommersiya fəaliyyətinin bütün
detallarını daim öyrənməyi və bilməyi nəzərdə tutur.
Ticarət sövdələşmələri üzrə qəbul olunmuş öhdəliklərin yerinə
yetirilməsinə görə yüksək məsuliyyət prinsipi işgüzar aləmdə kom-
mersantın nüfuzunu artırır. Bu prinsipin reallaşması – kommersiya
fəaliyyətinin effektivliyinin rəhnidir.
stehsalla məşğul olan sahibkar üçqat rol yerinə yetirir:
1. stehsal amillərindən məhsuldar istifadə etmək;
2. Kommersiya rolu – satmaq və almaq;
3. Riskə görə məsuliyyət daşımaq.
Sahibkarın həmin rollarına aşağıdakı funksiyalar uyğundur:
- məhsul istehsalı funksiyası;
- kommersiya funksiyası;
- riskə və istifadə olunan istehsal amillərinin mütənasibliyinə aid
qərar qəbuluna görə məsuliyyət funksiyası.
Bunlardan əlavə müəssisələrdə, həmçinin digər funksiyalar:
təhlükəsizliyin təmin edilməsi, inzibati, uçot, nəzarət, heyətin idarə
edilməsi, tədqiqat və s. mövcuddur.
Dostları ilə paylaş: |