Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 1,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 ardıcıllığa malikdir: məhsuldar qüvvələrin inkişafı istehsalın və kapitalın beynəl- miləlləşdirilməsi iqtisadi inteqrasiya. Göründüyü kimi alimlərin işlərində kifayət qədər aydın əsaslandırılır ki, inteqrasiya prosesləri təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşdirməsinin çoxdan başlanmış proseslərinin spesifik forması və birbaşa davamıdır. Buna Avropa Kömür və Polad Birliyi (AKPB) nümunə ola bilər. Sözü gedən birlik Qərbi Avropada sonrakı inteqra- siya proseslərinin özülü olmuşdur. Avropa Kömür və Polad Birliyinin təşkilatçıları (1951-ci ildə) əsas məqsəd kimi mərkəzləşdirməni, planlaşdırmanı, kömürün istehsalına nəzarət və onların təkmilləşdirilməsini irəli sürdülər. Artıq 90-cı illərin başlanğıcına kömür sənayesinin və AKPB-nin on üzv ölkəsinin - AFR, Fransa, taliya, Belçika, Niderland, Lüksemburq, Böyük Britaniya, Danimarka, rlandiya, Yunanıstanın qara metallurgiya sahəsində birgə fəaliyyətinin geniş miqyaslı nəticələrini görmək olar. Təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşdirilməsinin bu yeni pilləsinin prinsipial fərqi ondan ibarətdir ki, AKPB çərçivəsində milli təsərrüfatlarda baş verən təkrar istehsal prosesləri "yalnız bir-biriləri ilə əlaqədə olur və təsir etmirlər, həm də perspektivdə, regional miqyasların bütöv təkrar istehsal proseslərini yaradaraq, qarşılıqlı nüfuz edirlər və qovuşurlar ". Bu müddət ərzində Qərbi Avropada onlar demək olar ki, daş kömürün bütün hasilatına, çuqunun əridilməsinin 85%-nə, polad istehsalının təqribən 80 %-nə, dəmir filizi hasilatının isə təxminən 50 %-nə nəzarət edirlər. Əgər iqtisadi ədəbiyyatlarda (E.F. Avdokuşin, R. Xasbulatov, O. Çerkoves) sonrakı inteqrasiya ilə istehsalın beynəlmiləlləşməsinin formal və real pillələri kifayət qədər dəqiq göstərilmişdirsə, onda Avropa Kömür və Polad Birliyini real inteqrasiyanın ilk həlqəsi kimi götürmək olar. nteqrasiyanın nəzəri və metodoloji konsepsiyalarının müxtəlifliyinə baxmaya- raq, vurğulamaq olar ki, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya – qarşılıqlı beynəlxalq iqtisadi təsirin əhəmiyyətli strategiyalarından biridir, xarici iqtisadi siyasətin və irəliləyən davamlı inkişaf çərçivəsində milli dövlətlərin və şəxsi iqtisadi subyektlərin maraqlarını xarakterizə edən istiqamətdir. qtisadi inteqrasiya proseslərinin inkişafının praktiki zərurətinin işlənməsi və ə saslandırılması cəhdlərinə hələ 1950-1960-cı illərdə bir sıra elm adamlarının 23 (J.Rueff, R.Suman, V.Halsteyn, M.Paniç, E.Benua, J.Monne, P.Robson və s.) ə sərlərində rast gəlinmisdir. Ə nənəvi nəzəriyyə iqtisadi inteqrasiya proseslərini təhlil edərkən praktiki olaraq gömrük birliyi çərçivəsində iqtisadi şərtlərdən (ticarət maneələrinin ləğvi, müəyyən koordinasiyaedici reqlamentin tətbiqi və s.) çıxıs edir. Bu nəzəriyyənin nümayəndəsi olan Kanada alimi Cekob Vaynerin (iqtisadi inteqrasiya, xüsusilə də gömrük birliyi nəzəriyyəsinin formalaşmasını onun adı ilə bağlayırlar) analizinin ə sasında ölkələrin hər birinə məxsus gömrük tarifinin mövcudluğu şəraitində və onlar arasında gömrük birliyi haqqında sazişin (hansı ki, bu saziş qarşılıqlı ticarətdə tarifləri aradan qaldırır) imzalanması şəraitində ölkələr arasında ticarətin müqayisəsi durur. Ticarət siyasətinin bir modeli kimi gömrük birliyinə beynəlxalq iqtisadiyyatda birmənalı müsbət hadisə kimi baxmaq olmaz. Azad ticarət siyasətindən sonra ikinci elə bir alternativ ticarət siyasəti yoxdur ki, onun beynəlxalq rifaha təsiri birmənalı surətdə müsbət olsun. ngilis iqtisadçısı C.Mid tərəfindən 1955-ci ildə irəli sürülmüş “ikinci yaxşı” ideyası da elə bu fikrə əsaslanır. “ kinci yaxşı” nəzəriyyəsinə görə, məcmu rifahın birmənalı surətdə yüksəlməsinə aparan azad ticarətdən başqa, bu cür birmənalı surətdə məcmu rifahın artımını təmin edə biləcək heç bir ticarət siyasəti variantı mövcud deyildir. Digər məktəbin nümayəndələri (L.Keoxane, P.Robson, M.Dyuvatripon və digərləri) inteqrasiya prosesində hakim mövqe tutan amil kimi qeyri-iqtisadi xarakterli faktorları qeyd edirlər. Inteqrasiya qruplasmaları ölkələrə daha etibarlı müdafiə qabiliyyətini təmin etməyə imkan verir, “elit klub”a daxil olma milli prestij məsələsinə çevrilir və s. Siyasi amillərin əhəmiyyətini azaltmayaraq, qeyd etmək olar ki, onlara əsas rolun verilməsi ölkələrin inteqrasiya səylərini tam izah etməyə imkan vermir. Bir qədər sonra irəli sürülmüş nəzəriyyəyə görə isə, ölkələr iqtisadi inteqrasiyaya “məhdudiyyət amili”nin (xammal, digər istehsal amilləri nəzərədə tutulur) aradan qaldırılması üçün səy edirlər. Bildirilir ki, bu “amil” istehsalın həcminin artmasına, əmtəə differensiasiyasının inkişafına və yeni texnologiyaların inkişafına gətirib çıxarır. 24 Bu fikirləri əsas götürən bir sıra mütəxəssislər (P.Robson, A.Ryuqman) hesab edirlər ki, inteqrasiyanın birbaşa nəticəsi olan istehsalın həcminin artımı statik amillərin (istehsal müəssisələrinin ölçüsü) və dinamik amillərin (“istehsal etməyi öyrənmək”) nəticəsidir. Bu amillər iqtisadi subyektlərə daha tutumlu bazarın imkanlarından geniş surətdə istifadə etməyə imkan verir. Sxem 1.1 qtisadi inteqrasiyanın nəzəri əsasları Ümumiyyətlə regional iqtisadi inteqrasiyaya həsr edilmiş çoxlu sayda konsepsiyalar mövcuddur ki, bunların da təsnifatını şərti olaraq aşağıdakı kimi vermək olar: - Bazar konsepsiyasının tərəfdarları iqtisadiyyatın tənzimlənməsində bazarın ə n səmərəli vasitə olması fikrini əsas götürürlər. Buna görə də, inteqrasiyanı bir neçə qtisadi inteqrasiyanın nəzəri ə sasları nteqrasiyanın siyasi hüquqi konsepsiyaları Ümumi inteqrasiya konsepsiyaları Funksional-sahəvi konsepsiyalar Funksionalist konsepsiya Bazar konsepsiyası Ticarət yaxud gömrük ittifaqı konsepsiyası Neofunksionalist konsepsiya Bazar-institutsional konsepsiya Valyuta inteqrasiyası konsepsiyası Pluralist konsepsiya Dirijist konsepsiya Federalist konsepsiya Struktur konsepsiya Marksist konsepsiya Yüklə 1,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|