Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
Y = 47.7 + 13.7 logX
om 
+ 0.61X
cl
 – 0.0045
2
cl
X
  
+ 9.0X
%io
 – 1.6
2
%io
X
− 0.28X
es
 – 0.06
2
es
X
  
Müxtəlif torpaq tipləri 
[97] 
Y = 11.57X
%oc
 + 12.75 (r = 0.61, α <0.001) 
Müxtəlif torpaq tipləri 
[146] 
Y
1
 = 31(X
om
 + 24) (r = 0.66, α <0.01) 
Müxtəlif torpaq tipləri 
[60] 
Y(> 0.5 mm) = 3.32X
%oc
 – 1.14  
(r = 0.87, α <0.001)
 
  
Qumsal 
[75] 
Y
1
 = 24.492X
%oc
 + 137.07  
(tarla nəmliyində; r = 0.62, α <0.001) 
Y
1
 = 13.84
2
%oc
X
− 3.3077X
%oc
 + 64.32 
 (havada-quru nəmlikdə; r = 0.77, α <0.001)  
Tozlu-gillicəli 
[87] 
Y
1
 = 0.60X
%oc
 + 0.65 
Y
1
 = 1.09X
%oc
 – 0.86 
Y
1
 = 0.62X
%oc
 + 0.27 
Qumlu-gillicəli 
Tozlu-gillicəli 
Lilli-gillicəli 
[88] 
Y
1
 = 137X
%oc
 – 63.4  
(r = 0.94, α < 0.01) 
Qumlu-gillicəli 
[59] 
Y = −62.41 + 82.84X
%oc
 – 16.6
2
%oc
X
  
Kambisol (üzvi gübrələrin 
tətbiqi ilə) 
[78] 
Y
2
 = 96.6
0.012
1 0.637
t






 
Otlaqaltı torpaqlar 
[92] 
1 
2 
3 
Y
3
(> 3.36 mm) = 16.46 lnt + 1.21 (r = 0.97) 
Meliorasiya olunan 
torpaqlar (100 il) 
[48] 
Y
3
(> 0.85 mm) = 18.03 + 0.79X
cc
  
(r = 0.85, α < 0.001)  
Qumlu və gillicəli 
meşəaltı torpaqlar 
[72] 
Y(> 0.25 mm) = 62.868 + 16.901


exp
0.241t

 
(r = 0.81, α < 0.05) 
Y(> 0.25 mm) = 
163.03
1 1.843
t
t

 (r = 0.83, α <0.05) 
Vertisol: 
Çiləmə üsulu ilə becərilən 
sahə (30 il) 
 
Herik sahəsi (22 il) 
[56] 


3
1
8
2.76
log 10
1
4.83
1 7 10 exp
1.01
oc
Y
X



 



 

  
(r =0.92) 
Karbonatlı boz torpaqlar 
[105] 
Y = 2.82 
pom
om
X
X







9.13 (r = 0.88, α = 0.05)  
Lilli-gillicəli, qumlu-lilli-
gillicəli, tozlu-lilli-
gillicəli 
[120] 
Y
1
 = 0.0514X
oc
 + 0.0697 (r = 0.81) 
Arid və semiarid torpaqlar 
[57] 
 Y(> 0.25 mm) = 4.07X
oc
 + 7.77  
(r = 0.96, α <0.002) 
Y(> 0.25 mm) = 19.97X
io
 + 4.23  
(r = 0.97, α <0.001) 
Y
1
 = 0.25X
oc
 – 0.83 (r = 0.99, α <0.004) 
Y
1
 = 1.16X
io
 – 0.85 (r = 0.94, α <0.003) 
Alfisol (şum qatı) 
[69] 
Y
4
 = 1.98
om
cl
X
X






+ 0.12 (r = 0.66, α <0.05) 
Y
4
 = −2.88
2
%
om
io
cl
X
X
X







+ 2.69
%
om
io
cl
X
X
X







  
− 0.0001 (r = 0.78, α <0.05)   
Vertisol, luvisol, planosol 
(şum qatı) 
[68] 
Y = 4.27 + 2.18X
oc
 (r = 0.66, α <0.0001) 
Mülayim iqlim torpaqları 
[144] 

---

 
 
 
Y = − 4.25 + 1.42
100
om
cl
X
X







 
 (r = 0.97, α <0.0001) 
Y
0
 = − 22.5 + 10.9X
oc
 (r = 0.89, α <0.0001) 
                                                                                                                        
Qeyd. Y
0
 və Y – suyadavamlı aqreqatların miqdarı (q/kq və %); Y
1
 – aqreqatların orta çəki diametri 
(mm); Y
2
 – aqreqatlarda üzvi karbonun miqdarı (%); Y
3
 – mexaniki dayanıqlı aqreqatların miqdarı 
(%); Y
4
 – sudaələmədən əvvəl və sonra Y
1
-in nisbəti; X
oc
 və X
%oc
 – torpaqda ümumi üzvi karbonun 
miqdarı (q/kq və %); X
mb
 – torpaqda mikrob biokütləsi (%); X
cl
 – gilin miqdarı (%); X
io
 və X
%io
 – 
Fe
2
O
3
 (q/kq və %); X
as
 – pH; X
om
 – torpağın ümumi üzvi maddəsi (%); X
pom
 – torpağın xüsusi üzvi 
maddəsinin ağır fraksiyası (%); X
es
 – mübadiləvi natrium (%); X
cc
 – torpaq səthinin qaysaq örtüyü 
(%); t – becərmə müddəti (il); r – korrelyasiya əmsalı; α – mənalıq səviyyəsi.  
 
      Təbii    ki,    torpağın    strukturu    və  aqreqasiyası  onun  fundamental  xassələrindəndir.  Odur  ki, 
keçən  əsrin  ortalarından  başlayaraq  torpaq  strukturu  və  onun  aqreqasiyası  ilə  əlaqəli 
xarakteristikalar arasında pedotransfer asılılıqlar müəyyən edilməkdədir (Cədvəl 2). Cədvəldə çox 
geniş torpaq spektrini əhatə edən reqression-pedotransfer əlaqələr verilmişdir. Göründüyü kimi bu 
əlaqələr  çox  müxtəlif  olub  torpağın  fiziki,  kimyəvi  və  bioloji  komponent  xarakteristikalarını  əks 
etdirir. Pedotransfer əlaqələrin müxtəlifliyi torpaq strukturunun və onun aqreqasiyasının çoxtərəfli 
mürəkkəb təbii proses olduğunu bir daha sübut edir.  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Hümmətov N.Q. 2012. Torpaq makrostrukturunun qiymətləndirilməsi və aqreqatların paylanma 
xarakteristikası //Azərb. ET əkinçilik ins-un elmi əsər. məcm. Bakı: «Müəllim» Nəş-tı, 23: 237-245 
2. Məmmədov Q.Ş. 2007. Torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyasının əsasları. Bakı: Elm, 661 s. 
3.  Антипов-Каратаев  И.Н.  1949.  Учение  В.Р.  Вильямса  о  структуре  почвы  и  современное 
состояние этой проблемы в науке (о физико-химической природе и механизме образования 
прочных комков почвы) //Памяти акад. В.Р. Вильямса. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 47-60 
4. Антипов-Каратаев И.Н., Келлерман В.В., Хан Д.В. 1948. О почвенном агрегате и методах 
его изучения. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 82 с. 
5.  Артемьева  З.С.  2010.  Органическое  вещество  и  гранулометрическая  система  почвы.  М.: 
ГЕОС, 240 с. 
6. Вершинин П.В. 1941. Формирование почвенной структуры //Вест. агротех., 1: 3-16 
7. Вершинин П.В. 1958. Почвенная структура и условия ее формирования. М.-Л.: Изд-во АН 
СССР, 188 с. 
8.  Вигнер  Г.  1941.  Избранные  работы.  Физико-химические  исследования  почв.  М.: 
Сельхозгиз, 311 с. 
9. Виленский Д.Г. 1945. Агрегация почв, ее теория и практическое приложение. М.-Л.: Изд-
во АН СССР, 112 с. 
10. Вильямс В.Р. 1935. Прочность и связанность структуры почвы // Почвоведение, 5/6: 746-
754 
11. Вильямс В.Р. 1939. Почвоведение. Земледелие с основами почвоведения. М.: Сельхозгиз, 
447 с. 
12. Воронин А.Д. 1986. Основы физики почв. М.: Изд-во МГУ, 244 с. 
13. Высоцкий Г.Н. 1962. Структура почвы и грунта // Избр. соч. М.: Изд-во АН СССР, 1: 103-
111 
14.  Гедройц  К.К.  1926.  К  вопросы  о  почвенной  структуре  и  сельскохозяйственном  ее 
значении. Изв. Гос. ин-та опытной агрономии, 4(3): 117-127 
15.  Гельцер  Ф.Ю.  1940.  Значение  микроорганизмов  в  образовании  перегноя  и  прочности 
структуры почвы. М.: Сельхозгиз, 120 с. 

---