149
və quraqlıq variantları temperaturlarına görə kəskin fərqlənmirlər. Qobustan, Qiymətli 2/17,
Qırmızı gül- 1genotiplərinin suvarılan və quraqlıq variantları temperaturlarına görə daha çox
fərqlənirlər. Süd yetişkənliyinin sonunda ağızcıqların keçiriciliyinin və transpirasiya sürətinin
həm suvarılan, həm də quraqlıq variantlarda kəskin azalması, bitki örtüyü temperaturunun
havanın temperaturuna yaxınlaşması yarpaqların qocalmasının dərinləşməsi, fotosintetik aparatın
dağılması ilə izah oluna bilər. 4
th
FEFWSN№50 genotipi istisna olmaqla bütün genotiplərdə
ağızcıqların keçiriciliyinin, transpirasiya sürətinin kəskin azalması baş vermişdir. Havanın və
bitki örtüyünün temperatur fərqi Qiymətli-2/17, Qobustan genotiplərində ən azdır. Bu həmin
genotiplərin yelkən yarpağında xlorofilin miqdarının daha çox azalması ilə eyni vaxtda baş verir.
4
th
FEFWSN№50, Tale-38 genotiplərində digər genotiplərlə müqayisədə yelkən yarpağın yaşıl
qalması hesabına temperatur fərqi yüksəkdir.
Su stresinin yumşaq buğda genotiplərinin ağızcıqlarının keçiriciliyinə, transpirasiya
sürətinə, bitki örtüyünün temperaturuna təsiri
Cədvəl 2.
№
Genotip
V
ar
ian
t
26.05. 10
00
-11
00
Hava- 32,6C
o
, rütubət- 46,7%
01.06. 13
00
-14
00
Hava- 29,6C
o
, rütubət 52%
g
s
T
r
Bitki
tempe-
raturu
Fərq
g
s
T
r
Bitki
tempe-
raturu
Fərq
1
Qobustan
I
0,537
5,19
22,4
10,2
0,167
2,96
27,33
2,27
II
0,215
3,41
24,83
7,77
0,115
2,0
27,85
1,85
2
Qiymətli
2/17
I
0,363
5,16
23,77
8,83
0,315
5,22
27,06
2,54
II
0,181
3,22
24,91
7,69
0,181
3,63
28,86
0,74
3
Qırmızı gül
1
I
0,421
5,59
23,03
9,57
0,190
3,79
26,06
3,54
II
0,276
4,78
24,23
8,37
0,144
3,31
27,36
2,24
4 Əzəmətli 95
I
0,389
5,35
22,37
10,23
0,217
4,17
26,65
2,95
II
0,269
4,39
22,97
9,63
0,076
1,97
27,30
2,3
5
Tale 38
I
0,371
5,09
22,57
10,03
0,146
3,54
25,93
3,67
II
0,321
4,73
22,67
9,93
0,088
2,44
26,40
3,20
6
12
nd
FAWWON
№97
I
0,405
5,62
22,08
10,52
0,115
2,96
26,25
3,35
II
0,319
5,56
22,2
10,4
0,054
1,51
27,60
2,00
7
4
th
FEFWSN№
50
I
0,659
7,61
21,90
10,70
0,404
7,06
24,93
4,67
II
0,349
5,97
22,52
10,08
0,419
6,81
25,40
4,20
Qeyd: I- suvarılan variant, II- suvarılmayan variant; g
s
- ağızcıqların keçiriciliyi (mol
H2O·m
-2
·s
-1
), T
r
- transpirasiya sürəti (mmol H2O·m
-2
·s
-1
)
Quraqlıq stresi genotiplərin dən məhsulunu azaldır (Şəkil 3). Qiymətli-2/17, Tale-38,
Qırmızı gül-1, 12
nd
FAWWON№97 genotiplərində dən məhsulunun azalması Əzəmətli-95,
Qobustan, 4
th
FEFWSN№50 genotipləri ilə müqayisədə cox baş verir. Qiymətli-2/17 genotipinin
yarpaqlarında xlorofilin miqdarı ən yüksək olmasına baxmayaraq, süd yetişkənliyi fazasında
xlorofilin miqdarının kəskin azalması, havanın temperaturu ilə müqayisədə bitkinin özünü lazımi
qədər soyuda bilməməsi dən məhsulunun 30% azalmasına təsir göstərir. Güman etmək olar ki,
quraqlıq stresindən Qırmızı gül-1 genotipinin yelkən yarpağının assimilyasiya sahəsinin (40%)
və quru biokütləsinin (41%) digər genotiplərlə müqayisədə daha çox azalmasının dən
məhsulunun azalmasında rolu vardır. Lakin Qırmızı gül-1, Əzəmətli-95, 4
th
FEFWSN№50
150
genotiplərində yelkən və yelkənaltı yarpaqların uzun müddət yaşıl qalması quraqlıq stresindən
məhsuldarlığın az azalmasında rol oynayır.
Şəkil 3. Su stresinin yumşaq buğda genotiplərinin məhsuldarlığına (q/m
2
) təsiri
Qobustan genotipi suvarılan, quraqlıq şəraitlərində yüksək məhsul əmələ gətirir və stresə
tolerantlıq potensialına malikdir. Qobustan genotipinin eyni inkişaf fazasına digər genotiplərlə
müqayisədə tez daxil olması dərin quraqlıq stresindən qaçmağa imkan verir.
Tədqiqatın aşağıdakı nəticələrini göstərmək olar.
1. Quraqlıq stresi yumşaq buğda genotiplərinin yelkən yarpağının assimilyasiya səth
sahəsini, quru biokütləsini azaldır. Assimilyasiya səth sahəsinin, quru biokütlənin daha çox
azalması Qırmızı gül 1, Qobustan genotiplərində aşkar olunmuşdur.
2. Quraqlıq stresi xlorofilin miqdarının boruyaçıxma fazasında müvəqqəti artmasına,
çiçəkləmə fazasından azalmasına, süd yetişkənlikdə daha kəskin azalmasına səbəb olmuşdur.
Xlorofilin ən yüksək miqdarı Qiymətli-2/17 genotipində (39-44 CCM-200 vahid) aşkar
olunmuşdur. Xlorofilin miqdarı yarpaq sahəsi nisbətən böyük olan 4
th
FEFWSN№50, Qobustan,
Tale-38,
Əzəmətli-95, genotiplərində yarpaq sahəsi kiçik olan Qırmızı gül-1,
12
nd
FAWWON№97 genotiplərindən yüksəkdir.
3. Quraqlıq stresi ağızcıqların keçiriciliyinin, transpiasiya sürətinin azalmasına səbəb
olur. Suvarılan variantda transpirasiya sürətlə getdiyindən temperatur fərqi daha çoxdur, quraqlıq
variantında fərq nisbətən azdır. Bitki örtüyünün temperatur depresiyasının yüksək qiymətləri
FEFWSN№50, 12
nd
FAWWON№97, Tale-38, Əzəmətli-95 genotiplərində aşkar olunmuşdur. Bu
həmin genotiplərin yelkən yarpağının yaşıl qalma müddətinin uzun olması ilə izah oluna bilər.
ƏDƏBİYYAT
1. Morris M.L., Blaid A., Byerlee. Wheat and barley production in rainfed marginal
environments of the developing world. Part I of 1990-91 CIMMYT world wheat facts and
trends: wheat and barley production in rainfed marginal in environment of the developing world.
CIMMYT, Mexico, D.F.51PP.
2. Lawlor D.W., Cornic G. Photosynthetic carbon assimilation and associated metabolism
in relation to water deficits in higher plants. Plant Cell Environ., 2002, 25, 275- 294.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
suvarılan
quraqlıq
Dostları ilə paylaş: |