146
keçiriciliyi (gs) və transpirasiya sürəti (Tr) Lİ- 6400 XT Daşınan Fotosintez Sistemindən (Lİ-
COR Biosciences, ABŞ) istifadə etməklə ölçülmüşdür.
Tədqiq olunan yumşaq buğda genotipləri sünbülləməyə qədər olan günlərin sayına,
yarpaqların orientasiyasına, sahəsinə, xlorofilin miqdarına görə fərqlənirlər. Qobustan, Qiymətli-
2/17, Əzəmətli-95 genotipləri nisbətən tez, Qırmızı gül-1, Tale-38, 12
nd
FAWWON№97,
4
th
FEFWSN№50 genotipləri isə nisbətən gec sünbülləyəndir. Dənin formalaşması fazasında
suvarılan şəraitdə yelkən yarpağın ən iri sahəsi 4
th
FEFWSN№50, Qiymətli-2/17 genotiplərində,
ən kiçik sahəsi isə 12
nd
FAWWON№97, Qırmızı gül-1genotiplərində aşkar olunmuşdur. Yarpaq
sahəsi böyük olan Qobustan, Qiymətli-2/17, 4
th
FEFWSN№50, Tale-38 genotip-lərinin
yarpaqları gövdə üzərində asılı, kiçik olan Qırmızı gül-1, Əzəmətli-95, 12
nd
FAWWON№97
genotiplərinin yarpaqları isə gövdə üzərində dikdurandır. Su stresi şəraitində genotiplərin yelkən
yarpağının assimilyasiya səth sahəsi azalır (Şəkil 1).
Şəkil 1. Su stresinin yumşaq buğda genotiplərinin assimilyasiya səth sahəsinə (sm
2
)
təsiri
Yelkən yarpağın sahəsinin ən az azalması Tale-38 (13%), Qiymətli-2/17 (17%),
Əzəmətli-95 (19%) genotiplərində, ən çox azalması isə Qırmızı gül-1(40%), Qobustan (37%)
genotiplərində qeydə alınmışdır. Genotiplərin yarpaq sahəsinin azalması transpirasiya sahəsinin
azalması ilə nəticələnir, bu su defisitinə adaptiv cavabdır [17]. Qırmızı gül-1 genotipində su
stresi şəraitində yarpağın burulması müşahidə olunmuşdur. Yarpağın burulması yarpağın effektiv
sahəsini azaldır və beləliklə, işıq şualarının udulmasını və stres şəraitində suyun buxarlanmasını
azaldır [18]). Yelkən yarpağın sahəsinin az azaldığı genotiplərdə kök sisteminin daha yaxşı
inkişaf etməsini güman etmək olar.
Quraqlıq stresi yumşaq buğda genotiplərinin quru biokütləsini azaldır (Şəkil 2). Quru
biokütlənin daha çox toplanması 4
th
FEFWSN№50, Qiymətli-2/17, Qobustan genotiplərində,
daha az toplanması isə 12
nd
FAWWON№97, Qırmızı gül- 1genotiplərində qeydə alınmışdır.
Quraqlıq stresindən quru biokütlənin daha çox azalması Qırmızı gül-1 (41%), Tale-38 (32%),
Qobustan (31%) genotiplərində, daha az azalması isə Əzəmətli-95 (11%), 4
th
FEFWSN№50
(16%), 12
nd
FAWWON№97 (18%) genotiplərində müşahidə olunmuşdur.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
suvarılan
quraqlıq
147
Şəkil 2. Su stresinin yumşaq buğda genotiplərinin quru biokütləsinə (q) təsiri
Suvarılan və quraqlıq şəraitlərdə genotiplərin ontogenezinin boruyaçıxma fazasından
mum yetişkənliyi fazasına qədər yelkən və yelkənaltı yarpaqlarında xlorofilin miqdarının
dinamikası öyrənilmişdir (Cədvəl 1). Boruyaçıxma fazasında əksər genotiplərdə quraqlıq
stresindən yarpaqlarda xlorofilin miqdarının artması qeydə alınmışdır. Lakin bütün genotiplərdə
(Qırmızı gül 1-dən başqa) çiçəkləmə fazasından sonra xlorofilin miqdarının azalması müşahidə
olunmuşdur. Qırmızı gül- 1genotipində azalma dənin formalaşmasından sonra başlamışdır.
Yarpaqda xlorofilin maksimal miqdarı Qobustan, Qiymətli 2/17, 4
th
FEFWSN№50
genotiplərinin suvarılan variantında süd yetişkənliyin əvvəlində, Qırmızı gül-1, Tale-38
genotiplərində dənin formalaşması, Əzəmətli-95, 12
nd
FAWWON№97 genotiplərində isə
çiçəkləmə fazasında qeydə alınmışdır. Genotiplərin quraqlıq variantında xlorofilin maksimal
miqdarı çiçəkləmə, dənin formalaşması fazalarında qeydə alınmışdır. Xlorofilin ən yüksək
miqdarı Qiymətli 2/17 genotipində (39-44 CCM-200 vahidləri) aşkar olunmuşdur. Əzəmətli-95,
4
th
FEFWSN№50
Su stresinin yumşaq buğda genotiplərinin yarpaqlarında xlorofilin miqdarına təsiri
(Abşeron, 2012)
Cədvəl 1.
№ Genotipin
adı
Yarus-
lar
Va
ria
nt-
lar
İnkişaf fazaları
Boruyaçıxma
Çiçəklə
mə
Dənin
formalaşm
ası
Yetişkənlik
20.04
27.04
07.05
16.05
25.05
01.06
1
Qobustan
yelkən
I
15,80
21,55
21,56
29,76
36,36
12,46
II
19,33
22,67
27,60
28,67
18,13
7,43
yelkən
altı
I
25,26
26,97
28,46
29,56
34,86
16,83
II
27,30
25,22
23,56
22,92
13,86
-
2
Qiymətli-
2/17
yelkən
I
18,56
28,05
39,16
31,86
44,87
9,03
II
20,86
28,37
36,30
30,42
19,36
4,27
yelkən
altı
I
32,00
34,7
39,9
40,30
44,40
6,50
II
34,23
30,4
34,8
32,62
15,07
-
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
suvarılan
quraqlıq
148
3
Qırmızı
gül-1
yelkən
I
-
16,27
20,72
29,05
26,75
13,67
II
-
16,95
22,77
25,06
18,62
3,82
yelkən
altı
I
15,33
24,05
26,55
27,07
30,92
14,12
II
22,57
26,75
26,75
26,53
19,25
2,05
4
Əzəmətli-
95
yelkən
I
15,43
17,65
32,90
29,57
32,20
11,83
II
14,13
21,22
21,83
24,77
17,90
3,26
yelkən
altı
I
23,86
22,27
32,77
33,25
29,06
9,80
II
21,10
23,70
23,63
24,52
12,83
2,13
5
Tale-38
yelkən
I
-
19,53
23,10
30,57
34,33
17,15
II
-
18,00
20,40
24,73
17,90
9,03
yelkən
altı
I
20,10
26,50
25,20
33,87
29,00
15,57
II
23,40
24,20
23,13
22,46
17,16
4,67
6
12
nd
FAWWO
N№97
yelkən
I
-
18,72
24,80
23,92
31,65
8,67
II
-
14,72
23,22
21,16
18,70
7,50
yelkən
altı
I
13,56
22,30
25,80
23,47
24,25
4,07
II
20,56
19,35
23,40
16,83
17,33
2,34
7
4
th
FEFWSN
№50
yelkən
I
-
19,27
28,90
30,77
35,22
25,52
II
-
14,35
20,90
24,40
23,06
13,75
yelkən
altı
I
18,33
28,12
23,30
27,25
35,75
12,57
II
19,00
20,52
20,80
21,56
14,43
3,53
I- suvarılan variant; II- suvarılmayan variant
genotiplərində də xlorofilin miqdarı yüksəkdir. Xlorofilin ən az miqdarı 12
nd
FAWWON№97,
Qırmızı gül-1genotiplərində qeydə alınmışdır. Su stresindən xlorofilin miqdarının kəskin
azalması süd yetişkənlikdə müşahidə olunmuşdur. Xlorofilin miqdarının azalması Qobustan
genotipinin yelkən yarpağında 51%, yelkənaltı yarpağında 60%, Qiymətli-2/17 genotipinin
yelkən yarpağında 57%, yelkənaltı yarpağında 66%, Qırmızı gül-1genotipinin yelkən yarpağında
31%, yelkənaltı yarpağında 38%, Əzəmətli-95 genotipinin yelkən yarpağında 44%, yelkənaltı
yarpağında 56%, Tale-38 genotipinin yelkən yarpağında 48%, yelkən altı yarpağında
41%,12
nd
FAWWON№97 genotipinin yelkən yarpağında 41%, yelkənaltı yarpağında 29%, 4
th
FEFWSN№50 genotipinin yelkən yarpağında 35%, yelkənaltı yarpağında 60% təşkil etmişdir.
Yelkən yarpaqla müqayisədə yelkənaltı yarpağın qocalması xlorofilin daha çox azalması ilə
müşayət olunur. Yarpağın qocalması zamanı fotosintetik aparat dağılır və qida maddələri digər
cavan toxumalara və ehtiyat orqanlara daşınır [19]. Çiçəkləmə fazasından sonrakı quraqlıq
zamanı yaşıl yarpaq sahəsini saxlayan genotiplərin dən məhsulu yarpaqları qocalan genotiplərlə
müqayisədə artır. Dənin dolması zamanı qocalmanın ləngiməsi yelkən yarpağın fotosintetik aktiv
vəziyyətdə qalmasını, kök sisteminin torpaqdan suyu udmasını, dənə daşınan assimilyatların
artmasını, stresə tolerantlığı təmin edir [20]. Qiymətli 2/17 genotipində süd yetişmə fazasında
yarpağın qocalması həm suvarılan, həm də quraqlıq variantında çox kəskin baş verir. Bu ola
bilsin ki, genotipin digər genotiplərlə müqayisədə daha az məhsul əmələ gətirməsində rol
oynayır.
Cədvəl 2-dən göründüyü kimi su stresi yumşaq buğda genotiplərinin yelkən yarpağının
ağızcıqlarının suya keçiriciliyinin və transpirasiya sürətinin azalmasına səbəb olur. Bu isə stres
şəraitdə bitkinin temperaturunun artmasına səbəb olur. Su stresinə cavab olaraq genotiplərin
ağızcıq keçiriciliyinin, transpirasiya sürətinin və temperaturunun dəyişməsi fərqlidir. Havanın
temperaturu ilə bitki örtüyünün temperaturu arasındakı fərq suvarılan variantda 8,83-10,70 C
o
,
quraqlıq variantda 7,77-10,4 C
o
təşkil etmişdir. Suvarılan variantda transpirasiya sürətlə
getdiyindən temperatur fərqi daha çoxdur, quraqlıq variantda isə fərq nisbətən azdır. Süd
yetişkənliyinin əvvəlində havanın və bitki örtüyünün temperatur fərqi 4
th
FEFWSN№50,
12
nd
FAWWON№97, Tale-38, Əzəmətli-95 genotiplərində yüksəkdir. Bu həmin genotiplərin
yelkən yarpağının daha uzun müddət yaşıl qalması ilə izah oluna bilər. Bu genotiplərin suvarılan
Dostları ilə paylaş: |