Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 Həna bitkisinin çiçək yanlığından efir yağları alınmasında istifadə oluna bilər. Hər hektardan 15 - 20 s çiçək yanlığı toplamaq mümkündür ki, bunun da yaş kütləsinin 0,11% - ni, quru kütləsinin isə 0,52 % -ni efir yağı təşkil edir (113). Həna bitkisi Nil çayı sahillərində yağmurların miqdarı çox olan qaratorpaq sahələrdə becərilir. Тoxumu isti suda islatdıqdan sonra mart ayında parnikdə və torpaqda lazımi qədər temperatur olan zaman birbaşa sahəyə səpilir. Belə olduqda səpilmiş həna toxumlarını vaxtaşırı suvarmaq tələb olunur. Parnikdə aparılmış səpindən alınan bitkilər açıq sahəyə çıxarıldıqda daha tez böyüyür həmin ilin oktyabr ayında ondan məhsul almaq olur (73). İranda həna toxumları həmin yerin torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq əvvəlçədən suvarılmış sahəyə səpilir. Lakin, səpindən əvvəl toxumlar 8 gün ərzində suda isladılmalıdır (73). İlk dəfə aparılmış tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Aprel ayında istixanada səpin aparıb, şitili iyul ayında açıq sahəyə əkdikdə, Azərbaycan şəraitində vegetasiya müddəti həna bitkisinin çiçəkləməsi və toxumun tam yetişməsi üçün kifayət etmir. Bitkilər avqust ayında çiçəklədikdə belə vegetasiyanın sonuna qədər toxumlar tam yetişmədiyi üçün ondan səpin materialı kimi istifadə etmək yararlı olmur. O zaman tədqiqatçılar belə nəticəyə gəlmişlər ki, hənanın xarici ölkələrdə qəbul edilmiş becərmə üsullarının heç biri bizim yerli şəraitdə müsbət nəticə vermir. Eyni zamanda həmin tədqiqatçılar göstərirlər ki, toxumu yalnız həna kollarını qapalı şəraitdə becərməklə almaq olar. Həmin tədqiqatçılara görə hər il xaricdən onun toxumunu almaq daha ucuz başa gələr (72). 1979 - 1981 - ci illərdə həna bitkisinin toxumla çoxaldılma biologiyasına dair aparılmış tədqiqatların nəticələri göstərdi ki, fevral ayında qapalı şəraitdə səpin apararaq, mayda şitili açıq sahəyə çıxardılaraq birillik bitki kimi becərilən həna bitkisindən vegetasiyanın sonunda yüksək cücərmə qabiliyyətinə malik olan toxum məhsulu almaq olur. 33 Həna kollarından alınan toxumun cücərmə qabiliyyəti iqlim - torpaq şəraitindən asılı olaraq dəyişə bilir. Belə ki, Şirvan və Abşeron bölgələrində şitili açıq sahəyə ( may ayında) əkilərək becərilən bitkilərdən alınan toxumlar müvafiq olaraq 21 -26 % və 57 % cücərmə qabiliyyətinə malik olmuşdur. Lakin istixana şəraitində becərilən həna kollarından alınan toxumlar daha yüksək cücərmə qabiliyyətinə malik olmuşdur. Həmin şəraitdən yığılan toxumlar optimal temperatur da (18 -25 0 C - də) 96 - 98 % cücərmə qabiliyyətinə malik olmuşdur (53). V. P. Alekseyev (70) həna bitkisinin toxumla çoxaldılması üzərində tədqiqat apararaq göstərmişdir ki, toxumlar səpindən əvvəl 7 gün isladılmalı və cücərti alınana qədər isti yerdə saxlanılmalıdır. Müəllifə görə həna bitkisi toxumalarını quru halda da səpmək olar, ancaq quru toxumlar çox seyrək və çətinliklə cücərti verir. Belə halda səpilmiş toxumları ilk vaxtlar hər gün, sonralar isə 6 -7 gündən bir suvarmaq lazımdır. Həna bitkisinin toxumla çoxaldılmasının nəticəsi göstər- mişdir ki, bu bitkinin toxumlarının quru halda (xüsusi metodla) toxumun cücərmə qabiliyyətindən asılı olaraq hər m 2 sahəyə 10 -13 qr. səpilməsi daha məqsədəuyğundur. Belə halda səpilmiş toxumlardan 3 -cü gün ilk, 4 -5- ci günlər isə kütləvi cücərtilər alınır (17). M. Ə. Mikayılov (120) həna toxumlarının cücərmə qabiliyyətini artırmaq məqsədi ilə skarifikasiya və stratifikasiya üsullarından istifadə etməyi təklif edir. Nəticədə məlum olmuşdur ki, 30 dəq. skarifikasiya edilmiş həna toxumları (37 - 81 %), 60 - 90 gün stratifikasiya (18 -65 %) və 10 dəqiqə skari- fikasiya (21 - 68%) edilmiş toxumlardan artıq cücərti verir. Eləcə də, həmin toxumlardan nəzarətə (17 - 55 %) nisbətən 2 - 4 dəfə artıq çıxış almaq olar. Bu üsuldan toxum çatışmazlığı zamanı və ya təcrübi məqsədlər üçün istifadə etmək olar. Geniş təsərrüfat miqyaslı əkin üçün aparılan səpində bu üsuldan istifadə edilməsi əlverişsiz olub, çox əmək tələb edir (22; 49- 51). 34 R. M. Abbasov, V. İ. Maşanov (67) apardıqları tədqiqatların nəticəsində göstərirlər ki, həna toxumları yanvar- fevral aylarında, 25-30 0 C temperaturda səpilməlidir. Bu halda toxumların cücərməsi, 71,0 - 81,7 % təşkil edir. U. K. Ələkbərov, A. Ə. Bayramov və C. D. Mirzəliyev (17) həna toxumlarının səpin vaxtını və normal çıxış alınması üçün lazım olan temperatur şəraitini təyin etmək məqsədilə yanvar- aprel aylarında səpin aparmışlar. Aparılan tədqiqatlardan müəyyən edilmişdir ki, standart əkin materialı kimi may ayında açıq sahəyə şitil çıxarılması məqsədi ilə səpin yanvarın 20-nə kimi aparılmalıdır. Belə səpin üçün temperaturun 18 - 25 0 C olması daha yaxşı nəticə vermişdir (52). C. D. Mirzəliyev (53) apardığı tədqiqata əsasən göstərir ki, həna toxumları fevral - mart aylarında 18 0 C -dən yüksək temperaturda səpildikdə 80 - 86 % cücərti verir. Müəllif qeyd edir ki, həna toxumlarını avqust ayında istixana şəraitində səpmək daha yaxşı nəticə verir. Belə olduqda gələn il üçün həna şitilləri odunlaşmış olur. Həna toxumlarını istixana şəraitində avqust ayında səpərək şitillərə gələn ilin may ayına kimi, yəni 10 ay müddətində qapalı şəraitdə aqrotexniki qulluq göstərilməsi o qədər də əlverişli deyil. Eyni zamanda, bu müddət ərzində şitillərin əksəriyyəti çürüyür. Тədqiqatlar göstərmişdir ki, fevral ayında istixana şəraitində normal sıxlıqda toxum səpildikdə alınan şitillər may ayına kimi standart hala düşür və odunlaşmış olur (17). V. P. Bukin, Т. M. Sadiqov (79) hənanın çoxaldıl- masından bəhs edərək göstərirlər ki, istixana şəraitindən yığılmış həna toxumları optimal temperaturda (25 - 30 0 C) və 0,0 sm dərinlikdə 88,7 % cücərmə qabiliyyətinə malikdir. Müəlliflər qeyd edirlər ki, həna toxumlarının cücərmə qabiliyyəti və cücərmə enerjisi onların 5 - 6 il saxlanma müddətindindən asılı deyil (89; 56; 57). Lakin, sonrakı tədqiqatçılar göstərirlər ki, həna toxumları 0,0 səpin dərinliyində yüksək cücərmə qabiliyyətinə malik Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|