Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ

 
39
 
 
Gəncə - Qazax bölgəsi şəraitində becərilən həna bitkilərin-
dən yığılan toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti 
Şirvan bölgəsindən yığılmış həna toxumlarına nisbətən 7,0 - 7,3 
% aşağı olmuşdur. 
Gəncə  -  Qazax  bölgəsindən  yığılmış  həna  toxumlarının 
laboratoriya  şəraitində  cücərmə  enerjisinin  və  cücərmə 
qabiliyyətinin  Şirvan  bölgəsindən  yıqılmış  həna  toxumlarının 
müvafiq göstəricilərinə nisbətən aşağı olmasının əsas səbəbi bu 
bölgələrin iqlim şəraitlərinin fərqli olması ilə əlaqədardır. Belə 
ki,  Şirvan  bölgəsində  toxumların  tam  yetişməsi  üçün  əsas 
şərtlərdən  biri  olan  effektiv  temperaturun  miqdarı  (4400 
0
C) 
Gəncə  -  Qazax  bölgəsinə  (3800  -  4200 
0
C)  nisbətən  çox 
olduğundan  burada  becərilən  həna  bitkilərinin  toxumları  daha 
yaxşı  yetişir  ki,  buda  onların  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 
qabiliyyətinə öz təsirini göstərir. 
İstixana  şəraitində  becərilmiş  həna  bitkilərindən  yığılmış 
toxumların  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 
qabiliyyətinin  yüksək  olmasının  əsas  səbəbi  istixanadakı 
şəraitlə bağlıdır. İstixanada olan yüksək temperatur (40 - 45 
0
C) 
və rütubət (80 - 85 %) noyabr ayına kimi həna bitkiləri üzərin-
dəki toxumların tam yetişməsini təmin edir. 
Тədqiqatlarımız  həm  də  onu  bir  daha  təsdiqlədi  ki, 
Azərbaycanın  Gəncə  -  Qazax  və  Şirvan  bölgələrinə  intro-
duksiya  edilmiş  həna  bitkiləri  yerli  şəraitə  uyğunlaşdıqca  bu 
bitkilərdən  toplanmış  təzə  toxumların  cücərmə  enerjisi  və 
cücərmə qabiliyyəti hər il 2,5 -3,0 % artır.  
Müxtəlif şəraitlərdə yetişdirilən həna toxumlarının cücərmə 
enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətinin  öyrənilməsindən  belə 
nəticəyə  gəlmək olar ki,  həna  toxumlarının  laboratoriya cücər-
mə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  Gəncə  -  Qazax  bölgəsində 
Şirvan  bölgəsinə  nisbətən  aşağıdır.  İstixanadan  yığılmış  həna 
toxumları  açıq  şəraitdən  yığılmış  toxumlara  nisbətən  hər  iki 
bölgədə daha yüksək cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinə 
malik olmuşlar.   

---

 
40
 
 
3.  2.  Saxlanma  müddətindən  asılı  olaraq  həna 
toxumlarının  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 
qabiliyyəti 
Тoxumların  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətinin 
saxlama  müddətindən  asılı  olaraq  dəyişilməsinin  öyrənilməsi 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, istər həna, istərsə də başqa 
k/t  bitkilərinin  toxumları  ilə  səpin  apararkən  yüksək  cücərmə 
enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətinə  malik  toxumların  səpilməsi 
normal  cücərtilərin  alınmasına  səbəb  olur  ki,  bu  da  həmin 
cücərtilərin  yaxşı  inkişaf  etməsinə  və  gələcəkdə  daha  yüksək 
məhsul verməsinə zəmin yaradır. 
Saxlanma  müddətinin  həna  toxumlarının  laboratoriya 
cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətinə  necə  təsir  etdiyini  
tədqiqatlarımızla  yoxlamaq    məqsədilə  1991  -  ci  ildə  yanvar 
ayında)  Naxçıvan  MR  Elmi  Mərkəzindən  1989  -  cu  ildə 
toplanmış həna toxumları gətirilmişdir. Naxçıvan MR torpaq  - 
iqlim  şəraitində  becərilmiş  həna  bitkilərindən toplanmış  həmin 
toxumların  laboratoriyada  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 
qabiliyyəti  təyin  edilərkən  məlum  olmuşdur  ki,  istixanadan 
toplanmış həna toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi 93,2 
%, cücərmə qabiliyyəti isə 95,9 % -ə bərabər olmuşdur. 
Açıq sahədən toplanmış həna toxumlarının isə laboratoriya 
cücərmə  enerjisi  89,1  %,  cücərmə  qabiliyyəti  isə  90,3% 
olmuşdur. 
Bu  toxumlar  Şirvan  və  Gəncə  -  Qazax  bölgələrində  həm 
qapalı, həm də açıq sahədə səpilmişdir. 
1991  -  ci  ildə  vegetasiyanın  sonunda  (okyabr  -  noyabr 
aylarında) saxlanma müddətinin həna toxumlarının laboratoriya 
cücərmə  enerjisinə  və  cücərmə  qabiliyyətinə  necə  təsir 
göstərdiyini  öyrənmək  üçün  hər  iki  bölgədə  həm  istixanadan, 
həm də açıq sahədən həna toxumları yığılaraq cücərmə enerjisi 
və cücərmə qabiliyyəti təyin edilmiş (dekabr ayında) və həmin 
toxumlar  səpilməyib  saxlanılmışdır.  Sonrakı  illərdə  (1992  -
1993-cü  illər)  bu  toxumların  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 

---

 
41
 
 
qabiliyyətlərinin  necə  dəyişildiyi
 
öyrənilmişdir.  Bu  sahədəki 
təcrübələrimizin nəticələri cədvəl 3. 2 - də verilmişdir. 
    
Cədvəl 3. 2 
Saxlanma müddətindən asılı olaraq həna toxumlarının 
laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə 
 
Т
ox
um
un
 
yığ
ıld
ığ
ı y
er
 
Yığıldığı  ildə 
1 il 
    saxlandıqda 
2 il 
    saxlandıqda 
C
üc
ərm
ə 
en
er
jis
i 
C
üc
ərm
ə 
q
ab
iliy
y
əti
 
C
üc
ərm
ə 
en
er
jis
i 
C
üc
ərm
ə 
q
ab
iliy
y
əti
 
C
üc
ərm
ə 
en
er
jis
i 
C
üc
ərm
ə 
q
ab
iliy
y
əti
 
İstixana 
93,0 
95,7 
91,0 
94,1 
85,6 
88,7 
Açıq sahə: 
Şirvan 
88,2 
90,1 
86,1 
87,5 
83,3 
84,3 
Gəncə - 
Qazax 
87,5 
89,2 
79,6 
83,5 
75,4 
78,2 
 
Cədvəldən  görünür  ki,  istixanadan  toplanmış  həna 
toxumlarını  bir  il  saxladıqdan  sonra  laboratoriya  cücərmə 
enerjisi  91,0  %,  cücərmə  qabiliyyəti  isə  94,1  %  təşkil  etdiyi 
halda,  iki  il  saxladıqdan  sonra  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq 

---