Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ

 
42
 
 
85,6  %  və  88,7%  təşkil  etmişdir.  Hansı  ki,  həmin  toxumlar 
yığıldığı  ildə  (1991-ci  il)  93,0  %  cücərmə  enerjisinə,  95,7  % 
cücərmə qabiliyyətinə malik olmuşlar. 
Açıq  sahədən  Şirvan  bölgəsində  toplanmış  həna 
toxumlarının yığıldığı ildə (1991) laboratoriya cücərmə enerjisi 
88,2%,
 
cücərmə  qabiliyyəti  isə  90,1  %  olmuşdur.  Bir  il 
saxlandıqdan  sonra  cücərmə  enerjisi  86,1  %  -ə,  cücərmə 
qabiliyyəti isə 87,5 % -ə, iki il saxlandıqdan sonra isə 83,3 %-ə 
və 84,3 %-ə düşmüşdür.  
Gəncə  -  Qazax  bölgəsindən  toplanmış  həna  toxumlarının 
toplandığı  ildə  (1991-  ci  il)  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  87,5 
%,  cücərmə  qabiliyyəti  isə  89,2  %  təşkil  etdiyi  halda  bir  il 
saxlandıqdan sonra 79,6 % cücərmə enerjisinə, 83,5 % cücərmə 
qabiliyyətinə  malik  olmuşlar.  İki  il  saxlandıqdan  sonra  bu  
göstəricilər müvafiq olaraq 75,4 % və 78,2 % təşkil etmişdir.  
Apardığımız  tədqiqatlardan  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki, 
istixanadan  toplanmış  həna  toxumları  iki  il  saxlandıqda 
cücərmə  qabiliyyəti  və  cücərmə  enerjisi  müvafiq  olaraq  7,0  - 
8,4 % azalır. 
Şirvan  bölgəsində  açıq  sahədən  toplanmış  həna  toxumları 
iki  il  saxlandıqda  laboratoriya  cücərmə  enerjisi  və  qabiliyyəti 
4,9 %, Gəncə - Qazax bölgəsindən toplanmış həna toxumlarının 
müvafiq göstəriciləri isə 11,0 - 12,1 % azalmışdır. 
Yuxarıda  deyilənlərdən  aydın  olur  ki,  həna  toxumları 
saxlandıqca cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti azalır. Ona 
görə  də  bu  bitkilərin  toxumları  ilə  səpin  apararkən  təzə 
toxumlardan  istifadə  etmək  məqsədəuyğundur.  İstixanadan 
toplanmış  həna  toxumlarının  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə 
qabiliyyətləri  açıq  sahədən  toplanmış  həna  toxumlarına 
nisbətən  yüksək  olur.  Odur  ki,  imkan  daxilində  istixanadan 
toplanmış toxumlardan istifadə olunmalıdır. 
 
 

---

 
43
 
 
3. 3. Müxtəlif yaruslardan toplanmış həna toxumlarının 
laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti 
 
Həna  bitkilərindən  keyfiyyətli  yarpaq  və  toxum  məhsulu 
əldə  etmək  üçün  yüksək  səpin  keyfiyyətinə  malik  olan 
toxumların seçilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir (107). 
Həna  bitkisində  çiçəkləmə  və  toxumların  yetişməsi 
vegetasiya  müddətində  aşağıdan  yuxarıya  doğru  getdiyindən, 
vegetasiyanın  sonunda  onların  müxtəlif  yaruslarındakı  toxum-
lar  eyni  dərəcədə  yetişmiş  olmur.  Ona  görə  də  açıq  sahədə 
becərilmiş  həna  bitkilərinin  müxtəlif  yaruslarından  toplanmış 
toxumların  laboratoriyada  cücərmə  enerjisini  və  cücərmə 
qabiliyyətini öyrənməyi lazım bildik. 
Yarus  (mərtəbə)  həna  bitkilərində  şərti  olaraq  qəbul 
edilmişdir.  Əsas  gövdə  üzərində  aşağıdan  yuxarıya  doğru 
olmaqla  3  ədəd  budağı  əhatə  edir.      Yəni  hər  3  budaq  bir 
mərtəbə (yarus) hesab edilir. 
Apardığımız tədqiqatdan məlum oldu ki, həna bitkilərindən 
yaruslar üzrə yığılmış toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə 
qabiliyyətləri  bir  -  birindən  fərqlənir.  Alınmış  nəticələr  cədvəl 
3. 3 - də verilir. 
Cədvəl 3. 3 - dən görünür ki, Şirvan bölgəsində becərilmiş 
həna  bitkilərinin  I  yarusundan  yığılmış  toxumların  labora-
toriyada cücərmə enerjisi orta hesabla 86,5, cücərmə qabiliyyəti 
isə  90,8  %  olmuşdur.  Şirvan  bölgəsində  həna  bitkisinin  II 
yarusundan  toplanmış  toxumların  laboratoriyada  cücərmə 
enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  müvafiq  olaraq  orta  hesabla 
68,2%  və  71,0%  təşkil  etmişdir.  II  yarusdan  toplanmış 
toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi və qabiliyyəti I yarus-
dan  toplanmış  toxumların  cücərmə  enerjisi  və  qabiliyyətinə 
nisbətən  18,3  -  19,8  %  aşağı  olmuşdur.  Ümumiyyətlə, 
cədvəldən  aydın  olur  ki,  yuxarı  yaruslara  doğru  toxumların 
laboratoriyada  cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  azalır. 

---

 
44
 
 
Bunun əsas səbəbi yuxarı yarus toxumlarının temperaturu aşağı 
olan  aylarda  (sentyabr,  oktyabr)  əmələ  gəlməsidir.  Gəncə  - 
Qazax  bölgəsində  becərilmiş  həna  bitkilərinin  I  yarusundan 
yığılmış  toxumların  laboratoriyada  cücərmə  enerjisi  orta 
hesabla 83,5%, cücərmə qabiliyyəti isə 85,9% təşkil etmişdir. 
 
Cədvəl 3. 3 
Müxtəlif yaruslardan toplanmış həna toxumlarının 
laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə 
 
Т
ox
um
un
 
yığ
ıld
ığ
ı 
bö
lg
əl
ər
 
Yar
u
slar
 
Cücərmə   enerjisi 
Cücərmə qabiliyyəti 
1991  1992  1993 
Orta  1991  1992  1993  Orta 
Şirvan 
I 
85,7 
86,5 
87,3 
86,5 
89,5  90,7 
92,4 
90,8 
II 
67,9 
68,1 
68,7 
68,2 
70,1  71,3 
71,7 
71,0 
III 
30,1 
32,5 
34,2 
32,2 
41,1  42,5 
43,7 
42,4 
IV 
7,5 
8,2 
9,1 
8,2 
10,9  11,5 
13,6 
12,0 
Gəncə - 
Qazax 
I 
82,3 
83,1 
85,2 
83,5 
84,7  86,1 
86,9 
85,9 
II 
38,3 
39,9 
40,1 
39,4 
40,2  40,5 
41,3 
40,6 
III 
27,5 
30,1 
31,1 
29,5 
30,1  31,5 
32,1 
31,2 
IV 
0,1 
0,2 
0,4 
0,2 
0,2 
0,5 
1,5 
0,7 
 
Cədvəldəki  rəqəmlərdən  aydın  olur  ki,  bu  bölgədə  II 
yarusdan  yığılmış toxumların (19 - 22 
0
C- də əmələ  gəlmişlər) 
cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti  I  yarusdan  yığılan 
toxumlara (24 - 26 
0
C- də əmələ gəlmişlər) nisbətən 44,1 - 45,3 
% aşağıdır.  
Yaruslar  üzrə  toplanmış  həna  toxumlarının  laboratoriya 
cücərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyətinin  öyrənilməsinə 

---