Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. 6. Müxtəlif torpaq - iqlim şəraitinin həna bitkilərinin böyümə və inkişafına təsiri
69 70 71 72 4. 6. Müxtəlif torpaq - iqlim şəraitinin həna bitkilərinin böyümə və inkişafına təsiri Bitkilərin həyat qabiliyyətinin əsas göstəricilərindən biri onların böyüməsi və inkişafıdır. Yeni iqtisadi bölgələrə introduksiya edilmiş bitkilərin böyümə və inkişaf qanunauyğunluqlarının öyrənilməsinin böyük əhəmiyəti vardır. Bitkilər böyümə və inkişaflarının tarixən formalaşmış və irsən möhkəmləndirilmiş qanunauyğunluqlarını qoruyub saxlaya bilirlər. Lakin, onları yeni becərmə şəraitinə gətirdikdə öz həyat funksiyalarını az və ya çox dərəcədə dəyişməli olur. Nəzərə alınmalıdır ki, yeni becərmə şəraiti bitkilərdə böyümə və inkişaf xüsusiyyətlərinin qismən dəyişilməsinə və müəyyən morfoloji əlamətlərin meydana çıxmasına səbəb olur. Həna bitkiləri də Azərbaycan şəraitinə introduksiya olunduğuna görə onun da böyümə və inkişaf xüsusiyyətlərini dəyişməsi nəzərdə saxlanılmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycanın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələri şəraitində həna bitkilərinin böyümə və inkişaf xüsusiyyətlərini öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. 1991-1993 - cü illərdə apardığımız tədqiqatlar zamanı müx- təlif torpaq - iqlim şəraitində becərilən həna bitkilərinin böyü- mə dinamikası hərtərəfli tədqiq edilmişdir. Bu məqsədlə vegetasiyanın başlanmasından sonuna qədər hər ayın axırında bitkilərin hündürlüyü, çətirinin diametri ölçülmüş və morfoloji göstəriciləri qeyd edilmişdir. Тorpaq - iqlim şəraiti ilə əlaqədar olaraq 4 aylıq standart ölçüdə həna şitilləri Şirvan bölgəsində aprelin III ongünlüyündə Gəncə - Qazax bölgəsində isə may ayının III ongünlüyündə (torpaqda 18 0 C temperatur şəraitində) birbaşa açıq sahəyə çıxarılaraq müxtəlif qida sahəsində əkilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, şitillər açıq sahəyə çıxarılan zaman onların kökbağlama qabiliyyətini artırmaq məqsədilə əsas kökündən 10 73 - 12 sm, yerüstü hissəsindən isə 20 sm saxlamaqla qalan hissələr kəsilmişdir. Bitkilər əkildikdən sonra açıq sahəyə uyğunlaş- madıqlarından yarpaqlarını tökürlər. Hər iki bölgədə əkilən bitkilərdə 12-15 gün sonra yeni sıx yarpaqlar əmələ gəlir. Bitkilər əkildikdən sonra 12-25 gün ərzində zəif böyüyürlər. Hərarətin yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq müxtəlif torpaq iqlim şəraitində becərilən bitkilərdə intensiv böyümə müşahidə edilir. Belə ki, həna bitkisi qida sahəsindən asılı olaraq Şirvan bölgəsində iyul ayında 15-19 sm böyüyür. Avqust ayında isə bitkilərin boyu 50,7 - 73,5 sm-ə çatır. Bitkilərin hündürlüyə intensiv böyüməsi ilə bərabər çətirin də intensiv böyüməsi başlanır. Göründüyü kimi avqust ayında həna bitkisində çətirin diametri 27- 45 sm-ə bərabər olur (cədvəl 4. 7). Gəncə - Qazax bölgəsində isə avqust ayında həna bitkisinin boyu qida sahəsindən asılı olaraq 53,4 - 76,4 sm-ə çətirinin diametri isə 28,5 - 50,5 sm-ə bərabər olmuşdur. Vegetasiyanın sonunda biçilməyib saxlanmış bitkilərin hündürlüyü Şirvan bölgəsində 56,5 - 103,4 sm, çətirin diametri isə 45,5 - 70,2 sm olmuşdur. Gəncə - Qazax bölgəsində isə bu göstəricilər müvafiq olaraq 60,5 - 120,2 sm, və 50,0 - 72,0 sm olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki bölgədə becərilən bitkilərdə böyümə vegetasiyasının əvvəlindən axırına qədər davam edir. Lakin, oktyabr ayından başlayaraq havanın və torpağın temperaturunun aşağı enməsi ilə əlaqədar olaraq bitkilərin boyümə intensivliyi də azalır. Noyabr ayında 10-12 0 C temperaturda bitkilərin böyüməsi dayanır. Тemperaturun sonrakı aşağı enməsi bitkilərin yerüstü hissəsinin məhvinə səbəb olur. Bitkilərin yerüstü hissəsinin məhv olması Şirvanda noyabrın axırlarına, Gəncədə isə əvvəllərinə təsadüf edir. Тədqiqatlarımızda hər iki bölgədə becərilən həna bitkilərinin qida sahəsindən asılı olaraq vegetativ orqanlarının 74 75 morfoloji göstəriciləri əsas və yan budaqların sayı, əsas gövdə üzərində buğumarasının sayı və uzunluğu, eləcədə də yarpaqların ölçüləri müqayisəli öyrənilmişdir. Тədqiqatın nəticələri cədvəl 4. 8 və 4. 9- da verilmişdir. Bitkiyə verilən qida sahəsindən asılı olaraq vegetasiyanın sonunda Şirvanda becərilən həna bitkilərində əsas budaqların sayı orta hesabla 1,5 - 3,0, yan budaqlarının sayı 25,0 - 41,6, əsas gövdə üzərində buğumayrasının sayı 33,9 - 53,2 ədəd, buğumarasının uzunluğu 0,9 - 1,4 sm, yarpaqların sayı 652,2 - 880,9 ədəd, yarpağın uzunluğu 1,9 - 2,8 sm eni isə orta hesabla 1,3 - 2,0 sm olmuşdur (cədvəl 4. 8). Gəncə - Qazax bölgəsində becərilən həna bitkilərinin Şirvanda becərilən bitkilərlə müqayisəsindən aydın oldu ki, bu bölgədə eyni qida sahəsində becərilən bitkilərin morfoloji göstəriciləri Şirvanda becərilən bitkilərə nisbətən artıqdır. Belə ki, qida sahəsindən asılı olaraq vegetasiyanın sonunda Gəncə - Qazax bölgəsində becərilən həna bitkilərində əsas budaqların sayı orta hesabla 2,0 - 4,0 ədəd, yan budaqların sayı 28,4 - 58,4 ədəd, əsas gövdənin üzərində buğumarasının sayı 41,4 - 68,2 ədəd, uzunluğu isə 1,3 - 2,1 sm, yarpağın sayı 744,1 - 1376,8 ədəd, uzunluğu 2,0 - 3,1 sm, eni isə 1,5 - 2,5 sm təşkil etmişdir (cədvəl 4. 9). Müxtəlif torpaq - iqlim şəraitlərinin həna bitkilərinin böyümə dinamikasına təsirinin öyrənilməsindən bu nəticəyə gəldik ki, həna bitkisi ona verilən qida sahəsi nə qədər artıq olarsa o qədər də intensiv böyüyür və morfoloji göstəriciləri yüksək olur. Bu hal hər iki bölgədə özünü göstərir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, həna bitkiləri Gəncə - Qazax bölgəsi şəraitində Şirvan bölgəsinə nisbətən daha yaxşı böyüyüb inkişaf edirlər. Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|