36
olaraq yarpaq məhsuldarlığı və bu məhsuldarlığı artırmaq
yolları, eləcə də toxum məhsuldarlığı məsələləri və s. tədqiqat-
lardankənarda qalmışdır.
Bunları nəzərə alaraq həna bitkisi üzərində tədqiqat işləri
aparıbgöstərilən məsələləri öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoy-
duq.
Onu
da
qeyd
edək ki,
ayrı-ayrı
adamlar və çox təs-
süf ki, bəzi hallarda
alimlər belə bu qiy-
mətli bitkilər haq-
qında səthi biliyə
malikdirlər.
Hətta
əsas saç rəngləyicisi
olan həna tozunun
bitkidən yox, torpaq-
dan hazırlandığını id-
dia edənlərə də rast
gəlinir. Ona görə də
bu
fəsildə
həna
bitkisinin
ümumi
görünüşünü də ver-
məyi məsləhət bildik (şəkil 2.1).
Şəkil 2. 1. Həna
(Lawsonia inermis L.)
bitkisinin ümumi
görünüşü
37
III FƏSİL. HƏNA BİTKİSİNİN AQROBİOLOJİ
XÜSUSİYYƏТLƏRİ
3. 1. Müxtəlif şəraitdə yetişdirilən həna toxumlarının
laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti
Cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti toxumların bioloji
xüsusiyyətlərini və təsərrüfat yararlılığını göstərən ən mühüm
amillərdən biridir (106).
Həna
toxumlarının laboratoriya şəraitində cücərmə
enerjisini və cücərmə qabiliyyətini yoxlamaq məqsədi ilə geniş
temperatur diapazonunda təcrübə aparılmışdır. Тoxumların
cücərmə enerjisi normal toxumların çüçərməsini təmin edən
minimal vaxt (3 gün) ərzində cücərən toxumların miqdarı ilə
hesablanmışdır. Toxumların cücərmə qabiliyyəti isə bütün
normal toxumların cücərməsi üçün kifayət edən vaxt (7 gün)
ərzində təyin edilmişdir. Təcrübələr göstərdi ki, 10
0
C (havada)
temperatur həna toxumlarının cücərməsi üçün ən aşağı həddir.
Optimal temperaturda həna (25
0
C) toxumlarında üçüncü gün
cücərmə müşahidə edilir. Cücərmənin üçüncü günündə
toxumlar ən yüksək cücərmə enerjisinə malik olur. 40 - 45
0
C
temperaturda hər iki bitki toxumlarında cücərmə
qabiliyyəti
azalır. 50
0
C temperatur isə həna və toxumlarının cücərməsi
üçün ən kəskin həddir. Ayrıayrı şəraitlərdən toplanmış həna
toxumlarının cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlərinin
optimal temperaturda necə dəyişildiyinə diqqət yönəltməyi
lazım bildik.
1991-1993 -
cü illərdə müxtəlif torpaq - iqlim şəraitində
becərilən həna bitkilərindən yığılan toxumların laboratoriya
cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlərinə dair tədqiqat-
larımızın nəticələri cədvəl 3. 1- də verilmişdir.
Cədvəldən göründüyü kimi optimal temperaturda müxtəlif
şəraitdə becərilən bitkilərdən alınan toxumların laboratoriya
cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti fərqlənir.
38
Cədvəl 3. 1
Müxtəlif şəraitdə yetişdirilən həna toxumlarının
laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti,
faizlə
Тoxumun
yığıldığı
yer
Cücərmə enerjisi
Cücərmə qabiliyyəti
1991
1992
1993
Orta
1991
1992
1993
Orta
Şirvan
86,3
88,5
89,4
88,0
90,2
92,3
94,7
92,4
Gəncə -
Qazax
79,4
81,3
82,5
81,0
83,7
85,4
86,2
85,1
İstixana
şəraiti
90,9
93,7
94,8
93,1
94,5
96,2
97,3
96,0
Şirvan bölgəsində becərilmiş həna bitkilərindən yığılmış
toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi tədqiqat illərində
orta hesabla 88,0 %, cücərmə qabiliyyəti isə 92,4 % olmuşdur.
Gəncə - Qaza
x bölgəsində becərilmiş həna bitkilərindən yığıl-
mış toxumların isə laboratoriyada cücərmə enerjisi orta hesabla
81,0 %, cücərmə qabiliyyəti isə 85,1 % olmuşdur. İstixanada
becərilmiş həna bitkilərindən yığılmış toxumların laboratoriya
cücərmə enerjisi 93,1%, cücərmə qabiliyyəti isə 96,0 % təşkil
etmişdir.