Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti “magistratura məRKƏZİ”
Yüklə 1,41 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkinci, daha sadə halda
- FƏSİL III. SƏNAYE MƏMULATLARININ KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN QİYMƏTLƏRİNİN TƏYİN EDİLMƏSİ METODLARI
- Ekspert metodu
- 3.2. Sənaye mallarının keyfiyyətinin idarə edilməsinin kompleks sistemləri
- Şəkil 7. Təşkilatın (müəssisənin) keyfıyyətin idarəetmə sisteminin sadə modeli
- 3.3. Beynəlxalq standartlar və keyflyyətin idarə edilməsinin inkişafının müasir istiqamətləri
Konkret nomenklatur və ya başqa sözlə, konkret növ məmulatların nomenklaturu qiymətləndirilən məmulat və ya məmulat sırasının (bir neçə eyni növlü) keyfiyyət göstəricilərinin daha dəqiqləşdirilmiş siyahısıdır. Bu daha tam nomenklaturdur, bütün xarakterik əlamətləri nəzərə alınmaqla bu və ya digər məmulatın real keyfıyyətini adekvat qiymətləndirməyə imkan verir. Məmulatların keyfıyyətini qiymətləndirmə (ekspertiza) təcrübəsində və göstəricilər nomenklaturunun seçilməsində iki hala rast gəlinir. Birinci halda, verilmiş məmulat qrupunun keyfıyyət göstəricilərinin geniş nomenklaturu əvvəlcədən işlənməmişdir. Belə vəziyyətdə qiymətləndirilən məhsulu səciyyələndirən keyfıyyət göstəricilərinin tipik nomenklaturu seçilir. Tipik nomenklatur əsasında əvvəlcə analoji məmulatlar üçün geniş nomenklatur formalaşdırılır. Bundan sonra qiymətləndirilən məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin konkret nomenklaturunun əsaslandırılmış seçimi aparılır. İkinci, daha sadə halda, verilmiş məmulat qrupu üçün geniş nomenklatur məlumdur. Ona görə verilmiş məmulat və məmulat qrupunun keyfıyyətinin miqdarca qiymətləndirilməsi müəyyən baza göstəricisinin ədədi qiyməti, müəyyən keyfıyyət səviyyəsinin saxlanmasını tələb edir, yəni bunlar məmulatın texniki səviyyəsini müəyyən edir. Aydındır ki, yuxarıdakı söz birləşmələrinin müəyyən fərqi də mövcuddur. Birinci hər hansı məhsula, ikinci isə əsasən texniki məmulatlara daha çox aiddir. FƏSİL III. SƏNAYE MƏMULATLARININ KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN QİYMƏTLƏRİNİN TƏYİN EDİLMƏSİ METODLARI Sənaye məhsulunun keyfiyyət göstəricilərinin ədədi qiymətlərinin təyini metodları iki qrupa bölünür:
İnformasiyanın alınma üsuluna görə məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin ədədi qiymətlərinin təyini metodları bunlardır: ölçmə, qeydiyyat, orqanoleptik və hesabı. İnformasiya mənbələrinə görə isə göstəricilərin qiymətlərinin təyin edilməsi ənənəvi, ekspert, sosioloji (marketinq) metodları ilə aparılır. Məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin ədədi qiymətlərinin ölçmə metodu ilə təyini texniki ölçmə vasitələrinin istifadə edilməsilə alınan informasiyalara əsaslanır. Ölçmələrin nəticələri zəruri hallarda müvafıq hesablamalar və çevrilmələr aparmaqla normal və ya standart şərtlərə, məsələn, normal temperatura (+20°C), normal atmosfer təzyiqinə (1,013∙105 N/m2 və s.) gətirilir. Ölçmə metodu ilə əksər keyfıyyət göstəriciləri təyin edilir. Məsələn, məmulatın kütləsi, forması, ölçüləri, mexaniki və elektrik gərginliyi, mühərrikin dövrlər sayı, nəqliyyat vasitələrinin sürəti və digər fərdi keyfıyyət göstəriciləri məhz ölçmə ilə təyin edilir. Qeydiyyat metodu müəyyən hadisələr, əşyalar və xərclərin hesablanması yolu ilə alınan informasiyadan istifadəyə əsaslanır. Bu metodla, məsələn, məmulatın istismar müddətində onun imtinalarının sayı, məmulatın yaradılması və istismarına çəkilən bütün xərclər, mürəkkəb məmulatın bütün hissələrinin sayı, uzunömürlülük, imtinasızlıq, saxlanılma müddəti, həmçinin standartlaşdırma və eyniləşdirmə, patent-hüquq göstəriciləri və s. təyin edilir. Orqanoleptik metod insanın hissetmə orqanları tərəfindən qəbul edilən duyğu və təsvirlərin nəticəsində alınan informasiyanın istifadəsinə əsaslanır. Buraya insanın görmə, eşitmə, iybilmə, ağrını hissetmə və dadbilmə kimi hiss və duyğuları daxildir. Bu metodla keyfıyyət göstəriciləri konkret fərdin subyektiv təsəvvürlərinə, iş təcrübəsinə əsaslanır və əsasən balla ifadə olunur. Aydındır ki, bu metodla keyfıyyət göstəricilərinin dəqiqliyi və dürüstlüyü insanın qabiliyyəti, sənətkarlığı və vərdişlərindən xeyli dərəcədə asılıdır. Məhz buna görə də bu metodla məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin təyinində texniki vasitələrin istifadəsi də istisna edilmir. Bunlara, məsələn, lupa, mikroskop, mikrofon və s. texniki vasitələri aid etmək olar. Orqanoleptik metodla əsasən məhsulun erqonomik və estetik keyfıyyət göstəriciləri təyin edilir. Hesabat metodunda məmulatın keyfıyyət göstəricilərinin ədədi qiymətlərinin təyini nəzəri və ya empirik asılılıqlardan istifadəyə əsaslanır. Bu metod texnikanın layihələndirilməsi və konstruksiya edilməsində, hələ məmulatın özü-nün təcrübə-sınaq obyekti kimi istifadə edilməsi mümkün olmadıqda tətbiq olunur. Adətən hesabat metodunu keyfıyyət göstəricilərinin normativ (optimal) qiymətlərinin təyinində (məsələn, məhsuldarlığın, əmək tutumunun, etibarlılığın və s.) istifadə edirlər. Çox vaxt keyfıyyət göstəricilərinin qiymətlərini bir neçə metodu eyni zamanda tətbiq etməklə tapırlar. Məsələn, təmirəyararlığın normativ göstəricisi müxtəlif ixtisasa və peşə hazırlığına malik işçilərin orta əmək sərfləri (norma- saatla) kimi təyin edilə bilər. Bu zaman verilmiş növ məhsulun təmirində iştirak edən şəxslərin əməyinin miqdarını hesablamaq üçün qeydiyyat metodundan, təmirdə müxtəlif işlərin müddətini müəyyən etmək üçün isə ölçmə metodundan istifadə edilir. Keyfıyyət göstəricilərinin qiymətlərinin təyininin ənənəvi metodunda informasiyalar ənənəvi mənbələrdən alınır və onları müəssisənin müvafiq struktur bölmələrinin işçiləri yerinə yetirirlər. Belə bölmələrə laboratoriyalar, sınaq stansiyaları, poliqonlar (eksperimental bölmələr) və konstruktor şöbələri, hesablama mərkəzləri, keyfıyyətə nəzarət şöbələri, digər bölmə və xidmətlər aid edilir. Laboratoriyalarda, məsələn, materialların fıziki-mexaniki xassələri, texniki məmulatların istismarında səs, titrəmə, şüalanma, enerji sərfı və digər lazımi məlumatlar əldə edilir. Sınaq stansiya və poliqonlarında etibarlılıq, ekolojilik və təhlükəsizlik, həmçinin məhsulun keyfıyyətini səciyyələndirən digər məlumatlar əldə edilir.
Fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən keyfıyyət müzakirə olunan obyektin çox mühüm xassəsini göstərir və nəticədə o, spesifik olur, digər obyektlərdən seçilir. Bununla belə keyfıyyət bir çox obyektləri bir ortaya cəmləyir, yəni həmcins edir. Keyfıyyət kateqoriyası insanın obyektiv reallığı dərk etməsinin münasib pilləsini bildirir. Araşdırmanın ilkin mərhələsində obyekt ilk əvvəl hansısa bir xüsusiyyətlə və yaxud bir sıra xüsusiyyətlərlə seçilir. Fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən burada xüsusiyyət obyektin keyfiyyətinin müəyyən tərəfinin başqa, qarşılıqlı əlaqədə ola biləcək, obyektlərə münasibətinə yanaşma üsulu kimi izah olunur. Nə qədər ki, hər bir obyekt başqa cisim və hadisələrlə qarşılıqlı əlaqədədir o, külli miqdarda xüsusiyyətlərə malik ola bilər. Ancaq keyfıyyəti xüsusiyyətlər cəmi kimi təyin etmək təşəbbüsü müvəffəqiyyətlə nəticələnmir. Bu, tamamilə konkret maddi obyektlərə aiddir. O ki, qaldı məmulatlara, keyfiyyət kateqoriyası ancaq ayrı-ayrı xüsusiyyətlər demək deyil, o, bu obyektin funksional birlikdə mühüm xüsusiyyətlərinin bütöv xarakteristikasını bildirməlidir. Keyfiyyətin sosial nöqteyi-nəzəri ayrı-ayrı subyektlərin və yaxud bütövlükdə cəmiyyətin müzakirə olunan obyektə münasibətindən asılıdır. Keyfiyyətin texniki tərəfi araşdırılan obyektin kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərindən asılıdır. Təhsildə texniki qanunauyğunluq və fiziki, elektromexaniki və digər eyni təyinatlı cisimlərin xüsusiyyətlərinin aşkarlanması araşdırmalar obyekti olurlar. Mühəndis mövqeyindən keyfıyyət seçilən obyektin cəm xüsusiyyətinin hansısa bir etalona görə müqayisəsində araşdırılır. İqtisadi mövqedən keyfiyyətə, araşdırılan obyektin istehlakı və istehlakın dəyər nəticəsi kimi baxılır. Madam ki, bu və ya digər obyektin keyfıyyətinə tələbat müxtəlifdir, deməli bu obyekt istehlakçılar tərəfındən müxtəlif qiymətləndirilir. Nəticə etibarı ilə iqtisadi nöqteyi-nəzərdən bilmək vacibdir ki, keyfiyyət nə qədər tələbatla uyğunlaşır. Hüquqi nöqteyi-nəzərdən keyfıyyət obyektin NTS-də müəyyən edilmiş tələblərə cavab verən xüsusiyətlərinin cəmi kimi üzə çıxır. «Keyfiyyət» termininin müəyyənləşdirilməsində onun anlaşılmasının müxtəlif aspektlərini nəzərə almaq lazımdır. Ancaq ədəbiyyatlarda (istər ölkə, istərsə də xarici) bu suala birtərəfli yanaşma üzündən onun coxlu ifadələrinə rast gəlmək olar. Məsələn, İSO 9000 seriyalı standartlarda keyfıyyət xüsusiyyətlərin birləşməsi və məhsul, yaxud xidmətin xarakteristikası kimi müəyyənləşdirilir. Bir sıra xarici ədəbiyyat mənbələrində keyfiyyətə istehlakçıların tələblərinə uyğunluq kimi baxılır, bəzən isə keyfıyyət istismara uyğunluq kimi izah olunur. Ancaq keyfıyyətin müəyyənləşdirilməsinə bu cür yanaşma onun yalnız bir tərəfini əks etdirir. Bunun əsasında məhsulu təsərrüfat fəaliyyətinin əhəmiyyətli nəticəsi kimi üzə çıxan və müəyyən tələbləri təmin etmək üçün əvvəlcədən təyin olunan, bütün müxtəlif maddi dəyərlərin birliyi kimi qəbul etmək lazımdır. Burada məhsul ümumiləşdirilmiş maddi anlayışdır və özündə məmulatları və texnologiyaları birləşdirir. Bazar və rəqabət şəraitində dünyanın inkişaf etmiş ölkələri yüksək keyfiyyəti strateji ticarət simvolu və milli sərvətlərin ən mənalı mənbəyi kimi qəbul edirlər. Keyfıyyət bir çox şeydə hökumətin nüfuzunu müəyyən edir, hər bir insanın və bütövlükdə cəmiyyətin tələbatının təmin olunmasının əsasına qulluq edir, rəqabətə dözümlülüyün mühüm vasitəsi olur. Ancaq onun əsasında müəssisə rəqabət şəraitində davam gətirə bilər, buna görə də tam obyektiv olaraq görünür ki, bazar şəraitində keyfıyyəti yüksəltmək və təmin etmək üçün fəaliyyət birincilik təşkil etməlidir. Keyfiyyəti yüksəltmək və təmin etmək zəruriliyini müəyyən edən səbəblər çoxdur. Onların arasında aşağıdakıları xüsusi qeyd edək:
Sadalanan səbəblərlə yanaşı, həmçinin dünya bazarlarında rəqabətin yüksəlməsini də qeyd etmək lazımdır. Rəqabət ancaq xarici bazarda yox, ölkə daxilində də realdır. Məhsulun və xidmətin keyflyyətinə lazımi münasibət olmazsa istər bazar, rəqabət və müqayisəli açıq iqtisadiyyat şəraitində, istərsə də təsərrüfatçılığın başqa sistemlərində hər hansı bir iş, bir qayda olaraq, uğursuzluğa düçar olacaq. Hamıya məlumdur ki, bir çox ölkələrdə alıcılar kifayət qədər orta qiymətlərlə ancaq o məhsulu alırlar ki, beynəlxalq standartlara uyğundur və yaxud onu ötüb keçir, yüksək istehsal keyfıyyəti var və tamamilə onların tələbatını təmin edir. Dünyanın o ölkələri ki, keyfiyyətə, onun idarə olunmasına ciddi diqqət göstərirlər, həmçinin alıcıları buna əmin edirlər, onlar ixracatın istər yüksək həcmini, istərsə də struktur göstəricilərini əldə edirlər. Buna sübut ancaq ənənəvi texniki inkişaf etmiş ölkələr (ABŞ, Yaponiya və Qərbi Avropa ölkələri) deyil, Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrinin bir qismi də ola bilər. Hər hansı bir böyük problemin həlli effektiv idarə olunmadan mümkün deyildir. Elmin, texnikanın, istehsalatın bütün təcrübəsini və potensialını, işçilərin bütün bilik və bacarığını təxirə salınmaz problemin həllinə yönəltmək lazımdır. Kİ-nin elmi-nəzəri əsası bizim ölkədə 70-80-cı illərdə yer alıb. O vaxt araşdırmalar, eksperimentlər aparılır və monoqrafiyalar, kitablar və məqalələr dərc olunurdu. Burada bütün təcrübələrin xüsusi prinsipial nəticəsi kimi o göstərilir ki, idarəetmə metodları və mülkiyyət formaları ilə bərabər, istifadəsindən asılı olmayaraq, Kİ hər hansı bir istehsalatın ayrılmaz hissəsi, funksiyasıdır. Hər halda keyfıyyətin sistematik yüksəldilməsinə ancaq lokal xarakterli təsir ilə nail olmaq mümkün deyil, çünki bir sahənin və yaxud bir tədarükçünün çox da yüksək olmayan Kİ-si o keyfıyyətli məhsulun başqa sahə və yaxud başqa müəssisədə yaradılıb və hazırlanmasına gətirib çıxardır. Kİ-də kompleks xarakterli tədbirlər tətbiq etmək vacibdir. Keçmiş SSRİ-də inzibati-komanda metodlarından istifadə edən mərkəzləşdirilmiş planlı iqtisadiyyat şəraitində ən yaxşı dünya nümunəli keyflyyətə çatmağa yönəldilmiş Kİ konsepsiyası rəsmi idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Kİ ilə yanaşı, müəssisədə idarəetmədə başqa istiqamətlərlə yanaşı bu vacib şərtləri də qəbul etmək lazımdır: müştərilərə məhsulun vaxtında çatdırılmasının təmin edilməsi; məhsulun istehsal həcminin yüksəldilməsi, buraxılan məhsulun maya dəyərinin azalması. Lakin Kİ-nin rolu, o cumlədən də rəqəbətaparma bacarığı bütövlükdə ba- zar şəraitində son dərəcə böyükdür. Bununla bərabər, əsasən keyfıyyətin yüksəldilməsi və təmin edilməsinə dair bütün fəaliyyət ancaq alıcılara yönəldilir. İdarəetmədə həmişə müvəffəqiyyəti təmin edən və bütün idarəetmə məqsədlərinə çatmasını müəyyən edən əsas istiqamət seçilir. Hazırda bazar iqtisadiyyatı şəraitində belə istiqamət Kİ-dır.
70-ci illərin əvvəllərində keçmiş SSRİ Dövlətstandart müxtəlif nazirliklərin müəssisə və təşkilatları ilə əməkdaşlıqda Kİ-nın əsas prinsiplərinin və metodologiyasının öyrənilməsi üzrə aktiv iş aparırdı. Kompleks sistemlərin (KS) yaradılması və tətbiqi Kİ-si haqqında bilik və istehsalatın qabaqcıl təcrübəsi əsasında həyata keçirilirdi. Bunun hamısı, Kİ-nın qurulmasının ancaq təşkilati-metodik vəziyyətini yaratmağa imkan vermişdir. Bununla bərabər, bu sistemlərin elementlərinə daha aşağı dərəcəli sistem kimi (yarımsistem) baxılmağa başlandı. Aşkar olmuşdu ki, Kİ sistemi konkret təyin olunmalıdır və uyğun olaraq onun bütün elementlərinə qarşılıqlı əlaqə xarakteri verən istiqamətli funksiya olmalıdır. Kİ sistemində belə funksiyanın realizə olunmasında həmişə idarə olunma obyekti (idarə olunan yarımsistem) və idarə olunma subyekti (idarə edən yarımsistem) göstərmək olar. Onların arasında birbaşa (subyektdən obyektə-idarə edən informasiya və təsir) və əksinə (obyektdən subyektə-obyektin vəziyyəti haqda informasiya) əlaqə kanalları ilə əlaqə yaranmalıdır (şəkil 7). Şübhəsiz ki, başqa daxili və xarici əlaqələr də həyata keçirilməlidir. Vacib və prinsipial başlanğıc vəziyyət odur ki, Kİ istehsalatda idarə olunmanın ayrılmaz hissəsidir, yəni sistemli yanaşmada Kİ yarımsistemi bütünlüklə istehsal sisteminə daxil olur. Sistemin layihələrinin araşdırılması prosesində, layihə hazırlamanın bütün qaydalarına əməl etdikdə, həqiqətən kompleks Kİ-nin realizə edilməsinə, keyfiyyət sahəsində müəssisənin hərtərəfli fəaliyyətinin əlaqələndirilməsinə imkan yaranmışdır. Bununla belə, əsas rolu sistemin layihəsinin ən əhəmiyyətli sənədlərindən biri olan – kompleks plan oynamalıdır. Kompleks sistemlərin Kİ layihələndirmə və tətbiqetmə metodları demək olar ki, xalq təsərrüfatının bütün sahələrində inkişaf etmişdir. Elm və təcrübənin yaratdığı ən son tövsiyələr ilə işləyən müəssisələr, bir qayda olaraq, keyfiyyətin yüksəlməsi və təmin edilməsi sahəsində yüksək göstəricilərə nail olurlar. Kİ sisteminin fəaliyyəti nəticəsində yüksək keyfiyyətli məhsulun buraxılışı həcmi artır və müvafiq olaraq zay mal və reklamasiyaların sayı və s. azalır. 
Şəkil 7. Təşkilatın (müəssisənin) keyfıyyətin idarəetmə sisteminin sadə modeli: 1-birbaşa əlaqə kanalı ilə keyfıyyətin idarə olunması üçün idarəedən təsir və informasiya; 2-əksinə əlaqə kanalı ilə idarəolunan yarımsistemin keyfıyyətinin vəziyyəti haqda informasiya; 3-sistemin girişində keyfıyyət; 4-sistemin çıxışında keyfıyyət (məhsulun, xidmətin, yerinə yetirilən öhdəliklərin keyfıyyəti); 5-keyfıyyətin idarəolunmasında xarici təsir; 6-xaric olunan informasiya və sənədlərin (həllin) keyfıyyəti; 7-ətraf mühitin keyfıyyəti haqqında informasiya. Kİ inkişafı ilə ölkənin qabaqçıl müəssisələrində Kİ-nin avtomat sistemləri kompleksi yaranmağa başladı. Kİ kompleks sistemləri və Kİ avtomat sistemləri xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinin bir sıra müəssisələrində müvəffəqiyyətlə yayılır və geniş istifadə olunur. Ümumiyyətlə, müəssisələr səviyyəsində Kİ sisteminin inkişaf etdirilməsində aparılan işlərin tam kompleksini müsbət qiymətləndirmək olar. 1. Bir çox hallarda keyfiyyət sahəsində işlərin vəziyyətinin kifayət qədər dərin analizi aparılmırdı, bu isə təbii olaraq sistemin yaranmasında və fəaliyyətində səthi yanaşmaya, Kİ üzrə funksiya məsələlərinin çox məhdud sahə tutmasına, idarəetmə- nin vacib prinsiplərinə riayət edilməməsinə gətirib çıxarırdı. 2. Məhsulun keyfıyyəti və əmək dərəcəsinin dəyəri hər zaman obyektiv qiymətləndirilmirdi (istər işlədilən metodların natamam olması, istərsə də müəssisələrin olduqca mərkəzləşdirilmiş inzibati idarəedilməsində çatışmamazlıqlarla bağlı olan səbəblərdən). 3. Kİ-nin öyrənilməsinin əhəmiyyəti lazımi qədər qiymətləndirilmirdi. Bu da keyfıyyət sahəsində görülən bütün işlərin işçilər tərəfindən anlaşılmamasına gətirib çıxarırdı. Ona görə də dərslər bir çox hallarda lazımi səviyyədə keçirilmirdi. 4. Məhsulun keyfıyyətinin yüksəldilməsi və təmin edilməsi işində müəssisələrin və təşkilatların hamısı iştrak etmirdi. 5. Sistem çərçivəsində Kİ üzrə işə bir çox hallarda müəssisələrin rəhbərləri yox, TNŞ rəisləri başçılıq edirdi. Rəhbərlər və TNŞ arasında «plan üçün» və «keyfiyyət üçün» işində (bir sox hallarda axırıncıların xeyrinə olmayan) təbii ziddiyyət yaranırdı. 6. Sistemlər materialların, detalların, düyünlərin və məhsulun defekt və dayanmalarını üzə çıxartdıqda, səbəblərin «öyrənilməsi»ni operativ aparmırdılar. 7. Kİ-nın əsasını təşkil edən prinsiplər müəssisələrdə, real şəraitdə çox vaxt yaddan çıxarılırdılar və onların bir qismi həyata keçmirdi. 8. Kİ prinsiplərinin realizəsi zamanı ideologiya və fəaliyyətin zəif stimullaşdırılması həyata keçirdi. 9. Kİ çərçivəsində yüksək keyfıyyətli məhsulun istehsalı lazımınca dəyərləndirilmirdi. 10. Kİ sistemləri başqa idarəetmə sistemləri ilə zəif qarşılıqlı əlaqələndirilirdi. 11. Sistemin yaranması və fəalliyyəti zamanı Kİ-nın insani amili demək olar ki, nəzərə alınmırdı. Bundan başqa, kompleks Kİ zamanı ticarət-texniki xidmətə və məhsulun xüsusiyətlərinin onun tələbatına olan sosial-psixoloji təsirinə praktik olaraq diqqət yetirilmirdi. Bununla bərabər Kİ sistemlərinin effektivliyinin aşağı olması ancaq göstərilən çatışmamazlıqlarla şərtləndirilmir, həm də əhəmiyyətli dərəcədə aşağı səviyyəli istehsalatın olması ilə bağlıdır. Əsas səbəb kimi onu göstərmək olar ki, Kİ aparılması mexanizmi lazımı qaydada istiqamətləndirilməmişdir, yəni o alıcıya və rəqabət aparma bacarığına malik olan məhsulun buraxılmasına və stabil parametrlərlə yüksək keyfıyyətli xidmət göstərilməsinə yönəlməmişdir. Bizim ölkədə Kİ aid işlərin inkişafının təhlili göstərir ki, idarəetmədən sistemli yanaşmanın nəinki keyfıyyət məsələlərində, hətta müəssisənin bütün fəaliyyətində daha çox istifadə etmək lazımdır. Bu kimi təcrübə 70-80-ci illərdə SSRİ istehsalatında toplanmışdır. Onun ümümiləşdirilməsi, müəssisə tərəfındən istehsal sahələri və onun yarımsistemlərinin yaranmasını və fəaliyyətini qaydaya salan sənaye müəssisələrinin və istehsalat birliyinin idarə olunmasında dövlət standartları kompleksinin yaradılmasına və eksperimental qaydada tətbiq edilməsinə imkan yaratdı. Belə istehsal sahələrinə Kİ-nin standartlaşdırma əsasında tətbiqi müəyyən dərəcədə işin texniki-iqtisadi göstəricilərinin yüksəlməsinə, onların fəaliyyətinin daha yüksək iqtisadi effekt almasına səbəb olur. Bu proseslər tətbiq olunmuş bir çox müəssisələr hesab edirdilər ki:
Bütövlükdə bu standartların tətbiqi əvvəllər müəssisələrdə fəaliyyətdə olan bütün sistemləri qaydaya salırdı. İstehsal sahələrinə Kİ-ni standartlaşdırma əsasında tətbiq etdikdə əsas çatışmamazlıqlara və çətinliklərə o zaman aşağıda göstərilənləri aid edirdilər: 1) bir çox mütəxəssislərin belə sistemlərin yaradılması zərurətini anlamaması; 2) müəssisə rəhbərlərinin aşağı dərəcədə aktivliyi; 3) mütəxəssis və rəhbərlərin aşağı dərəcədə idarəetmə hazırlığı; 4) baş və baza təşkilatları tərəfındən zəif metodiki rəhbərlik; 5) idarəetmədə (təkmilləşdirmə və uyğunlaşmada) xüsusi şöbələrin olmaması; 6) inzibati komanda sistemi şəraitində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi işində marağın olmaması. Əsas çatışmamazlıqlar mərkəzləşdirilmiş planlı bölüşdürülmüş iqtisadiyyatın təbiətinin özündən doğurdu.
İSO və QOST standartlarında bir sıra çatışmamazlıqlara baxmayaraq, onların tələblərini hazırkı mərhələdə minimal gərəklilik kimi qəbul etmək məqsədəuyğundur. Keyfıyyətə ümumi rəhbərlik etmə İSO standartları ilə uyğunluqda keyfiyyət sahəsində siyasəti müəyyən edir. O, keyfiyyət sahəsində və rəqabət aparma bacarığında rəhbərliyin məsuliyyətini, keyfıyyətin planlaşdırılmasını, işlərin aparılmasını, dəyərini və başqa hərəkətləri tənzimləyir. Kİ nəzəri və praktiki təcrübəsinin təhlili göstərir ki, bazar münasibətlərinə uyğun olaraq və bizim ölkədə yaranan şəraitlə idarəetməyə ancaq doğma və yaxud xarici yanaşmanın birmənalı istifadəsi arzulanan nəticəyə nail olmağa yol verməz. Burada əsas keyfıyyətin təmin edilməsi, inkişafın labüdlüyü və sistemli yanaşmanın daha geniş istifadəsidir. Buna aşağıdakıları əlavə etmək lazımdır:
Xarici inkişaf etmiş ölkələrin qabaqcıl təcrübəsindən çıxış edərək, mövcud olan Kİ sistemlərinin birincilik qazanan istiqamətləri arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: - Kİ sahəsində fasiləsiz öyrətmə sisteminin yaranması və bütün işçilərin alıcılara, sifarişçilərə hörmətlə münasibəti üslubunda tərbiyə edilməsi əsasən bu işçilərə və müəssisənin rəhbərlərinə lazımdır. Kİ sistemi hamıya aydın olmalıdır; kütləvi informasiya vasitəsini cəlb etmək məqsədəuyğundur. Müxtəlif kateqoriyalı işçilər üçün məhsulun keyfıyyəti haqqında kütləvi jurnallar nəşr etmək lazımdır, məhsulun Kİ sahəsində öyrətmə və ixtisasartırma üçün ixtisaslaşdırılmış mərkəzlər yaratmaq vacibdir. Bunun tədrisini başqa ölkələrdən olan mütəxəssislər də həyata keçirə bilərlər. Bu istiqamət son dərəcə əhəmiyyətlidir, çünki rəqabətaparma bacarığına malik olan məhsulu və xidməti ancaq yüksək ixtisaslı mütəxəssislər yarada bilər; - məhsulun istehsalı sahəsində, yüksək və stabil keyfıyyətdə xidmət göstərilməsində stimullaşdırmanın rolunun yüksəlməsi, hazırlanan məhsulun keyfıyyətinin yaxşılaşmasına və yüksəlməsinə yönəldilmiş müxtəlif müsabiqələrin keçirilməsi təcrübəsini genişləndirmək məqsədəuyğundur; - keyfıyyət qruplarına daha geniş dairəli işçilərin cəlb edilməsi və onların işinin aktivliyinin və səmərəliliyinin yüksəlməsi; - Kİ sisteminin mükəmməlləşməsinə dair aparılan bütün işlərdə mütəxəssislərdən istifadə edilməsi.
Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|