Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. ―Sivilizasiyaya qədərki insanların həyatı‖.
- II. «Qədim sivilizasiyalar».
94 bütövlüyü, tamlığı, süjetin bitkinliyi nəzərə alınmalı, paraqrafların məzmunu və sayı isə dərslərin sayına uyğun gəlməlidir. Tarix, şagirdlər qarşısında, tarixi prosesi və onun qanunauyğunluqlarını açıqlayaraq, yeniyetmələrdə dünyagörüşünün formalaşması prosesində əsas rol oynayır. Tarix üzrə tədrisin məzmunun əsas elementi – bilikdir. Biliklər özündə insanın sosial təcrübəsini cəmləşdirir və dünyagörüşünün, müasir həyatda hadisələrin çətinlik və ziddiyyətlərinin düzgün başa düşülməsi üçün şərait yaradır. Tarixi biliklər – ideya – mənəvi tərbiyənin və dünyagörüşünün formalaşmasında və tarixi reallıq haqqında anlayışların formalaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Tarixi öyrənərkən məktəbliklər hadisələrlə, keçmişin əşyaları ilə, müxtəlif dövrlərdə yaşamış və fəaliyyət göstərmiş insanların həyat tərzi ilə tanış olurlar. Faktların vaxt baxımından lokallaşdırılması şagirdlərdə xronoloji biliklər, məkan baxımından lokallaşdırılması isə – tarixi coğrafi biliklər tələb edir. Hadisələr, xronologiya, tarixi coğrafiya konkret faktların köməyi ilə dərk edilir. Məlum olduğu kimi tarixi biliklər strukturunun birinci komponentini – tarixi anlayıĢlar təşkil edir ki, şagirdlər də tarixi anlayışları məhz dərslikdən mənimsəyirlər. Dərslikdəki təlim materialları şagirdlərdə tarixi faktlar haqqında təzahür yaratmaqla, bu faktların daxili mənasını dərk etməyə və bunlar arasındakı əlaqənin yaradılmasına motiv yaradır. Tarixi biliklərin ikinci daha yüksək
anlayışlar, qanunlar sisteminin köməyi ilə həyata keçirilir, bu da tarixi biliklər strukturunun üçüncü komponenti – tarixi proseslərin qanunauyğunluqlarıdır. Orta məktəbdə şagirdlər tarix elminin ancaq başlanğıc mərhələsi ilə tanış olurlar. Keçmişin və indinin təzahürlərinə metodoloji yanaşma şagirdlərin qiymətləndirici mülahizələrini formalaşdırır, onların tarixi şəxsiyyətlərə və hadisələrə münasibəti bildirmək bacarıqlarının yaranmasına zəmin yaradır.
95 Tarixi faktlara verilən qiymətlərə elmi yanaşma, elmi yəqinlik tarixi mənbələrdən əldə edilmiş biliklərə əsaslanır. Tarixi biliklərin strukturuna tarixi materiallar üzərində əməliyyat vasitələri də daxildir. Şagirdlər tarixi faktları öyrənir, təsəvvürlərində canlandırır və əvvəllər alınmış biliklərdən istifadə etməyi öyrənirlər. Əvvəllər qavranılmış əməliyyat vasitələrinin köməyi ilə şagirdlər müəyyən bacarıqlara yiyələnirlər və onların dərketmə fəaliyyəti yüksəlir. Müəllimin tarixi biliklərin strukturunu və funksiyasını bilməsi ona tədris məsələlərini daha səmərəli yerinə yetirməyə imkan verir. Bütün bunlar gələcək nəslin tərbiyə və inkişafına köməklik göstərir. Ona görə də dərsliklər Azərbaycan tarixi ilə ümumi tarixin ardıcıllığı və ümumi səciyyəvi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla tərtib edilir. Azərbaycan tarixi ilə ümumi tarixin məntiqi və xronoloji ardıcıllığı məsələləri ümumtəhsil orta məktəblərində tarix təhsilinin müasir sistemi fəslində daha geniş vermişik. Dərslikdəki materialları dövrlər üzrə səciyyələndirməklə orta məktəbdə tarix təhsilinin məzmunu haqqında daha, yetərli təsəvvür əldə edə bilirik. Orta məktəbin tarix dərsliklərində Vətən tarixi ilə ümumi tarix arasında məntiqi tarixi ardıcıllıq prinsipini əsas götürməklə tarix təhsilinin gələcəkdəki yeni məzmununu belə təsvir edirik: I. Sivilizasiyaya qədərki insanların həyatı; III. Orta əsr sivilizasiyaları; IV. Ənənəvi cəmiyyətdən sənaye cəmiyyətinə keçid; V.Sənaye cəmiyyətinin inkişafı; VI. Sənaye cəmiyyətindən informasiya cəmiyyətinə keçid. I. ―Sivilizasiyaya qədərki insanların həyatı‖. Şagirdlərə ən qədim insanların həyat ―izləri‖ haqqında bilgilər verilir. Afrikada, Asiyada, o cümlədən Azərbaycan ərazisində aşkar edilmiş insan izləri haqqında şagirdlər məlumatlandırırlar. Məktəblilərə ən qədim insanın müasir insandan fərqli – iri meymuna bənzəməsini, iki ayağı üzərində gəzməsini və
96 müasir insanın əcdadı olması mənimsədilməlidir. Ən qədim insanın dizə qədər sallanmış əlləri iş üçün kara gəlirdi. O, əlləri ilə sadə işlər görə bilirdi: tutur, vurur, sadə işlər görə bilirdi. Onların alını alçaq və maili idi. Beyinləri müasir insan beynindən kiçik idi. Ən qədim insan hələ danışa bilmirdi, ancaq bəzi qırıq səslər çıxara bilirdi. Bu səslərlə o, öz hiddətini və ya qorxusunu ifadə edirdi, köməyə çağırır, təhlükə haqqında xəbər verirdi. Həmin dövrün tarixi öyrədilərkən şagirdlər Şərqi Afrikadakı arxeoloji qazıntıların tarixi nəticələri ilə, əmək alətləri və ən qədim insanların məşğuliyyəti ilə bağlı məsələlərlə tanış edilməlidir.
sivilizasiyalarda formalaşan coğrafi mühit, cəmiyyətin sosial – siyasi, iqtisadi həyatı, dini təsəvvürləri, mədəni nailiyyətləri, texnologiyanın inkişaf səviyyəsi ilə bağlı əldə etdikləri məlumatları müqayisəli təhlil edir və qiymətləndirirlər. a) Qədim ġərq sivilizasiyaları. Şagirdlər sivilizasiyanın ibtidai cəmiyyətdən fərqini, inkişaf xüsusiyyətlərini, Misir, Ön Asiya, Hindistan və Çində sosial, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatda baş verən dəyişiklikləri, dövlətin meydana gəlməsini, qədim dinlərin yaranması səbəblərini, qədim Şərq sivilizasiyalarının vəhdətini, inkişafı və tənəzzülü səbəblərini aydınlaşdırırlar. Burada şagirdlər həmçinin Azərbaycan ərazisində ilk dövlətlərin yaranmasını və onların sosial, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını, digər sivilizasiyalar ilə əlaqələrini təhlil edirlər. b) Avropanın ən qədim sivilizasiyaları. Şagirdlər Krit – Miken, yunan və ellinizm mədəniyyətini, bunların sosial, siyasi və iqtisadi həyatla əlaqəsini, dövlətlərarası münasibətləri araşdıra bilirlər. Şagirdlər Qədim Romanın sosial, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını, onun digər dövlətlərlə münasibətlərini, respublikanın yaranması və süqutunun səbəblərini, imperiya ilə əlaqədar faktları təhlil etmək əsasında köhnə cəmiyyətin tənəzzülü və yeni cəmiyyətin yaranması ilə bağlı nəticələr çıxarırlar.
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|