5
Tarixin təlimi metodikasının mənbələri, pedaqoji-psixoloji və başqa
elmlərlə əlaqəsi açılır. Tarix təlimi tarixi həqiqətlərin dərk edilməsi prosesi kimi
məsələlərə aydınlıq gətirilir.
Dərs vəsaitində tam orta təhsil səviyyəsində tarix təhsilinin inkişafı, tarix
təhsilinin müasir sistemi işıqlandırılıb.
Məktəbdə tarix təlimi prosesi şərh edilib. Bu hissədə tarix təliminin
məzmunu – dərsliklər, dərs vəsaitləri və digər müvafiq ədəbiyyatlar
səciyyələndirilib. Təlim materialları, tarixi təsəvvürlərin və anlayışların
formalaşdırılması, tarixi biliklərin verilməsi məsələləri əks etdirilib. Müəllim və
şagirdlərin təlim fəaliyyətləri səciyyələndirilib. Dərs vəsaitinin birinci hissəsində
şagirdlərin təlim bacarıqlarına geniş yer verilib. Əyani, şifahi və mətnlə işin
mahiyyəti, eləcə də tarix dərsi haqqındakı məsələlərə aydınlıq gətirilir.
Dərs vəsaitində çoxsaylı qabaqcıl tarix müəllimlərimizin fəal/interaktiv
təlim sahəsində əldə etdikləri nailiyyətlərindən də istifadə etmişik. Bu baxımdan
Bakıdakı 82 saylı məktəbin qabaqcıl tarix müəllimi Nuriyyə İlyasovanın
təcrübəsinin xüsusi əhəmiyyət daşıdığını minnətdarlıqla qeyd edirik.
Dərs vəsaitində fəal/interaktiv təlimin zəruriliyi, müasir təlimin xüsusiyyəti
və mahiyyəti, anlayışlar, mexanizmlər, fəal dərsin qurulması, öyrədici mühit,
öyrədici mühitin növləri və təşkili, qiymətləndirmə, fəal/interaktiv təlimin
üstünlükləri kimi məsələlərə aydınlıq gətirilib.
Bundan əlavə fəal/interaktiv dərs keçən müəllim nəyi bilməlidir və
bacarmalıdır məsələlərinə - planlaşdırma, fasilitasiya bacarığına yiyələnməyin
yollarına, interaktiv dərslərin mərhələlərinə şərh verilib. Vəsaitdə motivasiya,
tədqiqatın aparılması, informasiya mübadiləsi, informasiyanın müzakirəsi və
təşkili, fəal/interaktiv təlimin metod və texnikalarına aid yetərli məlumat var.
Kitabdakı tarix kabineti, yeni təlim texnologiyaları, tarixin məsafədən
təlimi, tarix təlimində şagirdlərin mənəvi tərbiyəsi, tarix üzrə sinifdənxaric və
məktəbdənkənar tədbirlərə geniş yer vermişik.
Dərs vəsaitində 60 saatlıq mühazirənin materialları tam əhatə olunub.
6
Hörmətli oxucu! Dərs vəsaiti ilk dəfədir ki, nəşr edilir, onun müsbət
cəhətləri ilə yanaşı, qüsurları da olacaq. Güman edirik ki, dərs vəsaiti zaman-
zaman işləndikcə onun çatışmazlıqları üzə çıxacaq. Bizə həmin qüsurlar
haqqında təkliflərinizi göndərmənizi xahiş edirik. Ulu Tanrı ömür imkanı versə
gələcəkdə daha təkmil və mükəmməl dərs vəsaiti hazırlamaq arzusu ilə sizinlə
sağollaşıram.
Mübariz Əmirov
Pedaqogika üzrə elmlər doktoru
7
I BÖLMƏ. MƏKTƏBDƏ TARĠX TƏLĠMĠ METODĠKASI-PEDAQOJĠ
FƏNLƏRDƏN BĠRĠ KĠMĠ
§ 1. Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində dövlət siyasətinin
əsas prinsipləri. Tarix təlimi metodikası pedaqoji fənlərdən biri kimi, onun
obyekti, predmeti, məqsədləri, təlim-tərbiyəvi vəzifələri. Tarix təliminin
məqsədlərinin iĢlənib hazırlanmasının ümumi prinsipləri
Demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu amalı ilə inkişaf edən
ölkəmiz təhsil sahəsində də ən sivil ölkələrin yolu ilə gedir. Təhsil islahatının və
təhsil qanunumuzun məzmunu ilə tanışlıqdan aydın olur ki, təhsil sahəsində
dövlət siyasətinin əsas prioritetlərini – humanizm, demokratiya, bərabərlik,
millilik, dünyəvilik, keyfiyyətlilik, səmərəlilik, fasiləsizlik, varislik və
inteqarsiya təşkil edir. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin prinsiplərini
aĢağıdakı sxemdə ümumiləĢdirilmiĢ Ģəkildə vermiĢik:
8
Tarixin təlim metodikası pedaqoji fənn olaraq orta məktəbdə tarixin
təlimi prosesini öyrənir və tarixin təlimini təkmilləĢdirir. O məktəbin ümumi
təlim-tərbiyə sistemində tarix təliminin yerini, rolunu, məqsəd və vəzifələrini
müəyyən edir. Eləcə də, təlimin müxtəlif mərhələlərində tarix təliminin
məzmununu müəyyən edir. Təlim üçün seçilən materialı və həmin materialın
hansı yaş mərhələsində verilməsini müəyyən edir. Tarixin təlimi metodikası
―nəyi, harada, necə təlim etmək‖ sualına cavab verir.
Metodika nəzəriyyədir, təlim etmək isə işdir – təcrübədir. Nəzəriyyə
təcrübənin rolunu işıqlandırdığı kimi, tarixin təlimi metodikası da təlim
prosesini işıqlandırır və ona istiqamət verir. Tarixin təlimi metodikası tarix elmi
ilə bağlıdır və onun əsasını təşkil edir. Metodika elminin əsas mənbəyi tarix
elmidir.
Metodika pedaqoji ədəbiyyatda müxtəlif cür izah edilsə də, mahiyyət
etibarilə ―Metodika‖ sözü qədim yunan sözü olub, ―tədqiqat yolu‖, ―dərketmə
qabiliyyəti‖ mənalarını verir. Digər ədəbiyyatlarda göstərilir ki, ―metodika‖ sözü
tarixin təlim üsullarının məcmusu kimi başa düşülür.
Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri
Humanizm
Demokratiklik
Bərabərlik
Millilik
Dünyəvilik
Keyfiyyətlilik
Səmərələlilik
Fasiləsizlik
Varislik
İnteqrasiya