Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

 

 

26 

 

1)  Təcrübə  dərsləri.  Məsələn,  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyası, 

insan  və  cəmiyyət  kurslarının  giriş  dərsləri.  Bəzi  məktəblərdə  eksperiment 

dərslikləri də daxil edilir; 

2) Eksperimental dərslər; 

3) Eksperimental məşğələlər (məktəbdən kənar bir qrup şagirdlə). 

Esperiment  (lat:  eksperimentu  –  sınaq,  təcrübə,  sübut)  elmi  (pedaqoji-

metodik)  ideyanın,  iş  metodunun,  yaxud  priyomunun  səmərəliliyini 

aydınlaşdırmaq  üçün  xüsusi  təşkil  olunmuş  yoxlamadır.  Tədqiqatçı 

eksperimentin  gedişi  zamanı  sadəcə  hadisələrin  passiv  müşahidəçisi  olmayıb 

onların təbii gedişinə məqsədəuyğun, planlı və şüurlu surətdə müdaxilə edərək, 

buna  öyrənilən  pedaqoji  prosesə  ya  bilavasitə  təsir  etməklə,  yaxud  proseslərin 

baş verdiyi real şəraiti dəyişməklə nail olur. 

Pedaqoji eksperimentin aşağıdakı formaları var: 

1.  Müəyyənedici  eksperiment  –  eksperiment  üçün  şəraitin  yaradılması;  2. 

Öyrədici  –  eksperimentin  tətbiqi  prosesini  özündə  əks  etdirir.  3.    Yoxlayıcı 

eksperiment  –  tədqiqatın  gedişinin  nəticələrini  riyazi  hesablamalarla  özündə 

ehtiva edir. 

Eksperiment necə qurulur? Məsələnin nəzəri cəhətdən öyrənilməsi, praktiki  

müşahidə  və  şəxsi  tədqiqat  təcrübəsi  əsasında  tədqiqatçı  işlək  hipoteza  irəli 

sürür.  Bu  hipotezi  həyata  keçirmək  və  təhsil  praktikasında  yoxlamaq  üçün 

şərtlər irəli sürülür. Müəllimin yaradıcı işi elmi eksperimentə yaxındır. Məşhur 

pedaqoq  Suxomlinski  haqlı  olaraq  ―pedaqoji  işin  elmi  tədqiqata  yaxın 

olduğunu‖ qeyd edir. Buna baxmayaraq elmi eksperimentin müəllimin yaradıcı 

axtarışından  fərqi  odur  ki,  müəllim  praktiki  məsələləri  həll  edir  və  onun 

nəticələri  ancaq  onun  müəllimlik  fəaliyyətinə  aid  olur.  Amma  çox  vaxt 

müəllimin işi onu maraqlandıran elmi eksperiment səviyyəsinə qədər genişlənir. 

Elmi eksperimentdə bir çox hallarda təhsil prosesinin qanunauyğunluqları tədqiq 

olunur.  Alınmış  nəticələr,  bu  eksperimentin  necə  təşkil  olunduğunu  yoxlamaq 

üçün elmi sənədləşdirmə şəklində tərtib olunur. 

---

 

 

27 

 

Tarixin  təlim  metodikasının  elmi  əsasları  tarixi  proseslərin  məğzini,  bu 

metodikanın  pedaqogika  və  psixologiyanın  və  başqa  elmlərin  müasir 

səviyyəsinə uyğunluğunu əks etdirir. 

Tarixin  təlim  metodikası  pedaqoji  elmlərə  aiddir,  ona  görə  ki:  1. 

Metodikanın  öyrəndiyi  predmet  tarixin  tədrisinin  pedaqoji  prosesidir;  2) 

öyrənmənin  məqsədi  pedaqojidir.  Dərin  dünyagörüşünün  formalaşdırılmasıdır; 

3)  Tədqiq  olunan  qanunauyğunluqlar  pedaqojidir.  4)  Tədqiqat  metodları 

pedaqojidir  –  müşahidələr,  eksperimentlər;  5)  Nəticələrin  göstəriciləri 

pedaqojidır – təhsil, tərbiyə, inkişaf və təlimdəki nəticələr. 

Baxmayaraq  ki,  tarixin  tədrisi  metodikası  başqa  elmlərlə  sıx  bağlıdır  və  

onlara söykənir, onun öz tədqiqat sahəsi var və bu sahə başqalarından fərqlənir. 

Orta məktəbdə tarixin tədrisi elminin nəzəri və praktiki əsasları, təhsil prosesinin 

özü  xüsusi  bir  elmin  predmetini  təlimi  metodikasını  təşkil  edir  və  bu 

metodikanın  öz  məsələləri,  tədqiqat  metodları  və  spesifik  qanunauyğunluqları 

vardır. 

Tarixin  təlimi  metodikasında  istifadə  olunan  tədqiqat  metodlarını 

sxem Ģəklində belə ümumiləĢdirmiĢik: 

---

 

 

28 

 

 

 

Ədəbiyyat 

1.

 

Abbasov  A.N.  Pedaqogika  (müxtəsər  konspekt  və  sxemlər).  Bakı.: 

Mütərcim, 2007, 80 səh. 

2.

 

Vagin A.A. Metodika obuçeniya istorii. M., 1972. 

3.

 

Dayri  N.Q.  Obuçeniye  istorii  v  starşix  klassax  sredney  şkolı.  M.,  1966, 

str. 5-10. 

4.

 

V-VI  siniflərdə  qədim  dünya  və  orta  əsrlər  tarixinin  tədrisi  metodikası. 

F.P.Korovikn və N.İ.Zaparojetsin redaktəsi ilə müəllimlər üçün vəsait. B., 

Maarif, 1977, 237 səh. 

 Tarixin təlimi metodikasının  

           tədqiqat metodları 

   Ədəbiyyatla iş 

     metodları 

  Nəzəri tədqiqat  

       metodları 

 Təcrübənin öyrənilməsi 

         metodları 

  Azərbaycan dövlət və  

hökümətinin təhsilə dair 

qərarları 

   Azərbaycan və xarici ölkə 

pedoqoqlarının 

əsərləri, pedoqoji   

          fikirləri 

   Pedoqogikaya dair 

ümumi və xüsusi əsərlər 

Arxiv sənədləri və  digər  

pedoqoji materiallar 

 Şifahi xalq yaradı- 

cılığı  nümunələri 

 Məktəb,təhsil,təlim və 

tərbiyəyə,pedo- 

qoji əməyə həsr  

olunmuş bədii,elm-kütləvi 

əsərlər 

 

Müxtəlif elmlər  

(psixologiya,fənn 

metodikaları və s) 

üzrə ədəbiyyat 

Sorğu pedoqoji ədəbiyyatı 

(ensklo- 

pediya,pedoqoji  

lüğət və s)  

      Dövri pedoqoji  

           mətbuat 

 Təhsil 

Tərkib 

İnduksiya 

Deduksiya 

Testləşdirmə 

   Pedoqoji 

  müşahidə 

 

  Pedoqoji  

 müsahibə 

 müsahibə 

  Pedoqoji  

    söhbət 

 

 

  söhbət 

  Anketləş- 

    dirmə 

di 

   Məkrtəb 

sənədlərinin 

 öyrənilməsi 

  Şagirdlərin ya- 

radıcılıq işləri- 

nin öyrənilməsi 

    Təcrübədən 

sınaqdan keçirmə 

 Problemli pedo- 

qoji vəziyyətin  

    öyrənilməsi 

 Pedoqoji  eks- 

    periment 

Reytinq metodu 

---