Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL
- Key words
- Fətəli ABDULLAYEV
- STRATEJİ TƏHLİL 155 Beynəlxalq miqrasiya prosesi
- Miqrantlar itirilən və qazanılan insan kapitalı kimi
STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 150 STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 152 Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 153 Açar sözlər: beynəlxalq miqrasiya, emiqrantlar, imiqrantlar, miqrasiya siyasəti, miqrasiya prosesi, miqrasiya axınları, itirilən və qazanılan insan kapitalı, reseptor ölkələr Key words: international migration, migrants, migration policy, migration process, migration flows, human capital, migrant receiving countries Ключевые слова: международная миграция, мигранты, миграционная политика, процесс миграции, миграционные потоки, человеческий ка- питал, страны принимаюшие мигрантов Beynəlxalq miqrasiyanın geosiyasi aspektləri Fətəli ABDULLAYEV AMEA, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru f_abdullayev@yahoo.com STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 154 Giriş Müasir dövrdə sosial-iqtisadi, mədəni və siyasi məkanın birləşməsi şəraitində həm qlobal, həm də ayrı-ayrı dövlətlər səviyyəsində miqrasiya proseslərinin sürətlənməsi müşahidə olunur. Dünyada baş verən geosiyasi dəyişikliklər yeni miqrasiya dalğalarının yaranmasını qaçılmaz edir, miqrasiya qlobal təzahürə çevrilir və özü ilə bağlı bir çox problemlərin, o cümlədən qaçqınlar probleminin qlobal səviyyəyə qalxmasına səbəb olur. Bu, həmin proseslərə bilavasitə, yaxud dolayısı ilə cəlb edilmiş regionların və ölkələrin siyasi həyatına təsir edir. XX əsrin ortalarında ABŞ, Qərbi Avropa və digər dövlətlərlə müqayisədə respublikamızda həm könüllü (əmək), həm də məcburi (qaçqınlar) miqrasiya prosesləri daha zəif idi. Lakin XX əsrin 80 – 90-cı illərində bu vəziyyət dəyişdi. XX əsrin 80-cı illərinin sonlarında cəlb edildiyimiz Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, həmçinin SSRİ-nin süqutu Azərbaycanda qaçqın- lar və məcburi köçkünlər problemini aktuallaşdırdı. Bununla yanaşı, Azərbaycan həm də mühacirlərin qəbulu və tranziti ölkəsidir, yəni sosial-iqtisadi, siyasi və digər səbəblərdən bəzi insanlar öz ölkəsini tərk edərək yeni ərazilərə köçərkən ölkəmizin ərazisindən tranzit kimi istifadə edirlər. Ölkəmizin təcrübəsindən çıxış edərək deyə bilərik ki, miqrasiya proseslərinin qloballaşması və fəallaşması ilə bağlı genişlənən daxili və xarici miqrasiya təsirli siyasi nəticələrə gətirib çıxarır. Bu baxımdan miqrasiya dalğalarının, amillərinin, mexanizmlərinin aşkar edilməsi və politoloji biliklər prizmasından təhlili xü- susi aktuallıq kəsb edir. Belə ki, miqrasiya axınları dövlətin siyasi, demoqra- fik, sosial-iqtisadi vəziyyətinə əsaslı təsir göstərir. Miqrasiya qanuni və qeyri- qanuni ola bilər. Bununla əlaqədar olaraq, siyasi nizamın dəstəklənməsinə yönələn siyasi idarəetmə qərarlarının rolu yüksəlir, miqrasiya siyasi nəzarət və tənzimləmə obyektinə çevrilir. Miqrasiya dalğalarının siyasi prosesə və siyasi prosesin miqrasiya axınlarına təsiri xüsusiyyətlərinin və qanunauyğunluqlarının aşkar edilməsi məsələsi aktuallaşır. Tarixi inkişafın ən yeni mərhələsində miqrasiya sosial-iqtisadi səviyyədən siyasi səviyyəyə keçməkdədir. Bu baxımdan miqrasiyanın demoqrafik, sosial- iqtisadi çərçivədə, siyasi proseslərdən ayrı şəkildə öyrənilməsi miqrasiya pro- sesinin dərk edilməsinə imkan vermir. Hazırkı dövrdə siyasi proseslərin və miq- rasiyanın qarşılıqlı əlaqəsinin dərk edilməsi, həmçinin onların qarşılıqlı təsirinin mahiyyətinin, xüsusiyyətlərinin və istiqamətlərinin aşkar edilməsi milli və regi- onal təhlükəsizliyin əldə edilməsinin vacib elementinə çevrilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi yanaşmalar çərçivəsində müasir siyasi prosesdə miqrasiyanın rolunu və yerini öyrənmək qeyri-mümkündür. Miqrasi- ya və siyasi proseslərin qarşılıqlı əlaqəsinin təhlili ilə bağlı konseptual əsasların işlənməsi politologiyada bir sıra ənənəvi anlayışların yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir və siyasi elmlərdə yeni elmi istiqamətin formalaşdırıl- ması zərurətini yaradır. Bu sahədə lazımi nəticələrə nail olmaq üçün uyğun elmi istiqamətlərin inkişaf etdirilməsi zəruridir. Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 155 Beynəlxalq miqrasiya prosesi Postindustrial sivilizasiya və qloballaşma dünyaya yeni çətinliklər və münaqişələr gətirmişdir. Şübhəsiz ki, XX əsrin sonu – XXI əsrin əvvəllərində müasir inkişafın kəskin siyasi və sosial-iqtisadi probleminə çevrilmiş miqrasi- ya da bu siyahıya daxildir. Hazırkı dövrdə qlobal problemə çevrilmiş miqrasi- yanın mürəkkəb sosial, iqtisadi və siyasi amilləri həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə diqqət mərkəzindədir və bir çox ölkələrdə ciddi narahatlıqlar doğurur. Miqrasiya prosesləri müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf edir. Onlar daxili, yəni mövcud dövlət sərhədlərini keçməyən və xarici, yəni miqrasiya ilə bağlı mühacirlərin bir ölkədən, yaxud ölkələr qrupundan digər ölkəyə, yaxud ölkələr qrupuna keçməsi ilə bağlı olur. Beynəlxalq miqrasiya qloballaşma prosesi, ka- sıb və varlı ölkələrdə həyat səviyyəsinin qeyri-bərabərliyi ilə bağlı olub, əhalinin ölkələr arasında yerdəyişməsi kimi təzahür edir [1]. İnsanların ölkə sərhədlərini tərk etməsi ilə bağlı beynəlxalq miqrasiyası əhalinin sayına və miqrasiya proseslərinin tarazlaşdırılmasına təsir edir. Miqrasiya tarazlığı mövcud ölkənin sərhədlərini tərk edən insanların (emiqrantlar) sayı ilə həmin ölkəyə gələn in- sanların (imiqrantlar) sayı arasındakı fərqin hesablanması əsasında müəyyən edilir. Miqrant axınlarının fərqləndirilməsi üçün emiqrasiya və immiqrasiya an- layışları istifadə edilir. Əvvəllər miqrasiyanın əsas səbəbləri əhalinin artım sürətindəki fərqlər, iqti- sadi şərait, müharibələr və müstəmləkəçilik idisə, qloballaşma prosesi əhalinin irimiqyaslı miqrasiyasını doğurdu. Miqrantlar itirilən və qazanılan insan kapitalı kimi Miqrasiya prosesində donor ölkələr və reseptor ölkələr iştirak edir. Donor ölkələrdə beynəlxalq miqrasiya insan ehtiyatlarının itirilməsi ilə nəticələnir, millətin ziyalı təbəqəsi azalır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə beynəlxalq miq- rasiyanın doğurduğu əsas narahatlıq yüksək ixtisaslı kadrların, xüsusilə də səhiyyə və Minilliyin Bəyannaməsində göstərildiyi kimi, inkişafa nail olunması üçün çox əhəmiyyətli olan xidmət sahələrində çalışan insanların emiqrasiyası ilə bağlıdır [8]. Bu ölkələr peşəkar mütəxəssislərin getməsi nəticəsində həm də iqtisadi itkilər verirlər, çünki bu mütəxəssislərin hazırlanmasına sərf edilən sərmayə itirilmiş olur. Yüksək miqrasiya mobilliyi olan ölkələrdə xoşagəlməz demoqrafik şərait yarana bilir. Reseptor ölkələrdə isə əksinə, işçi qüvvəsinin keyfiyyəti yüksəlir, əmək bazarında ahəngdarlıq yaranır və mütəxəssislərin hazırlanmasına qənaət edilir. Miqrantların böyük bir hissəsi onları qəbul edən ölkələrin inkişafı- na əhəmiyyətli töhfə verirlər. Reseptor ölkələr kimi çıxış edən inkişaf etmiş ölkələrdə sosial yönümlü iqtisadiyyat işsizliyin yüksəlməsinin qarşısının alın- ması, əmək haqqının dinamikası, səhiyyə və təhsilin səviyyəsi və etnik siyasət Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|