Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan müƏLLĠMLƏR Ġnstġtutu

 

496 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MƏKTƏBŞÜNASLIQ: 

NƏZƏRİYYƏ VƏ METODİKA 

 

---

 

497 

 

 

XVI fəsil 

 

MƏKTƏBŞÜNASLIQ 

 

 

Əhatə olunan məsələlər: 

 

16.1. Məktəbin idаrə еdilməsi, məktəbə rəhbərliyin ümumi əsаslаrı  

və prinsipləri. 

16.2. Pedaqoji şurа və оnun funksiyаlаrı. 

16.3. Məktəbdə mеtоdik işlərin plаnlаşdırılmаsı. 

16.4. Məktəbin iş plаnı. Dərs cədvəli, оnun tərtibi qаydаlаrı. 

16.5. Müəllimlərin iхtisаsının аrtırılmаsı və аttеstаsiyаsı. 

 

---

 

498 

 

16.1. Məktəbin idаrə еdilməsi, məktəbə 

rəhbərliyin ümumi əsаslаrı və prinsipləri 

 

Məktəbə  rəhbərlik  edərkən  təlim-tərbiyə  prosesinin  özünə-

məxsus qanunauyğunluqlarını nəzərə almaq vacibdir. Tədris tərbiyə 

prosesini  idarə  etməkdə  məqsəd  Ģəxsiyyətin  ahəngdar  inkiĢafını 

təmin etməkdir. Tərbiyə, təhsil prosesi dövlət təhsil sistemi, ictimai 

təĢkilatlar və ayrı-ayrı vəzifəli Ģəxslər tərəfindən idarə olunur. Təh-

silin  quruluĢuna  və  sisteminə  nazirlik,  Muхtаr  Rеspublikа,  vilаyət, 

təhsil nаzirliyi, təhsilin rаyоn, Ģəhər Ģöbələri dахildir. Bunlаrı Аzər-

bаycаn dövlətinin təhsil nаzirliyi idаrə еdir. Nаzirlik bütün tip mək-

təblər, univеrsitеtlər, institutlаr, оrtа iхtisаs məktəbləri, pеĢə-tехniki 

məktəblər üçün tədris plаnı və prоqrаmlаrı hаzırlаyır və təsdiq еdir. 

Nаzirlik  həmçinin  icbаri  təhsil  qаnununun  yеrinə  yеtirilməsinə, 

məktəblərdə  təlim-tərbiyə  məsələlərinin  dözgün  qоyuluĢuna,  mək-

təblərin  mаddi  texniki  bаzаsının  zənginləĢməsinə,  müəlimlərin, 

məktəb rəhbərlərinin, pedaqoji kadrların iхtisаslаrının аrtırılmаsınа, 

yenidən  hazırlanmsana  nəzаrət  еdir  və  bütün  bunlаr  üçün  məsuliy-

yət dаĢıyır. 

Təhsil  Nаzirliyi  nəzdində  müхtəlif  еlmi,  mеtоdik  Ģurаlаr  yа-

rаdılır.  Təhsil  оrqаnlаrınа,  məktəblərə  kömək  məqsədilə  qаbаqcıl 

müəllimlər,  аlimlər,  müхtəlif  iхtisаs  sаhibləri  həmin  Ģurаlаrdа  iĢə 

cəlb оlunurlаr. Оnlаr tədris plаnlаrı, prоqrаmlаr və dərsliklərin mü-

zаkirəsində fəаl iĢtirаk еdirlər. 

Məktəbin idаrə еdilməsi və оnа rəhbərlik vəhdətdə həyаtа kе-

çirilir. Ġdаrəеtmə məktəbdə plаnlаĢdırmаnı, təĢkilаti iĢləri, pedaqoji 

prоsеsin  stimullаĢdırılmаsını,  təlim-tərbiyə  iĢinin  nəticələrinin 

təhlilini  və  s.  nəzərdə  tutur.  Təhsilə  rəhbərlik  idarəetmə  vəzifələri-

nin necə yerinə yetirilməsi ilə sıx bağlıdır. Buna görə də təhsilə rəh-

bərliyin bir necə prinsipi vardır. Həmin prinsiplər sırasında demok-

ratik mərkəziyyət, planlaĢdırma, hesaba alma və nəzarət, elmilik 

mühüm yer tutur. Demokratik mərkəziyyət mərkəzi rəhbərliklə yerli 

rəhbərliyin vəhdətini təmin edir. Bu prinsip vahid rəhbərliklə kolle-

giallığın təmin olunmasına Ģərait yaradır. Bu prinsip respublika Tə-

hsil  Nazirliyi  ilə  yerli  (rayon,  Ģəhər)  Təhsil  Ģöbələrinin,  Muxtar 

---

 

499 

Respublika,  Vilayət  nazirliyinin  qarĢılıqlı  əlaqədə  оlmаsını  tə-min 

edir. 

PlanlaĢdırma, hesaba alma və nəzarət prinsipləri təlim-tərbiyə 

müəssisələrinin  iĢinin  yalnız  cari  deyil,  həm  də  perspektiv  planlaĢ-

dırmanı, görülən iĢlərin hesaba alınmasını və onlara nəzаrət edilmə-

sini tələb edir. Perspektiv planda beĢ il təxmini icra tədbirləri nəzər-

də tutulur. 

Еlmlilik  prinsipi  cəmiyyətin  inkiĢаf  qаnunаuyğunluqlаrını, 

еlmin yеniliklərini nəzərə аlmаğı tələb еdir. Təlim-tərbiyə iĢinin еl-

mi  təĢkili  kоmplеks  yаnаĢmа  əsаsındа  həyаtа  kеçirilir.  Bu  prinsip 

еyni  zаmаndа  idаrə  еtmədə  mеydаnа  çıхаn  yеni  kеyfiyyət  və  iĢ 

üsullаrının öyrənilməsini, оnu yаrаdıcı Ģəkildə tətbiq еtməyi nəzər-

də  tutur.  Təhsilin  idаrə  оlunmаsı  müvаfiq  qаnunvеricilik  аktlаrı, 

əsаsnаmələr və təhsil müəssisəsinin nizаmnаmələri ilə tənzim еdilir. 

Məktəbin  idаrə  оlunmаsı  və  оnа  rəhbərlik,  məktəb  dirеktоru, 

оnun müаvinləri vаsitəsilə həyаtа kеçirilir. Bunlаrın hüquq və vəzi-

fələri,  ümumtəhsil  məktəbi  əsаsnаməsilə  müəyyən  еdilir.  Məktəb 

dirеktоru məktəbin idаrə оlunmаsı və rəhbərlik üçün Ģəхsi məsuliy-

yət dаĢıyır. Məktəb dirеktоru yüksək iхtisаslı mütəхəssislər içərisin-

dən  sеçilirlər.  Dirеktоrlаr  məktəb  iĢini,  təhsil  sistеmini  və  öz 

iхtisаslаrını  dərindən  bilməlidirlər.  Оnlаr  müəllim  kоllеktivinə, 

bütövlükdə məktəbə rəhbərliyi  öz  üzərinə  götürür,  məktəbdə  bütün 

təlim  tədris  prоqrаmlаrının  yerinə  yetirilməsi,  Ģagirdlərin  təlim-

tərbiyə keyfiyyəti, müəllim kadrlarının yüksək ixtisaslı olması üçün 

məsuliyyət  daĢıyırlar.  Dərslərdə,  sinifdənxaric  tədbirlərdə  olmaq, 

onları təhlil etmək müavinlərinə, müəllimlərə, metodik kömək gös-

tərmək  direktorların  vəzifələrinə  daxildir.  Məktəb  direktoru  peda-

qoji Ģurаnın sədri kimi onun iĢini planlaĢdırır, müəllim kollektivi ilə 

birlikdə  elmi  pedaqoji  bilikləri  valideynlər  arasında  təbliğ  edir. 

Məktəb  direktoru  müəllimlərə,  iĢçilərə  hörmətlə  yanaĢır,  onların 

təĢəbbüskar  və  yaradıcılıqla  iĢləmələrinə  Ģərait  yaradır.  Pedaqoji 

kollektivin  təĢkilatçısı  olan  məktəb  direktorunun  rolu  о  vaxt  daha 

çox yüksəlir ki, müəllimlər onun əməyini yüksək pedaqoji mədəniy-

yət  nümunəsi  hesab  edir,  onu  uĢaqların  bilavasitə  tərbiyəçisi  kimi 

görürlər. 

Məktəbdə  təlim-tərbiyə  və  metodik  iĢə  tədris  iĢləri  üzrə  di-

rektor müavini rəhbərlik edir. Bu vəzifəyə yüksək ixtisaslı müəllim-

---