Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
249 
alınmadıqda güllə üfüqi istiqamətlə 45
0
-li bucaq altında atıldıqda ən 
uzaq məsafəyə düşür. (bax.: 78, s.136). 
№34-36. VIII sinif “Fizika” (78) dərsliyinin 137-139 səhifələ-
rindən istifadə etməklə həll edilir. 
№37.  Güllənin  başlanğıc  enerjisini  hesablayarkən  fizikadan 
məlum  E  = 
g
P
m
;
2
mV
2
0

 düsturundan  istifadə  etmək  lazımdır. 
Burada  m-güllənin  kütləsi,  P  -  güllənin  çəkisi,  g  -  sərbəst  düşmə 
təcilidir (g = 9,8 m/san
2
). Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (İbtidai 
hərbi hazırlıq) fənnindən məlumdur ki, Kalaşnikov avtomatı üçün 
 
V
0 
= 715m/san, P
güllə 
= 7,9q = 7,9∙10
-3
kq 
 
Şərti olaraq g = 9,8m/san
2
 

10 m/san
2
 qəbul edək. Onda 
E =

2
mV
2
0


2
V
g
P
2
0

2g
PV
2
0
10
2
715
10
7,9
2
3




 = 201,93 kqm 
E = 201,93 kqm 
 
№38. 
 
 
Maneənin adı 
Güllənin növü 
Atım 
uzaqlığı 
Deşmə 
faizi və 
dərinliyi 
1. 
7mm qalınlıqlı 
zirehlə 90
0
-li bucaq 
altında görüşdükdə 
Zirehdeşən-
yandırıcı, 
poladbaşlıqlı 
300 
200 
50% 
90% 
2. 
Kaska (dəmir baş 
geyimi) 
Poladbaşlıqlı, 
Zirehdeşən-
yandırıcı 
900 
1100-dən 
yuxarı 
80-90% 
80-90% 
3. 
Brustver (qarla 
möhkəm döyəc-
dənilmiş təpəcik) 
Bütün növlər 
500 
70-80 sm 
4. 
Yumşaq torpaqdan 
düzəlmiş maneə 
Bütün növlər 
500 
25-30 sm 

---

 
250 
 
5. 
20∙20 sm ölçülü 
quru şpal 
Poladbaşlıqlı, 
zirehdeşən-yandırıcı 
500 
150 
25 sm 
30-40 sm 
 
6. 
Kərpic yığımı 
Yenə də 
100 
12-15 sm 
 
№39.  Ağırlıq  qüvvəsinin  təsiri  altında  güllənin  havada  uçuş 
vəziyyətini təsvir edən əyri xəttə trayektoriya deyilir. 
№40. a) Güllənin trayektoriyası  atım bucağından asılı olaraq 
dəyişir.  Bu  asılılığa  funksional  asılılıq  demək  olar.  Çünki,  hər  bir 
atım  bucağına  yalnız  və  yalnız  bir  trayektoriya  uyğun  gəlir. 
Güllənin  uçuş  uzaqlığı  ilə  onun  trayektoriyasının  təpələri  tərs 
mütənasib asılılıqdadırlar. Trayektoriyanın təpəsi hündürə qalxdıqca 
onun  uçuş  uzaqlığı  azalır  və  yaxud  əksinə,  uçuş  uzaqlığı  artdıqca 
trayektoriyanın  təpə  nöqtəsi  aşağı  düşür.  O,  üfüqi  oxa  yaxınlaşır. 
Belə  asılılıq  riyaziyyatda  tərs  mütənasib  asılılıq  adlanır.  Əgər  uçuş 
uzaqlığını  I,  trayektoriyanın  hündürlüyünü  h  ilə  işarə  etsək,  onda 
)
90
α
(30
l
A
h
0
0



 ,
A- sabit kəmiyyətdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
b) havanın müqaviməti nəzərə alınmazsa, 45
0
-li bucaqla atılan 
güllələr  ən  uzaq  məsafəyə  düşəcəkdir.  Bunu  qrafik  olaraq  belə 
göstərmək mümkündür (36-cı şəkil). 
Şəkil 36. 
Şəkil 37.
 
45
0 
0 
y 
45
0
 
35
0
 
25
0 
0
 
y
 

---

 
251 
Havanın  müqaviməti  nəzərə  alındıqda  isə  üfüqlə  25
0
,  35
0
  və 
45
0
-li bucaq altında atılmış güllələrin vəziyyəti 37-ci şəkildəki kimi 
olacaqdır. 
v) 8 kqQm = 78,5 c. 
№41. Binokl vasitəsilə məsafə təyininin elmi əsasını məsafə-
lərin  iti  bucağın  tangensinə  əsasən  hesablama  qaydası  təşkil  edir: 
tqα
H
I

 (Burada  H-  müşahidə  olunan  obyektin  ölçüsü, 

-  isə 
onun görünmə bucağıdır). 
№42. a) Minlik bucaq kəmiyyətidir. 1 minlik radianın mində 
birinə  (1/1000)  və  yaxud  çevrənin  1/6000  hissəsinə  bərabər  olan 
qövsə söykənən mərkəzi  bucaqdır. b)  Bucaq, qövs, çevrə, mərkəzi 
bucaq, radian, kəsr ədədlər və s. 
№43.  Hədəflərin  bucaq  kəmiyyəti  səhra  binokllarının  köməyi 
ilə minliklərlə ölçülür. Binoklın minlik ölçəni 38-ci şəkildə göstərilir. 
Şkalanın bir böyük bölgüsünə 10 minlik, kiçik bölgüsünə isə 5 minlik 
uyğundur. Bunlar müvafiq olaraq 0-10 və 0-05 kimi yazılır. 
 
 
№44. 
B=150 m 
Y=0-40 
D = ? 
 
 
 
D= 
3km750m
3750m
25
150
40
1000
150
Y
1000
B







 
 
№45.    
 
Y = 0-05 
    
 
 
 D = ? 
Üçmərtəbəli  binanın  hündürlüyünü  təxminən  10  metrə  bəra-
bər götürmək olar. Bu halda B=10 m. 
+ 
- 
+ 
Şəkil 38. 
__ 
+ 
+ 

---

 
252 
 
km
 
2
1000
2
5
1000
10
D





 
Üçmərtəbəli  binaya  qədər  olan  məsafə  təxminən  2  km-ə 
bərabərdir. 
№46. 
Xətkeşin 1 mm-nə  
 
0-02 
Dairəvi karandaşa  
 
0-12 
Kibrit qutusunun: 
eninə 
 
 
 
0-60 
uzununa  
 
 
0-90 
hündürlüyünə    
  
0-30 
Əl barmaqlarına: 
baş barmağı 
 
 
0-40 
şəhadət barmağı 
 
0-30 
çeçələ barmaq   
            0-20 
minlik bucaq kəmiyyətləri uyğundur. 
№47. Kibrit qutusu əldə tutulur və qol tam açılır. Əgər kibrit 
qutusu görünən hədəfi örtürsə, onda hədəfin məlum ölçüsü 1000-ə 
vurulub,  kibrit  qutusunun  minlik  qiymətinə  bölünür.  Alınan  ədəd 
gözdən  hədəfə  qədər  olan  məsafədir.  Qeyd  edək  ki,  kibrit  qutusu 
gözdən təxminən 50 sm  məsafədə olmalıdır. Qol tam açıldıqda bu 
məsafə təxminən həmin məsafəyə bərabər olacaqdır. Diğər əl əşya-
ları  vasitəsilə  də  hədəfə  qədər  olan  məsafə  analoji  qaydada 
hesablanır. 
№48.    
 
B = 2,5 m 
Y = 0-30 
D = ? 
D = 
m
 
83
3
250
30
1000
2,5



 
Tanka qədər olan məsafə 83 m-dir. 

---