Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov

Azərbaycan  Respublikası  öz  miqyasına  görə  2000-ci 
ildə  respublikanm  ticarət  sahəsində  dünyanm  123  ölkəsi 
ılə  genİş  ticarət-iqtİsadi  əlaqələr  qurmuş  və  apanlmış 
ticarət əməliyyatlarııun həcmi 2923094,9 min ABŞ  dolları 
olmuşdur.  Eyni dovrdə  1752226,7 min ABŞ  dolları dəyə- 
ıxndə mal İxrac,  1170868,2 mİn ABŞ  dollan dəyərində  isə 
mal  idxal  olunmuş,  ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət 
caldo  581358,5  min ABŞ  dollan təşkil etmişdir.  O cümlə- 
dən,
- 
elektrik  enerjisinin  Rusiya  və  Gürcüstan  Respublika- 
sına  qarşılıqlı  ötürülməsi  ilə ıxracı  22211,8  min  ABŞ  dol- 
lan  və idxab  15378,7 min ABŞ dolları təşkil etmişdir.
Statistika məlumatlarma istinad edərək elə həmin ildə 
ərrılak formasında Azərbaycan Respublikasma 82170,0 min 
ABŞ dollan dəyərində mal idxal olunmuş  və eyni zaman- 
da  15834,5  min  ABŞ  dolları  məbləğində  ısə  mal  ixrac 
edilmişdir.
Faktlar  göstərir  ki,  xaricİ  iqtisadi-ticarət  sahəsində 
2000-ci  ildə  131635  ədəd  nəqliyyat  vasitələrindən  istİfadə 
olunmaqla  11559,4  min  ton  müxtəlif  çeşiddə  yük  daşı- 
nılmışdır.  Həmin  yüklərin  8434,8  min  tonu  (46753  ədəd 
nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarmm payma düşür. 
Müqayisə  formasmda  götürdükdə  əsasən  dəmir  yolu 
(64581  ədəd  vaqon)  və  bununla  yanaşı  avtomobil  yolu 
nəqliyyatmdan  (47703  ədəd)  yükdaşınıtmasına  cəlb  edil- 
mişdir.  Xam neftin daşmmasmda stasionar nəql etmə va- 
sitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.

---

Cadvdl 8.
Əmtəələr
Miqdar
Dəyəri 
(min ABŞ 
dollan)
1999-cu il 
netto çəkı 
nisb. %-lə
1.  Neft  (xam)
5511641,61
1.1.  Boru kəməri ilə 01.01.2001- 
ci ilə qədər gedən neft (xam)
-  şimal boru kəməri ilə
- supso  boru kəməri ilə
499445.8 t
4947611.8 t
2.  Neft emalı məhsullaxı
2112032,51
480037,1
O cümlədən saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərü valyuta
1992510,8 t
457458,6
- barter
28967,0
5917,9
- milli valyuta ilə
22723,0 t
3566,1
- digərləri
67831,7 t
13094,5
3.  Spİrti içgilər
14953,41
6076,3
115,7%
4. Tütün
10048,91
9836,5
52,2%
5.  Qarametallar
152819,2 t
6061,5
9,2 dəfə
6. Alüminüm
26838,31
16697,1
94,3%
7.Ç ay
1229,0 t
2628,4
49,8%
8.  Pambıq  m ahlıa  və  tul- 
lantıları
41721,7 t
36478,2
148,9%
9.  Elektrik enerjisinin qarşı- 
lıqlı ötürülməsi
1789342,5
minkvt/s
22211,8
I
I
...1
Həmin illərdə ticarət-İqtisadi əlaqələr genişlənərək dün- 
yanın  bir  sıra  ölkələrinə  Azərbaycan  Respublıkası  ərazi- 
sindən  tranzit  rejimində  4961156,6  ton yük  çıxanlmışdır.

---

Həm in  tranzit  yüklər  əsasən  Gürcüstan  (4426575,6  t), 
Özbəkistan (100280,3 t), Türkmənistan (133807,71), Türkiyə 
Respublikasına (63018,91), Rusiya Federasiyasma (94681,61), 
İsveçrəyə (66762,21) və eyni zamanda tran tslam Respublika- 
sma (34317,9 t) göndərilmişdir.
Xüsusi  ilə  ixrac  edilmiş  neft  məhsullanmn  1017755,8 
tonu,  48,19  faizİ  Dovlət  Neft  Şirkəttnin  Xaricİ  tqtisadi 
Əlaqələr  idarəsinin,  106058,5  tonu,  50,24  faizi  «Azneft» 
İstehsalat Bİrliyinin payuıa düşür.
Milli  iqtisadiyyatm  inkişaf  meyllərİ  çoxsahəlidir,  ix- 
racın strukturunda mühum yer tutan əmtəələr böyük əhə- 
miyyət kəsb edir.
18.3. İqtisadiyyaltn inkişafında xarici ticardtin rolu
Azərbaycan Respublikasının ticarət əlaqələrində xüsusi 
çəkisi böyük olan ölkələrə aşağıdakıları göstəmıək olar.
İtaliya:  İxrac -  762544,7 mİn ABŞ  dolları (ümumi ix- 
raca nisbətən 43,52%);
İdxal  -   27940,5  min  ABŞ  dolları  (ümumi  İd- 
xala nisbətən 2,39%);
Rusiya;  İxrac -  98696,3  min ABŞ  dolları  (ümumi  İx- 
raca nisbətən 5,63%);
İdxal -  246383,9 min ABŞ dollan (ümumi  id- 
xala nisbətən 21,04%);

---

Türkiyə:  İxrac  -   104877,1  min  ABŞ  dollan  (ümumi 
ixraca nisbətən 5,99%);
İdxal  -   27940,5  min  ABŞ  dolları  (ümumi  id- 
xalanisbətən  10,58%);
Fransa:  İxrac -  205191,2 min ABŞ dollan (ümumi ix- 
raca nisbətən  11,71%);
İdxal  -   18907,2  min  ABŞ  dollan  (ümumi  id- 
xala nisbətən 1,61%);
O biri yerləri isə İsveçrə (ixracda 2,61%, idxalda 4,64%) 
təşkil edir.  Eyni zamanda ABŞ (0,46%; 8,97%),  Almaniya 
(0,45%;  5,80%),  İran  (0,44%;  5,04%),  Böyük  Britaniya 
(1,06%;  5,03%),  MDB  ölkələrindən  Qazaxıstan  (0,37%; 
4,91%),  Gürcüstan  (ixracda  4,53%,  idxalda  1,29%)  ol- 
muşdur.  Həmçinin sərbəst  olaraq  İsraillə  ticarət  əlaqələri 
(ixracda 7,71%,  idxalda isə 0,52%) yerləri tuturlar.
Statistik məlumatlar ticarət-iqtisadi əlaqələrin get-gedə 
bİr daha dərinləşməsinx və genişlənməsini təsdiqləyir,
A panlan  təhlilin  bütün  göstəriciləri  cari  valyuta  mə- 
zənnəsi əsasmda hesablanmışdır.
18.4. Xariei ticarət əlaqAəri
Azərbaycanın  1992-2004-cü  illərdə  xarici  ticarət  əla- 
qələrİ (əwəlki ilə nisbətən, faizlə) verilmişdir.
Bu cədwl əyani olaraq  1992-2004-cü illərdə Azərbaycanm 
xarici-iqtisadi ticarət əlaqələrinin dövriyyə, idxal və ixrac 
həcmlərini özündə əks etdİrİr.

---