Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

8. K.P. PTOLEMEY. ―COĞRAFĠYA DƏRS LĠYĠ‖
 
Antik dövr Qafqaz A lbaniyası haqqında yazan müəlliflərin biri də II 
yüzilliyin tanın mıĢ coğrafiyaçısı və astronomu Klavdi Ptolemeydir (70-147). O, 
imperator Mark Avərlin in (161-180) müasiri olmuĢdur. K.Ptole mey özündən 
qabaq Albaniya haqqında məlu mat verən yunan-roma müəlliflərinin, xüsusilədə 
I yüzilin coğrafiyaçısı Marin Tirlini quru və dəniz yolları ilə topladığı 
mə lu matla rdan istifadə et miĢdir. Əsərdə Albaniyanı hüdudları gös tərilmiĢ, onun 
gözə çarpan 29 Ģəhər və kəndi, dağ aĢırımları və baĢqa coğrafi koordinatları 
verilmiĢdir. 
―Coğrafiya dərsliy ində‖ Albaniya haqqında 
materilların
araĢdırlmasın ı çətniliklərinə baxmayaraq, həmin əsər ilk növbədə Azərbaycanın 
tarixi coğrafiyasını öyrən mək üçün dəyərli mənbədir. 
Əsərdə Skifiya və Qafq za a id vərilən məlu mat ları V.V. Lat ıĢev yununa 
dilindən rus dilinə çevirmiĢdir. Müəllifin albaniya haqqında yazd ıqları əsasən, 
aĢağıdakılardan ibarətdir. 
V KĠTA B. 8-CĠ FƏSĠL 
<…> 
Kaspi dənizi ya xlınlığ ında udlar, olondlar, isodlar və qerrlə r yaĢayır
1
. 
V KĠTA B, 11-CI FƏSĠL 
[1] Albaniya Ģımalda Sa rmatiyanın təsvir eilən hissəsi ilə, qərbdə-
göstərilən xətt boyu Ġberiya ilə, cənubda, Ġberiya hüdudlarından Hirkan
dənizinə
2
, Kürün 79
0
40´- 44
0
30´ koordinatlarındakı mənsəbinə doğru Böyük 
Erməsitanın bir h iss əi ilə, Ģərqdə isə -Hirkan dənizin in buradan [Kü rün
mənsəbindən’ Soana çayına kimi uzanan hiss əsi ilə aĢağıdakı təsvirə uyğun 
olaraq [hə msərhəddir]. 
1
Bu tayfalar cənubdan Ģimala doğru istiqamətdə yerləĢdiklərinə doğru sadalanıb. Elmi 
ədəbiyyatda udları B.Pilinin adını çəkdiyi udinlərlərlə eyniləĢdirmək fikri var, lakin müəllif onların 
Kaspi dənizinin Ģimal-qərb sahilində yaĢadığını söyləyib. Herrlər görünür, K.Ptolemeyin Albniyada 
qeydə aldığı Herr çayı vadisində yaĢayırdılar; oxĢar etnonim, Stabon və Plutarxın yazısına görə,
albanlarla amazonkalar arasında yaĢayan hellərlə bağlıdır.
2
Hirkan dənizi
- antik müəlliflərin, dənizin Ģimal- Ģərq sahilində yaĢayan hikranların adına
uyğun olaraq, Xəzər dənizində vərilən ad dəniz sahillərinin kaspilər və albanlar yerləĢdikləri 
hissələrinə müvafiq olaraq, həmin dənizin B.Pilini Kaspi dənizi və Alban dənizi adlandırmıĢdır.

---

26 
[2] Soana çayının 86
0
-47
0
koordinatla rı olan mənsəbinin ard ınca: 
Telayba Ģəhəri.......................................85 - 46
0
40´ 
Herr çayının mənsəbi............................84
0
30 - 46
0
30´ 
Gelda Ģəhəri.........................................83 
0
- 46
0
-30´ 
Kaysi çayının mənsəbi.........................82
0
30´ - 46
0
Albana Ģəhəri................................... ...81
0
40´ - 45
0
50´ 
Alban çayının mənsəbi........................80
0
30´ - 45
0
30´ 
[və]Qaytara Ģəhəri..............................79
0
30´ - 44
0
-45´ 
Ondan sonra Kür çayının mənsəbi .....79
0
40´ - 44
0
30´ 
[gəlir];
[3] Albaniyadakı Ģəhərlər və kəndlə r bunlard ır: Ġberiyadan və Qafq zadan 
axıb gələn və Kürə (O bütün Albaniya və Ġberiya boyu axaraq Erməsitanı 
onlardan ayırır) tökülən çay
1
arasında: 
Taqoda......................................................77 
0
30 - 46
0
50´
Bakriya......................................................77 
0
- 46
0
30´ 
Sanua........................................................770
0
40´- 46
0
40´ 
Dehlane.....................................................77
0
20´ - 45
0
45´ 
Niqa...........................................................77
0
20´ 45
0
15´ 
[4] Göstərilən çay və hə mçin in Qa fqazdan a xan Alban çayı arasında: 
Moseqa ............................................................79
0
- 47
0
Sa munis...........................................................79
0
- 46
0
40´ 
Ġobula..............................................................78 - 46
0
20´ 
Ġuna..................................................................79
0
- 46
0
Embo laya.......................................................78
0
30 ´ - 45
0
40´ 
Adiabla............................................................79
0
- 45
0
30´ 
Mame xiya.......................................................79
0
45´ - 45
0
40´ 
Ossika..............................................................77
0
30 ´- 44
0
45´ 
Sioda..............................................................78
0
15 ´- 44
0
40´ 
Baru ka..............................................................79
0
20´ - 44
0
40´ 
Bundan baĢqa Alban qapıları, deyildiyi kimi, 80
0
-47
0
a ltındadır. 
1
Ptolemeyin bu anonim çay haqqında yazdığını Pilinin etdiyi t əsvirlə (―...Qafqaz 
dağlarında axıb Kür çayına [tökülən] Okazan çayı...‖) müqayisə etdikdə onun Alazan çayı olduğu 
aydınlaĢır.

---

27 
[5] Alban çayı və Kür çay ı arasında: 
Xabala..............................................................80
0
- 47
0
Xobata..............................................................80 
0
30´ - 46
0
-45´ 
Moziata ............................................................80
0
- 46
0
20´ 
Misia.................................................................81
0
- 46
0
20´ 
Xada xa..............................................................81 
0
- 46
0
Kaysi çarı və Herr arasında: 
Tiblis...............................................................84
0
15´ - 46
0
50´ 
[6] Albaniya yaxın lığ ında iki bataqlıq ada vardı: aralarındakı boğazın
koordinatlaeı belədir: 87
0
30´ – 45
0 1