Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

TAPLMIġ KĠTABƏS Ġ
5
 
 
VDĠ, 1971, № 3, S. 254. 
Xalidi a llah ın böyüklüyü ilə Rusanın oğlu Arg iĢti deyir: Arxi ö lkəsinə
mən yürüĢ təĢkil etdim; UĢulu ölkəsinə, Buku ö lkəsinə mən qa lib gə ldim
6
, çaya 
çatdım; oradan döndüm [və] Qirduni (?) ö lkəsi, Qitu xan i ö lkəsi, TuiĢdu ölkəsinə 
qalib gəld im
3
; Rutumni (?) Ģəhərini mən fəth etdim. Mən ço xlu ölkə fəth etdim 
və onları [özü mün] bac verəni etdim, hə mç inin bu qalanı döyüĢlə mən ald ım… 
ANTĠK DÖVR QAYNAQLARI 
7. STRABON ―COĞRAFĠYA‖
Antik dövr Azərbaycanın dolğun Ģəkildə ilk təsvirini tanın mıĢ yunan 
coğrafiyaçısı və tarixçisi 
Strabon
(e.ə. 64-b.e . 24) vermiĢdir. O, A masiya
Ģəhərində (Kiçik Asiya) doğulmuĢ, fəlsəfə təhsili almıĢ, ço xlu səyahət etmiĢdi.
1
Bu kitabə Arazbaran və Qaradağ vilayətindəki inzibati mərkəzdən 5 km. Ģərqdə, Sekindel 
kəndi yaxınlığında tapılmıĢdır. Puluadi dağlıq öləsi, göründüyü kimi, yazının tapıldığı rayona düĢür.
2
― Kadiau‖ adı ―Ultudiau‖ kimi də oxunub. Bax: Сальвини М.Уточнения в чтении двух 
уруарских надписей в Иранском Азербаиджане-Сб. «Древний и мировая культура», М., 1981, с. 
72. 
3
L
ibliuna
-Puluadi ölkəsinin paytaxtı. Xarabalığı bu kitabənin yaxınlığındadır. Buardan 
arxeoloji qazıntılar zamanı Ģəhərin bürclü qala divarları, içərisində çoxotaqlı binalar və baĢqa tikililər 
üzə çıxarılmıĢdır.
4
II Argişti
-Urartu hökmdarı (e.ə. 713-685). 
5
Bu kitabə Savalan dağınını cənub ətəyində, Sərabdan Ģimal t ərəfdə qeydə alınmıĢdır. 
Eyni məzmunlu baĢqa bir yazı Sərabdan t əxminən 20 km km Ģimal-Ģərqdə, Sərab-Ərdəbil yolunun 
sol tərəfində tapılmıĢdır. 
6
Yazıda adları çəkilən ―ölkələr‖ görünür, kitabələrin tapıldığı yerlər də daxil olmaqla, 
Urmiya göülünü gündoğar səmtində yerləĢirdi. 

---

18 
17 kitabdan (bölmədən) ibarət ―Coğrafiyası‖ nı o, Ro ma sərkərdələri Luku l, 
Pompey və Antoninin Qa fqaza yürüĢlərindən a z sonra tə xminən e.ə . 7-ci ildə
yazmıĢdır. Bu əsər onun it miĢ ―Tarixi qeydləri‖ n in davamıdır. Strabon 
―Coğrafiya‖ kitabında oykumen i ö z zəmanəsinin bəlli olan bütün dəlillərinin
müqayisəsi və ümumiləĢdirilməsi əsasında təsvir etməyə çalıĢmıĢdır. Buna görə 
də həmin əsər tarixiĢünaslıqda antik dövrün coğrafi biliklərinin toplusu kimi 
qiymət ləndirilir. Kitabın baĢlıca qaynaqları, hə m Strabondan qabaq yazan
coğrafiyaçı və tarixçilər (xüsusilə Po mpeyin müĢayiətçiləri), həm də daha qədim 
dövrün –IV-II yüzilliklərin in müəlliflərini, o sıradan Kaspi dənizi ətraflarına 
Makedoniyalı Ġskəndərin və I Selevkin göndərdikləri ekspedisiyalarının
baĢçıları, Heraklid (e.ə. 323) və Patroklun (e.ə. 283) hesabatları, Eratosfen, 
Polibi və baĢqaların ın əsərləri o lmuĢdur. Strabonun düĢündüyünə görə, 
―Coğrafiya‖ Ro manın dövlət xadimlər sərkərdələrin, in zibati idarələrin, tacirlərin
və b. tarixi-etnoqrafik mə lu matlar vermiĢdir. Qafqaz haqqında, o cü mlədən 
Azərbaycanın qədim dövlətləri Albaniya və Atropatena haqqında tarixi-coğrafi 
arayıĢlar ―Coğrafiya‖nın XI kitabındadır. 
Strabonun bu kitabını bütövlükdə Q.A.Stratanovskini rus dilinə
çevirmiĢdir. (Страбон. География. М., 1964) A zərbaycana aid verilən
mə lu matla r da hə min çapdan götürülmüĢdür.
XI; 3 
2. ...Ġberiyanın mə rkə zindəki düzən likdən çayla r a xıb keç ir. Onla rdan ən 
böyüyü Kürdür. O, baĢlanğıcın ı Ermənistandan götürür və iti axarla yu xarıda 
xatırladılan düzənə çıxaraq, Qafqazdan axıb gələn Araq [çayını]
1
və baĢqa qolları 
qəbul edir, sonra is ə dar vadidən [keçərə k] Albaniyaya a xır; çay bu vadi ilə
Ermənistan arasında otlaqlarla ço x zəngin olan dü zənliklərdən ə zə mət lə a xaraq, 
daha çox Ģayları, o sıradan Alazan, Sandoban, Retak və Xanı
2
(hamısı 
gəmiçiliyə yararlıdır) qəbul edir və nəhayət, Kaspi dənizinə tökülür. Əvvəllə r o
[çay] Kor adlanırdı.
6. Bu ölkədə [Ġberiyada] 4 təbəqədən ibarət əhali yaĢayır. Birinci təbəqə 
ən baĢlıcasıdır- ondan qohumluğa və ya yaĢa görə böyüyünü hökmdar seçirlər; 
nüfuzuna görə isə sonraki Ģəxs ali hakim və sərkərdədir. Ġkinci təbəq-kahinlərdir, 
bundan baĢqa qonĢularla çəkiĢ mələrinə baxan lar da [onlardandır]. Üçüncü
təbəqə döyüĢçülərdən və əkinlə rdən ibarətdir. Nəhayət, dördüncüsü- iĢləri görən 
1