Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
I BÖLM Ə 
 
AZƏRBAYCANIN QƏDĠM TARĠXĠ 
(Miladın IV yüzilinədək) 
 
MĠXĠ YAZI PARÇALARI 
 
 
Erkən yazılı qaynaqların Cənubi A zərbaycan ərazisində qeydə aldığı ən 
böyük ilkin dövlət birləĢ məsi Mannadır. Urmiya gölü hövzəsindəki bu gölün 
tarixinə da ir yazılı sənədlər baĢlıca olaraq e .ə. IX-VII yüzillərə a id Assuriya və 
Urartu mixi ya zılarındadır. Hə min sənədlər Manna ilə qonĢuluqdakı Assuriya və 
Urartu hökmdarların ın buraya hərbi yürüĢlərin i təsvir etdiyi üçün hərbi 
salnaməçi qaynaqlar kimi təsnif edilir. Bu qaynaqların ço xu Assuriya və Ura rtu
ərazisindən tapılmıĢ, bir neçəsi isə Urmiya gölü rayonunda qeydə alın mıĢdır. 
Mixi ya zılı mətnlə rindəki məlu mat ları konkret olsa da, birtərəflidir. 
Onlar bir qayda olaraq Assuriya v ə Urartu hökmdarının Mannaya, onun 
qonĢuluğundakı torpaqlara hərbi yürüĢ zamanı çaldığı qələbə haqqında 
ağızdolusu danıĢır, uğradığı məğlubiyyət haqqında isə susurlar. Lakin birtərəfli 
və qərəzli olmarına ba xmayaraq bu yazıla r Azə rbaycan ərazisində ibt idai ic ma
quruluĢunun dağılması nəticəsində yaran mıĢ ―ölkələr‖ , onların vahid dövlət 
ətrafında b irləĢməsi, həmçinin həmin dövlətlərin əhalisin in etnik tərkibi-Manna 
tayfaları, onların məĢğuliyyəti haqqında tutarlı məlu matlarla zəngindir.
Mixi ya zı mətnləri əsasında Manna tarixi məsələlə rin in araĢdırılması 
iĢində Q.A. MelikiĢvili, Ġ.M .Dyakonov, S.M.QaĢqayın xid mətləri böyükdür, 
lakin bu iĢi görülüb-bitmiĢ hesab etmək yalnıĢ olardı. Urmiyaətrafı torpaqlarda 

---

13 
tapılan hər bir yeni mixi yazı sənədi orada mövcud olmuĢ ―ölkələrin‖ sayını 
artırır, onların və hakimlərin adları ilə bizi tanıĢ edir, əhalin i apard ığı ço xsahəli 
təsərrüfatdan xəbər vərir. Belə mə lu matla rın xüsusilə onomastika materia llarının
sayı artdıqca, onların ümu miləĢdirilməsinə həsr olunan yeni araĢdırmalara 
ehtiyac duyulur. Bu baxımdan mixi yazılı mətnlər öz elmi dəyərini bu gün də 
saxlay ır. 
Assuriya və Urartu mixi ya zıla rında aĢağıda vərilən parçala r 
Q.A.MelikiĢvili, Ġ.M.Dyakanov və S. M. QaĢqayın çaplarından götürülmüĢdür. 
Ġzah larda son araĢdırmaların nəticələrindən istifadə olun muĢdur.