Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

Məhə mmə d AqdaĢinin [Ə vvabi]
qələ mindən çıxmıĢ ― Dərbəndnamə‖
də dəyərli qaynaqlardan biridir. XIX əsr tarixçiliyində bu orta çağ qaynağı 
böyük yer tuturdu. 
Abbas qulu Ağa Bakıxanovun
― Gülüstani–Ġrə m‖, 
Həsən 
Əfəndi 
əl-Qadirinin
―Asar-i-Dağıstan‖
2
kitablarının 
yazılmasında 
―Dərbəndnamə‖ böyük yer tutur. Artıq prof. 
Mirzə 
Kazım bəyə
―Dərbəndnamə‖nin altı türkcə (Paris, Berlin nüsxələri, iki Sankt-Peterburq
1
Aexandre Baschkoff. La Periples. Paris, 1940 toplumunun bir qaynaq kimi dəyərləndirməsi 
üçün baxın: M.Fahrettin Kirzioqlu. Yukarı-Kür və Çoruk boylarında Kıpçaklar.Ankara, 1992 s.201.Ģ 
205-206. BirbaĢa toplumun özü ilə tanıĢ olmaq imkanı yaratdığı üçün P rof. Dr. Fahrettin Kırzıoqlu 
qarĢısında minnətdar və borclu olduğumuzu bildiririk. 
2
― Asari-i Dağıstan‖ V.F.Minorskinin fikrincə , ―yerli türkcədə‖, yəni Azərbaycan dilində 
yazılmıĢdır. (bax: В.Ф.Мироский «История Ширована и Дербенда». М., 1963, с. 26. Orjinalının 
dilində kitab Ģəklində Bakıda 1902-ci ildə. Rusca isə 1929-cu ildə çap edilmiĢdir). 

---

10 
kütləvi kitab xanası və Moskva Rumyantsev muzeyi nüsxələri, bir də alimin öz 
nüsxəsi), iki farsca əlyazması bəlli id i.
Abbasqulu ağa və M irzə Kazım bəy türkcə ə lya zma larını orjina l sayıb
onlara üstünlük vermiĢ, farscanın isə yanlıĢlıqla dolu çevirmə olduğunu 
bildirmiĢdilər. ―Dərbəndnamə‖nin iki bölü münü ilkin olaraq Abbasqulu Ağa 
―Tiflisskie Vedomosti‖ qəzetində rusca çap etməyə baĢlamıĢ, ancaq bu iĢi baĢa 
vurmamıĢdır
1
―Dərbəndnamə‖nin üç tam çapı var. Biri Avropa Ģ ərqĢünası 
Y.Klaprotin fransızca 1829-cu il çapıdır
2
. Ġkinc isi on iki il sonra prof. Mirzə 
Kazım bəyin türkcə faksimilə ilə b irlikdə ingiliscə çapıdır, elmdə ço x yüksək 
dəyərləndirilmə kdədir. Üçüncüsü, XIX əsrin sonunda Qori seminariyasınını 
müəllimi Səfərli bəy Vəlibəyovun rusca çevirməsidir. M .Əlixanov-Avarlının
redaktəsilə bura xılmıĢdır
3
.
Gö ründüyü kimi XIX əsrdə ―Dərbəndnamə‖üzə rində Azə rbaycanın üç 
elm adamı çalıĢma aparsa da, əlyazman ın Azərbaycan çapı hələ də yo xdur. Onun 
tezliklə çapa hazırlan ması dəyərli b ir iĢ olard ı.
Son illərdə o xucuya ingiliscədən ruscaya çevirmədə çatdırılan
qaynaqlardan biri