Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
I.III SALMANASARIN
1
KALHU (NĠMRUD)
2
 ġƏHƏRĠNDƏ
―QARA XATĠRƏ DAġI‖ ÜZƏRĠNDƏKĠ SALNAMƏS Ġ 
 
Кашкаи С.Из истории Маннейского царства. Баку, 1977, с. 58,
 
 
 
<…> 
Mannalı 
Udakin in 
yaĢayıĢ 
məskənlərinə 
mən
yaxınlaĢdım
3
.Mannalı Udaki
4
mənim silahımın parıltısından vahiməyə düĢdü və 
öz həyatını xilas etmək üçün ö zünün hökmdar Ģ əhəri Zirtanı
5
qoyub getdi. Mən 
onu təqib etdim; onun iribuynuzlu heyvanlarını, qoyunlarını, onun saya 
gəlməyən var-yo xunu mən apardım. Onun Ģ əhərlərini mən viran qoydum, 
dağıtdım, odda yandırdım. 
12. II SARQONUN
6 
―TƏNTƏNƏLĠ YAZI‖ S I 
 
VDĠ, 1951, №3, s. 209-210 
<…> Mənim boyunduruğumu daĢıyan sadiq qul, mannalı Ġranzunu tale
aparanda mən onun ta xtına onun oğlu Azanı əyləĢdirəndə urartulu Ursa
7
UiĢdiĢin 
1
III Salmanasar
-Assuriya hökmdarı (e.ə.858-824). 
2
Kalhu
- Assuriya Ģəhər, indiki Nimrud (Ġraqdadır). 
3
III Salmanasarın Mannaya yürüĢü e. ə. 829-cu ildə olmuĢdur. 
4
Udaki
 
(Yalki, Ualki kimi də oxunur)-Mannanın Assuriya yazılarında ilk dəfə adı
çəkilən hökmdarı. 
5
Zirta.İzirtu
- Manna dövlətinin paytaxtı. Xarabalığı Ziviyənin (Saqqız Ģəhərindən 40 km 
Ģərqdə) 5 kilometrliyindəki Qaplantu təpəsi hesab edilir. Baxın: Дандамаев М.А., Луконин 
В.Г.Культура и экономика древнего Ирана.М., 1980 с. 91.
6
 II Sarqon
–Assuriya hökmdarı (e.ə. 721-705). 
7
Ursa-I 
Urusa, Urartu hökmdarı (e.ə. 730-714). 

---

14 
UiĢdiĢin adamına, Zikertunun adamına, M isandiyanın
1
admına,Mannanın böyük 
caniĢinlərinə öz sözünü göndərdi və onlarla yalançı danıĢıqlar apardı; onlar ö z 
ağaları Azan ın meyitini əlçatmaz UauĢ dağından
2
atdıla r. Öz atasının ta xt ına 
oturan mannalı Ulusunu urartulu Ursaya arxalandı və ö zünün 22 qalasını ona 
təslim etdi. Ürəyimin qə zəbi ilə mən AĢĢur allahın ın saysız-hesabsız qoĢunlarını 
yaraqlandırdım; mən Ģir kimi nərildədim və üzü mü bu ölkələrin fəthinə 
yönəltdim
3
. Mannalı Ulusunu mənim yürüĢümün yaxın laĢdığını görüb, ö z
Ģəhərindən çıxdı və qorxu içərisində əlçatmaz dağdakı g izli yerə yerləĢdi. Onun 
hökmdar Ģəhəri Ġzirtunu, onun möhtəĢəm qalalarını Ġzbiya və Armedi
4
mən fəth 
etdim və alovla yandırdım. Mən ə lçatma z UauĢ dağında urartulu Ursa ilə qanlı 
döyüĢ keçirdim. Ətrafna divar çəkilən 55 möh kəmləndirilmiĢ Ģəhərini, 9 
əlçatmaz qalası ilə birlikdə onun 8 vilayətini fəth etdim və odda yaxdım. Mannalı 
Ulusunuya mə xsus 22 qalanı mən onun əlindən aldım və Assuriya hüdudlarına 
daxil etdim. Andiyalı Telusinanın vilayətinə qədərki Tuaya ölkəsinin 8 qalasını 
mən fəth etdim, 2400 sakin ini onla rın sürüləri ilə birlikdə mən əsir etdim. 
Zikertulu Mitatti mənim silah ımdan bərk qorxdu və öz ö lkəsinin ada mla rı ilə
birlikdə meĢəlik dağlara qaçdı və onların yeri tapılmad ı. Onun hökmdar Ģ əhəri 
Pardanı mən alovda yandırdım və onun ətrafında 23 möhkəmləndirilmiĢ Ģəhəri 
fəth etdim və onların qoĢunlarını əsir etdim. Mannalıla r ölkəsinin M itattiyə bel 
bağlayan ġuandahul və Zurukku
5
Ģəhərlərini mən fəth etdim və onların 
qoĢunlarını əsir etdim. Mən uiĢdiĢli Baqdattinin dərisin i soydum; Dayukkunu
6
ailəsi ilə birlikdə mən köçürtdüm və A mattu vilayətində yerləĢdirdim; ə lçat ma z 
dağlar arasındakı mannalı Ulusunu mənim etdiyim iĢlər haqqında eĢidərək, quĢ 
kimi uçub gəldi və məni ayaqlarımı qucaqladı
7
.Onun saysız-hesabsız günahların ı 
günahlarını mən bağıĢladım, onun cinyətlərini unutdum, ona mərhəmət etdim və 
onu öz hökmdar taxtına əyləĢdird im. Ursa və Mittatidən aldığ ım 22 qala və 2 
möhkəmlən irilmiĢ Ģəhəri mən ona verdim və onun əzilmiĢ ölkəsini bərpa etdim. 
Mən öz hökmda r təsvirin i ha zırlatdım, onun üstündə mənim hakimim AĢĢurun 
1
Uişdiş,
Zikertu, Misandiya (və ya Andiya)- Mannanın vilayətləri.
2
UauĢ dağı-indiki Səhənd dağı.
3
Sarqonun bu yürüĢü e. ə. 716-cı ildə olmuĢdur. 
4
Ġzibiya (Zibia, Uzbia) Saqqız Ģəhərindən 40 km Ģərqdə, Ziviyə dəfinəsinin tapıldığı zirvə 
hesab olunur; Armed (Armait, Urmeyate) isə Ziviyə kəndi yaxınlığındakı Səhab kəndindəndir. 
5
ġuandahul və Zurzukka (Durdukka)- Mannanın Ģəhərləri. Dur-ġarrukindəki sarayın 
yazılarında möhkəmləndirilmiĢ Ģəhərlərin e. ə. 719-cu ildə Ġranzuya qarĢı qiyam etməklərini 
xatırladır.
6
Dayukku (Dayaukku)- Mannaya tabe olan Massi (Missi) vilayətinin hakimi sayılır. BaĢqa 
ehtimala görə, o, Midiya caniĢini olmaqla Mannaya tabe idi. 
7
Sarqunun Urartuya qarĢı e. ə. 714-cü ildə yürüĢündə göstərilir ki, Ullusunu onun qarĢısına 
―Özünün böyükləri və ağsaqqalları, müĢavirləri öz nəsli, onun ölkəsini idarə edən caniĢinləri və 
rəsiləri ilə birlikdə çıxmıĢdır‖ Bax: Ассиро-вавилонские источники по истории Урарту. ВДИ, 
1951, с. 322. 

---

15 
qələbələri haqqında ya zdırd ım, onu gə ləcək za manla r üçün onun hökmdar Ģ əhəri 
Ġzirtuda dikəltd im.