Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az 107 (39, 278). Türkcə ınak ―dost‖, ‖ümid‖, ―sadiq‖, ―etibarlı adam‖, ―təmiz‖ (166, I, 659), ər ―kiç i‖, ‖ig id‖ ,‖döyüşçü‖ sözlərindən və -ci şəkilç ısindən. Adın sonundakı ―s‖ səsi yunan dilində adlıq hal şəkilçisid ir. Aukos (Anaxarsisin babasının adı). Türkcə Ay və uk – ―varis‖, ―övlad‖ sözlərindən və yunanca əlavə olunmuş “os” adlıq hal şəkilçisindən ibarətdir. Quruluşca poloveslərdə Aepa (yazılışı ruscadır, əslində Ay - Aba), oğuzlarda Ay – Kaqan və b. şəxs adları ilə eynidir. S a v l i. Skiflərdə bir çarın adı (He rodot, IV, 76). Yunan dilind ə ―ç‖ səsi olmadığına görə, Çavli ad ının fonetik şəklidir. Türkcə çav li – ―şahin‖, ―qızılquş‖, ―tərlan‖ (100, 142) sözündəndir. Qədim türklərdə çavli həm də sarayda rütbə və titul b ild irən söz idi (100, 142). Xəzə r xaqanı Zavulan (yazılışı yunancadır, əslində Çavulan), XII əsrdə Azərbaycanda Oğuz – səlcuq əmirlərindən Çavli bəyin (77) adları ilə müqayisə olunur (Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndin in bir məhəlləsi də Çavli ad lanır). İ d a n t i r s. Skiflərdə bir çarın adı. Savlinin oğlu. (Herodot, IV, 76). Türkcə id – ―mal - mü lk‖, ―sağlamlıq‖, ‖varidat‖ (166, I, 329) və indir – ―xırman‖ (166, I, 656) sözlərindəndir. İkincisi ko mponent bu adda, ümu miyyətlə, ―mədən‖, ―bir şeyin bol olduğu yer‖, ―bir şeyin əldə edildiy i yer‖ mənasındadır. Bütünlüklə ad ―var – dövlət xırman ı‖ mənasındadır. Adın sonundakı ―s‖ s əsi yunan dilində adlıq hal şəkilçidir. (Qeyd etmək lazımd ır ki, Çavli və İdantir skif ad larındakı çav – ―şöhrət‖ və idan sözləri A zərbaycanda xürrəmilər hərəkatının banisi Cav idanın adında da vardır). A r i y a p i t. Skiflə rdə bir çarın adı (Herodot, IV, 78). İran mənşəli ad sayılır və farsların əcdadları Ari (A ria) etnonimi ilə əlaqələndirilir (39). Ehtimal ki, adın əsl forması Əryənbitdir. Herodot (yaxud onun məlu matçısı) ―n‖ səsinin tələffü zünü nəzərdən qaçırmışdır. Türkcə əryən – ―ərsəyə çatmış‖ (lakin hələ evlənmə miş oğlan) və bit – ―böyü, boy at‖ sözlərindəndir. Dünyaya gəlmiş oğlan uşağına ata – ananın arzusu ifadə edilir. Monqollarda XIII əsrdə Arqan şəxs adı ilə müqayisə olunur. S k i l. Ariapitin oğlu (Herodot, IV, 78). Türkcə es – ―ağıl‖, ―zəka‖, ‖dərrakə‖ (166, I,) və kul – ―xan titulu‖ (bax: Ko laksay adına) sözlərindəndir. Oğu z mənşəli Turkeş xan ı Sakal (706 - 711) şəxs adı ilə müqayisə olunur. O p i y a. Ariapitin arvadın ın (Skili anasının) adı (Herodot, IV, 78). Türkcə əbə - ―ana‖, ―böyük bacı‖, ―xala‖ və s. (166, I, 158 - 159) sözündəndir (azə rbaycanlılarda keç mişdə mövcüd olmuş Anaqız adı kimi). Mərhu m anasına ehtira m ə la məti olaraq atanın körpə qızına verdiy i addır. O r i k. Skif çarı Ariapitin oğlunun adı. Qədim türklərdə geniş yayılmış, Arik şəxs adın ın fonetik şəkli. Məsələn, Avar çariçası Buy- Arik, Çingiz xan ın oğlunun adı Arik – Buğa. Türkcə ariq, arik – ―təmizkar‖, ―saf‖, ‖ləkəsiz‖, ―səliqəli‖ (166, I, 184, 186) sözündəndir. S k o l o p i t. Skiflə rdə bir çarın ad ı (Po mpey downloaded from KitabYurdu.az 108 Troq, II, 4). Türkcə es – ―ağıl‖, ‖zəka‖ kul – ―xan titulu‖ və bit – ―boy at‖ ―böyü‖ sözlərindəndir. Q n u r. Skiflərdə bir ça rın adı. (He rodot, IV, 76). Türkcə qun – ―knya z‖, ―başçı‖ və ur – ―oğul‖, ―varis‖ sözlərindəndir. S k i l i r. Skiflərdə bir çarın adı. Türkcə es – ―ağıl‖, ‖ zəka‖, ―dərrakə‖, k ul - ‖xan titulu‖ və ur – ―oğul‖, ‖varis‖ sözlərindəndir. P o l l a k. (Skilurun oğlu). Türkcə bələk – ―hədiyyə‖, ‖ baxşeyiş‖ (100, 117) (burada allah ın ata –anaya göndərdiyi hədiyyə nəzərdə tutulur) sözündəndir. Eranın əvvəllərində Şimali Qafqazda türk suvarlarda Bolax xan ın adı ilə müqayisə olunur. O k t a m a s a d. Skiflərdə b ir çarın adı (Herodot, IV, 80). Türkcə u k – ―oğul‖, ―varis‖, ―tomay- ―bəzək‖ (100) və şad - ‖vəliəhd‖, ―şahzadə‖ sözlərindəndir. K a r a s t o s. Skiflərdə b ir şə xs adı (39, 339). İran mənşəli ad sayılır və ―ə kiz olan‖ kimi məna landırılır. Ad Karast ko mponentindən və yunanca –os adlı hal şəkilçisindən ibarətdir. Tü rkcə k ara – ―qara‖ (―qara‖ sözünün burada hansı mənada işləndiyini müəyyən etmək çətindir) və şat – ―şahzadə‖, ―vəliəhd‖ sözlərindəndir. Sarmatlarda Karakst şəxs adı ilə qurulmuş və mənaca eynid ir. Monqollarda XIII əsrdə Karakat, Karakçin (28, 18, 45) şəxs adları ilə müqayisə olunur. Qədim türklərdə ço xlu Qaraxan, Karaşat şəxs adları olmuşdur. A r i a n t. Skiflərdə bir ça rın adı (Herodot, IV, 81). İran mənşəli ad sayılır və farsların əcdadları – Ari etnonimi ilə əlaqə ləndirilir (39). Türkcə əryən – ―ərsəyə çatmış, lakin evlən mə miş oğlan‖ sözündəndir.Adın sonundakı ―t‖ səsi, görünür, danışıqda əlavə olunmad ır. S k o p a s. Skiflərdə bir ça rın adı (Herodot, IV, 120). Türkcə eşik, eşiq – ―allahın dərgahı‖, ―ev - eşik‖ (166, I, 197 - 198) və baş – ―başçı‖ asözlərindəndir. T a r q i t a y. Er. əv. VII əsrdə skif çarlarından birin in adı (Herodot, IV, 5). İran mənşəli ad sayılır. V. İ. Abayev onu ―uzun müddət qüdrətli‖ (39, 306) kimi mənalandırır. E.A.Qrantovskiyə görə, (88,52) farsca tiqra – ―ucu şiş‖, ―ox‖ sözündəndir.Türkcə tarqa, tariqə - ―ağıllı‖, ―idraklı‖,‖mühakiməli‖, ―düşüncəli‖, ―sağlam‖, ‖cəld‖,‖diribaş‖, ‖çevik‖, ―fəndkir‖, ―şux‖ (166, III, 240) və tay – ―kimi‖, ―sanki‖ sözlərindəndir. VII əsrin əvvəllərində türk avarların xan ı Bayan xanın Bizansa göndərdiyi səfirin ad ı da Tarqitiy idi (72, 181). XIII əsrdə monqol əmiri Tarağay və b. şəxs adları ilə müqayisə olunur. T i q r a t a y. Skiflərdə b ir məşhur qadının adı (Po liyen, VIII, 55). İ ranmənşəli ad sayılır və ―qüdrətli o x‖ kimi mənalandırılır (39, 306). Tü rkcə tiriqə, diriqə - ―çevik‖, ―cə ld‖, ―diribaş‖ (166, III, 240) və tay sözlərindəndir. K o l a k s a y. Çar Tarq iyatın oğlunun adı. İran mənşəli ad sayılır, fars dilində hvar – ―günəş‖ və k say – ―şah‖ sözlərindən ibarət olduğu yazılır. Göstərilir ki, farslarda Xurşid adı ilə u zlaşır (39). Halbuki Xurşid adı fars sözü yox, sanskritcə qurusiddhaquru – ―rəhbər‖ və siddha – ―sehrbazlığa yiyələn miş‖ Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|