Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az 79 hələ er. əv. IX əsrdə qədim farsların yaşadığını ya zmışlar. La kin onlar bu ad ın ―Munsu‖ hissəsini izah edə b ilməmişlər.Əslində isə ad şumercə mu – ―mən im‖, ―mən im adım‖, zu – ―müdrik (allah)‖ və Artasari adında olduğu kimi hürritcə ardi – ―pay‖, ―hədiyyə‖ sözlərindən ibarətdir. Bu teofor ad təxminən ―müdrik (Allahın) payıyam‖ mənasını verir. Manna və Mid iyaya hurrit mənşəli sözlərin iştirak etməsi təəccüblü sayıla bilmə z, ona görə ki, hürritlə r Manna əra zisində də yaşayırdılar. B a q d a t t i (er. əv. 716-cı il). İran mənşəli ad sayılır. Məhz bu ada görə İ. M . Dyakonov (102), E. A. Qrantovski (88,68) er. əv. VII əsrdə Urmiya gölü ətrafında artıq farsların yaşadığı nəticəsinə gəlmişlər. Y. B. Yusifov Baqdatti adının türk-monqol mənşəli boqdo – ―müqəddəs‖ sözündən və -ti (-li) şəkilçisindən ibarət olduğunu yazmışdır (179, 146). Ehtima l ki, şu mercə bak – ―parılda mağa başlamaq‖ və Utu – ―Günəş allahı‖ sözlərindəndir. Ad ―Günəş (allah ı) parıldadı‖ mənasındadır. K a r a k k u (er. əv. 714-cü il). İran mənşəli ad sayılır və qədim fa rs dilində kara – ― xalq‖, ―ca maat‖ sözü ilə ə laqələndirilir. Sonra da ermən ilə rdə Karapetşəxs adı ilə müqayisə edilir (88,267). Halbuki qədim fars dilindəki ―kara‖ sözü türk mənşəlidir və ermən ilərə də farslardan keçmədir. Ehtimal ki, lu lubilərdə və kaslarda Kuri a llah adından və şume rcə uqu – ―övlad‖ (müqayis ə edin: qədim türkcə uk – ―varis‖, ―övlad‖, ―oğul‖) sözlərindəndir. A d a (er. əv. 716-c ı il). Türkcə ədə sözündəndir. Qara dənizin şima l çöllərində yaşayan skiflərdə Ada şəxs adı ilə eynidir. P a y u k k u (er. əv. 714-cü il). Asur dilində ―k‖ səsi qoşalaşdırılmışdır. Ehtimal ki, şumercə ba – ―bağışlandı‖ və uku – ―övlad‖, ―oğul‖, ―varis‖ sözlərindəndir. H u m b e (er. əv. 714-cü il). Şu me r mifologiyasında Hu mdada personajının ad ı ilə səsləşir. D u s a n n i. (er. əv. 714-cü il). İran mənşəli ad sayılır(102,277). Şu mercə du – ―rəh mli (a llah)‖ , sa – ―ürə k‖ və ni – ―verdi‖, ―bağışladı‖ sözlə rindəndir. Ad ―rəhmli (allah) ürək verd i (ü rək verməklə mü kafatlandırd ı)‖ mənasındadır. U z i (e r. əv. 714-cü il). E. A. Qrantovskiyə görə, Avesta dilindəki u z – ―hörmət etmək‖, ―saymaq‖ (88,237) sözündəndir. Şu mercə uzu – ―gələcəkdən xəbər verən‖ (azə rbaycanca ―yozmaq‖ fe lin in kökündə bu söz qalır), qədim türkcə uz – ―bacarıq lı‖ , ―təcrübəli‖ , ― mah ir‖ (166,I, 306-307) sözündəndir. Quruluşca VI əsrin ortalarında türk alanların başçısı Soraziy (yazılışı yunancadır, əslində Sar- Uziy ) şəxs adı ilə müqayisə oluna bilər. U z u m a n d a (er. əv. 714-cü il). Şu me rcə uz u ―gələcəyi xəbər verən‖, ―müdrik‖, man – ―mən‖ və da ―(A llah ın) qərarı ilə‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―Mən müdrik allahın qərarı ilə‖ mənasındadır. Z i z i (er. əv. 714-cü il). Asur dilində ―c‖ səsi olmad ığına görə Cic i adının yazılışı. Eranın I əsrində Şərqi Hun xaqanlığının xaqanı Cici (36-cı ildə ölmüşdür), VI əsrdə Avar xaqanlığ ının xanı Sizibul (ad yunan mənbəindədir, downloaded from KitabYurdu.az 80 yunan dilində də ―c‖ səsi yo xdur), Çing iz xanın qardaşı Cuci-Xə zə r, XIII əsrdə monqol sərkə rdəsi Cuc i şə xs adları ilə müqayisə olunur. Mənasını müəyyən edə bilmə kdir. Z a t a (er. əv. 714-cü il). Eht ima l ki, şu mercə sa, za – ―ürək‖ və da ―(allahın) kö məyilə‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―(allah ın) kö məy i ilə verilmiş ürək‖ mənasındadır. D u r i s i (er. əv. 714-cü il). Gü man ki, Se mit mənşəli a kkad dilində duri - ―(mən im) dayağım‖ və Sin (Allah) sözlərindəndir. A n z i (er. əv. 714-cü il). Şu mer dilində An (Ana) ―Göy allah ı‖ və zi, zu –―bilmək‖ (bax: Kuriqalzu ad ına) sözlərindəndir. Şu merlərdə ensi, kassitlərdə (kasslarda) yanzi, yanzu –―hakim‖ sözü ilə eyni mənşəlidir. Erkən o rta əsrlə rdə uyğurlarda Enç-Buka şəxs adının (168,144) b irinci ko mponenti olan enç (i) sözü ilə müqayisə olunur. M a ş d a y a u k k u (er. əv. 714-cü il). İran mənşəli ad sayılır və farslarda Ahuramazda (Hörmü z) allahının ad ı ilə əlaqələndirilir (102,214). Şumercə maşda – ―məbəd təsərrüfatının adamı‖ və uku – ―oğul‖, ―varis‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―məbəd təsərrüfatında işləyəcək oğul‖ mənasındadır. K a k i (e r. əv. 714-cü il). Er. əv. 520-c i ilə aid bir mənbədə də Mid iyada Kaki şəxs adı qeyd olunur. Er. əv. 859-cu ilə aid asur mənbəində göstərilən Kaki adlı mannalı hakimin adı ilə eynidir. Şu mer dilində Ki-ag (a) – ―sevimli‖ (103,81) sözündəndir. Türkcə qaqa –―böyük qardaş‖ sözü ilə müqayisə olunur. Z a r d u k k u (Er. əv. 717-c i il). Asur dilində ― k‖ səsi qoşalaşdırılmış və sonuna ―u‖ adlıq hal şəkilçisi əlavə o lun muşdur. Əsl forması Zarduk. Şu mercə Sar, Şar allah ad ından və duk – ―rəhmli‖, ―mərhəmətli‖ (103,50) sözlərindəndir. Ad ―mərhəmətli Sar (allahı)‖ mənasındadır. D a y a u k k u (er. əv. 715-ci il). Bir sıra tədqiqatçıla r İran mənşəli ad saymışlar. Şu mercə da ―(allahın) kö məyi ilə‖ və uku – ―oğul‖, ―övlad‖, ―varis‖ sözlərindən ibarət teofor addır. K a r z i n u (er. əv. 713-cü il). Adın sonundakı ―u‖ asur dilində əlavə olunduğuna görə əsl adı Karzin. Şu mercə qar – ―qiy mətlidir‖ və Sin allahın ın adından ibarət teofor addır. ―Sin‖ (allah ı) q iy mətlidir‖ deməkd ir. Z a n a s a n a (er. əv. 674-cü il). İ. M . Dyakonova görə, fa rs dilindəki hşana –―tayfası olan‖, ―əsil-nəsilli‖ deməkd ir (12,262). Şu mercə sa, za – “ürək”, An (allah adı) və san (q) – ―ən birinci‖, ―ilkin‖, ―başçı‖, ―kahin‖ sözlərindən ibarət teofor addır. E p a r t u (er. əv. 674-cü il). Şu mercə ina – ―(o) seçdi‖, ə rə ―qul‖ və Utu (Günəş allahı) sözlərindən ibarət teofor addır. Təxminən ―Utu (Günəş allah ı) qul seçdi‖ mənasındadır. K a ş t a r i t a (er. əv. 673-cü il). Asuriya irticasına qarşı üsyan qaldırmış Midiya hakimin in ad ı. Mid iyada Kas tayfasının başçısı. İran mənşəli ad sayılır və qədim farsca hşadrua – ―hakim‖, ―hökmda r‖ kimi mənalandırılır (88, 209). Bu Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|