Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az 77 T i t a m a ş k a (er. əv. 820-ci il). E. A. Qrantovski ehtimalla İran mənşəli ad sayır (88,195). Şu mer d ili əsasında izah olunsa, onda ehtimal ki, naməlu m di, şumercə da – ―allahın qərarı ilə‖, meş – ―ig id‖, ―adam‖ və ku – ―pay‖, ―bəxşiş‖, ―qismət‖ sözlərindən ibarət olmaq la təxminən ―Allahın qərarı ilə (ata-anaya) ig id payı (verildi)‖ mənasındadır.Tü rkcə titim – ―qüvvətli‖, ―qoçaq‖, ―igid‖ (166,III, 218), ya xud tetim – ―dava mlı‖, ―dözü mlü‖, ― möhkə m dayanan‖, ― müqavimət göstərən‖ (100,556) və mənası bilin məyən ―aşka‖ sözlərindəndir. Orta Asiyada Kuşan çarlığ ında (I-IV əsrlər) Vasişka, Kanişka və Xubişka çar ad ları, Albaniyada yaşayan massaketlərin (maskutların) hakimi Sanatrukun s ərkərdəsi Anariska, XVI əsrdə Sibirdə To m tatarlarının başçısı Aşkeney (38,363) adları ilə müqayisə olunur. Adın ikinci ko mponenti olan ―aşka‖ sözü ehtimal ki, türkcə asıq, aşiq – ―faydalı‖, ―xeyirli‖ sözündən və Altay dilləri üçün səciyyəvi ―ay‖ sönluğundan ibarətdir. Qədim türklərdə bu sözdən yaranmış ş əxs adla rı vardır. 552-ci ildə Tü rk xaqanlığ ının banisi Bu mın Xan ö ldükdən sonra yerinə oğlu Kara İsık Xan keçmişdi. Qədim Uyğur xanlarından birin in adı Aşik-Tey mur idi (168-130). Çingiz xanın atası Esuqay bahadırın adındakı ―Esuq‖ komponenti d ə bu adların sırasına aid edilə bilər. Z a r i ş (er. əv. 820-ci il). İran mənşəli ad sayılır və farsca zər – ―sarı‖, ―qızıl‖ sözü ilə əlaqələndirilir (88,214). Ehtimal ki, şumercə Sar allah ının adı ilə bağlı teofor addır. Tü rk-monqolca Sar – ―Ay‖ və eş – ―kimi‖, ―ona bərabər‖ sözlərindən ola bilər. Er. əv. V əsrdə Orta Asiyada saklarda çariça Zarina (sar – ―Ay‖ və ənə - ―ana‖ sözlərindən) şəxs adı ilə müqayisə olunur. Z a n z a r (e r. əv. 820-c i il). İran mənşəli ad sayılır və fa rsca zana – ―tayfa‖ və qədim h indcə zar - ‖hərəkət etdirmək‖, ―başçılıq etmək‖ sözləri ilə əlaqələndirilir (88,213). Türkcə sanqi (monqolca sanca) – ―sayılan‖, ―hamı tərəfindən tanınan‖, ―məşhur‖ və ər – ― kişi‖, ―ig id‖, ―döyüşçü‖ sözlərindəndir. XVIII əsrə aid Xivə xan lığ ının a rxiv indəki sənədlərdə 6 nəfə r şəxsin adı Sanqi kimi qeyd olunmuşdur (61). Orta Asiyada Səlcuk sultanlarından Səncər Məlik şah (1086-1157), XIII əsrin əvvəllərində Bu xa rada xalq hərə katının başçısı Səncər Məlik və XVIII əsrdə Altayda Ku zen mahalında mülkədar Sanze r (158,314) və s. şəxs adları müqayisə olunur. Şu mercə sanq – ―başçı‖, ―kahin‖ (qədim türkcə sanqi – ―sayılan‖, ―hamı tərəfindən tanınan‖ sözünün eynidir) və Sar (allahın ad ı) sözlərindən də ola bilər. Ş u m a (er. əv. 820-ci il). A kkadca şu – ―məxsusdur‖ sözündən və şumerlərdə Uma ilahəsinin adındandır. Ad ―Uma (allahına) məxsusdur‖ mənasındadır. T a b a y (e r. əv. 820-ci il). Ehtimal ki, se mit mənşəlidir və taba – ―rəhmli‖, ―mərhəmətli‖ sözündəndir. A kkad mənşəli İli – taba ―Mənim (allahım rəhmlidir‖ adı ilə müqayisə olunur. A m a m a ş (er. əv. 820-ci il). Ehtimal ki, şumercə ama – ―ana‖ (ilahə ana) və meş – ―ig id‖, ―qəhrə man‖ sözlərindən ibarət olmaq la teofor addır. Ad downloaded from KitabYurdu.az 78 ―Amanın (allahın) ig idi‖ mənasındadır. T a r s i x u (e r. əv. 820-c i il). Hü rrit dilində tar – ―qüdrətli‖ və şumercə zi – ―rəh mli‖, ―mərhəmətli‖ və ku – ―pay‖, ―qis mət‖, ―hədiyyə‖ sözlərindən ibarətdir. Teofor addır. Bu ad ―mərhəmətli qüdrətlin in (yəni allahın) payıdır (ata-anaya) ‖ mənasındadır. Z a b a n (e r. əv. 820-ci il). Şu me rcə za – ―ürə k‖ və ban – ―yaradan‖ (allah)‖ sözlərindən ibarət teofor addır. Ad ―ürəyi yaradan allahdır‖ mənasındadır. U r s i (e r. əv. 820-c i il). Bu ad kasla rın Urzi-quru maş çar adın ın ―Urzi‖ ko mponenti ilə eynidir. Şu mercə ur – ― kişi‖, ―ada m‖, (qədim türklə rdə ur – ―onul‖) və zi – ―gözə l‖, ― xoş‖, ―rəh mli‖, ― mə rhə mətli‖ sözlərindən ibarətdir. Şu me rlə rdə Ur-Hu ma – ― Hu ma a llah ının ada mı‖, Ur-sak – ― Kişi-baş (qul)‖ və b. şə xs adla rı ilə müqayisə olunur. Ya da şumercə ur – ―sayan‖, ―hörmətini saxlayan‖ və zi – ―həqiqi‖, ―mö min‖, ―ədalətli‖ sözlərdən ibarət olmaqla ―(Allaha) həqiqi pərəstiş edən‖ mənasındadır. Bu adı hürritcə ur – (u) hzi – ―ədalətli‖, sözü ilə də əlaqələndirmək olar. H a n a s i r u k a (er. əv. 820-c i il). E. A. Qrantovskiyə görə, hind dilindəki sana – ―qədim‖, ―köhnə‖ və farsca zirə k sözlə rindən ibarətdir (88,205). Əslində ad şumercə An allahın ın adından (başdakı ―h‖ semit mənşəli artırmadır), azir – ―gözləyən‖, ― mühafizə edən‖ və uku – ―övlad‖, ―oğul‖ sözlərindən ibarət təmiz A ltay-türk mənşəlid ir. Hanasiruka ―An (a llahının ) mühafizə etdiyi (qoruduğu) varis, (oğul)‖ mənasındadır. P a m a t e y a (e r. əv. 744-cü il). Er. əv. 674-cü ilə aid asur mənbələrində Midiyada Remateya şəxs adı çəkilir. İran mənşəli ad sayılmış və qədim farsca ―rava-tavu‖ sözlərindən ―sevincli‖, kimi mənalandırılır (102,262; 88, 234). Türkcə ırım – ―qabaqcadan xəbər verən‖ (160,III, I, 19-20) və ata (atay) sözlərindəndir. Qa mata (qədim fa rsca Qau mata) ş ə xs adı ilə müqayisə olunur. A d a d a n u (er. əv. 820-c i il). E. A. Qrantovskiyə görə, qədim h indcə danu – ―rəşadətli‖, ―şanlı‖ , ―Avesta‖, dilində ada – ―əvəz‖, ―qarşılıq lı‖ sözlərindəndir (88). Şu mercə ada ―ata‖, da – ―(Allahın) qərarı ilə‖və ni – ―verdi‖, ―mü kafatlandırdı‖ sözlərindəndir. Ad – ―Allahın səyi ilə ata verd i‖ kimi aydınlaşdırıla bilər. K i a r a (er. əv. 820-ci il). Teofor (a llah adla rı ilə bağlı ad) ad olmaqla şumer dilində Ki – ―Yer Allahı‖ və ara ―qul‖ (103,50) sözlərindəndir. Bütünlükdə ad ―Yer allah ının qulu‖ deməkd ir. Qeyd edilməlid ir ki, bu şəxs adındakı Ki – ―Yer Allahı‖ sözü er. əv. 713-cü ilə aid mənbədə qeyd olunan midiyalı Kibaba şəxs adında da vardır. Həmin ad şumercə Ki – ―Yer Allahı‖, ba – ―vermək‖, ―bağışlamaq‖ sözlərindən, həmin dildə adların sonlarında iştirak edən ―ba‖ – fonetik ko mponentindən (103,42) ibarət olub, ―yer Allahın ın verdiyi (bağışladığ ı)‖ mənasındadır. M u n s u a r t a (er. əv. 820-c i il). Bir sıra tədqiqatçıla r bu adı ―arta‖ ko mponentinə görə onu iran mənşəli saymış və be ləliklə , Mannada və M idiyada Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|