Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
43 məktubuna cavab yazıldı. Təbiidir ki, cavab məktubu azyaşlı hökmdar tərəfindən deyil, onun nənəsi tərəfindən Rum diyarına göndərilmişdir. Məhəbbət tələb edir ki, hər iki ölkə arasında yazışma və elçi get-gəli davam etsin. Hər iki məmləkətin fağır və zəif adamları rahatlıq və arxayınlıq beşiyində yatsınlar, adamlar birgə olub, əkinçilik və quruculuğa (―emarət‖) başlasınlar. ―Dövranın pərişanlığı və pərişanlığın dövranı bizim yerlərin sakinlərindən uzaq olsun. Bizimlə o sultan (II Sultan Bayazid – Ş.F.) arasında olan məhəbbət hələ qədimdən mövcud olmuş və indi də davam edir‖. * Sultan Bayazid həmin məktubu cavabsız qoymamış, Ağqoyunlu xanımına cavab yazmış, Ağqoyunlu dövlətinə onun tərəfindən gələcəkdə də diqqətin çoxalacağını və arada olan rabitənin əbədi, möhkəm və qırılmaz olacağını bildirmişdi. 132 Qeyd etmək lazımdır ki, Ağqoyunlu dövlətində doğrudan da Uzun Həsənin vəfatından sonra başlanan saray çəkilmələri Sultan Yaqubun ölümündən sonra da davam etmişdir. Hakimiyyətin qanuni varisi, şübhəsiz ki, Sultan Yaqubun oğlu Baysunqur idi. Lakin onun yaşının azlığından istifadə edən yaxın qohumları Ağqoyunlu taxtına sahiblənməyi arzu edir və bu niyyət uğrunda canlarından belə keçməyə hazır idilər. Baysunqurun ən güclü rəqibi yuxarıda göstərildiyi kimi Uzun Həsənin nəvəsi Rüstəm bəy (Maqsud bəyin oğlu) idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Rüstəm və Baysunqur arasında iki dəfə qanlı döyüş baş vermişdir. Birinci döyüş Kür çayı sahilində, ikinci isə Təbrizin lap yaxınlığında (Əhər və Meşkində) olmuşdur. Ikinci döyüş ərəfəsində Baysunqur II Sultan Bayazidə məktub yazaraq ondan ―hərbi kömək‖ istəmişdisə də, buna nail ola bilməmişdi. 133 Nəticədə, 1490- 1492-ci illərdə Ağqoyunlu padşahı olmuş Baysunqur devrilmiş, hakimiyyət beşinci Ağqoyunlu hökmdarı Rüstəmin (hakimiyyət illəri 14925-1497) əlinə keçmişdi. 134 Doğrudur, Baysunqur az sonra qayınatası Şirvanşah Fərrux Yasarın köməyi ilə ona hücum etmişdisə də, məğlub edilmiş və həmin ilin iyun ayının 5-də öldürülmüşdür. 135 Yeni Ağqoyunlu hökmdarı Rüstəmin hakimiyyəti dövründə Ağqoyunlu – Osmanlı münasibətləri nisbətən yaxşı olmuş, hökmdarlar arasında yazışma davam etmişdir. Sultan Bayazid nədənsə Rüstəmə o qədər də etimad göstərməmiş, onu bir qədər özündən asılı vəziyyətə salmaq istəmişdi. Belə ki, məktubların birində Ağqoyunlu sarayına elçi sifəti ilə göndərilən Nurəddin Sənanla birlikdə Rüstəmin ―yaxın adamlarından birinin‖ də təcili padşah öz cavab məktubunda Rum sultanının naməsini alaraq şərəfləndiyini bildirmiş, Nurəddin Sənanla Müşərrəfi * Qeyd: həmin Ağqoyunlu xanımı Firidun bəy tərəfindəm səhvi Baysunqurun anası kimi göstərilmişdir. Lakin məktubun məzmunu sübut edir ki, Baysunqurun deyil, Yaqubun anası olmuşdur. Çünki iki cümlədə Baysunqurun ―yadigare-fərzəndə-kamkar‖ (―kama yetən oğlumun yadigarı‖) olduğu açıqca qeyd olunmuşdur. Bax: Münşəati-səlatin, səh. 328, 329. 44 Rum sarayına yollandığını bildirmiş, ―üsbəbusi‖dən sonra həmin Ağqoyunlu elçisini geri qaytarmağı sultandan rica etmişdi. 137 Rüstəm şah hərbçi qüvvələri öz tərəfinə çəkmək məqsədi ilə əmirlərə səxavətlə soyurqal paylayırdısa da, bu niyyəti baş tutmadı. Ağqoyunluların bir neçə nüfuzlu əmiri ondan narazı olduğu üçün II Bazazidə məktub yazaraq, ondan istanbulda yaşayan Uzun Həsənin nəvəsi əhməd bəyin təcili olaraq Təbriz taxtını tutmaq üçün Azərbaycana göndərilməsini xahiş etmişdi. Qonşu ölkənin siyasi işlərinə nüfuz etmək istəyən Osmanlı hökmdarı tezcə Əhməd bəyə və əmir Həsənli Tərxana qoşun verib, onları Təbriz istiqamətində yola saldı. Qoşun Azərbaycana yaxınlaşan kimi, Rüstəmin adlı-sanlı əmirlərindən olan Hüseyn bəy Əlixani dərhal Rüstəm bəydən dönərək, Əhməd bəyin adına xütbə oxutmuş, onun hakimiyyətini qəbul etdiyini elan etmişdi. Qəribə budur ki, Təbrizə qələbə ilə girən əhməd bəyin ilk işi əmirlərin nüfuzunu qırmaq məqsədilə Hüseyn bəy Əlixaninin qətlinə fərman vermək olmuşdur. 138 Rüstəm şahın 5 illik hakimiyyəti zamanı Ağqoyunlu hərbi qüvvəsinin olduqca zəiflədiyini bildirən Həsən bəy Rumlu 139 Uzun Həsənin oğlu Uğurlu Məhəmməd və Rum sultanı Fateh Məhəmmədin qızı Kövhər sultandan doğulan Əhməd bəyin (tarixdə Əhməd kimi məşhurdur – Ş.F.) h. 902 (m. 1497)-ci ildə Türkiyədən Azərbaycana etdiyi yürüşün məhz həmin zəifliklə əlaqədar olduğunu bildirir. 140 Firidun bəyin ―Münşəatı-səlatin‖-dəki bəzi məktublar həmin məsələni öyrənmək baxımından olduqca faydalıdır. Həmin məktublar məlum olur ki, Rüstəmdən narazı olan bir neçə nüfuzlu Ağqoyunlu bəyi Sultan Bayazidə məktub yazaraq, Əhməd bəyin Azərbaycana göndərilməsini və hakimiyyəti ələ almasını təkidlə xahiş etmişlər. ―Bu məmləkətin halı olduqca kədərli, rəiyyəti pərişandır. Hər kafir istədiyi kimi hərəkət edir. Bütün bunlar hakimsizliyin nəticəsidir. İndi siz alicənab şahzadə Əhməd bəyə kömək edib (onu) bu tərəfə yollayın. Əgər o şahzadə gəlməsə, bu məmləkətin dincliyi olmayacaqdır. Diyarbəkir əmirləri və başqa böyük-kiçik həmin şahzadəni istəyirdilər. Bu sözdə bir türk qədər də yalan yoxdur. Əgər şahzadəyə kömək etsəniz, bu məmləkətlə sizin vilayətinizin birliyi hasil olar, məhəbbət və ədalətdən başqa heç nə baş verməz‖. Ağqoyunlu əmirləri adından məktubu yazan əmir Nurəli bəy sözünə davam edib, xəbər verir: ―bu bəndeyi- dərgah həmin şahzadə üçün (Əhmən bəy –Ş.F.) xəzaneyi-amirədə səksən min tümən pul və üç yüz min ədəd qızıl xəncər, kəmər və başqa mallar hazırlamışdılar‖. 141 Bu məktubun ardınca Ağqoyunlu bəyləri Əhməd bəyin özünə də həmin məzmunda məktub yollayıb, ―böyük fürsət‖ yarandığını bildirirlər: ―Bu sədaqətdən bəndə sizin tərəfdarlarınızdandır ki, o həzrətdən (Əhməddən – Ş.F.) başqa heç bir pənahı yoxdur. Tezliklə bu tərəfə gəlməyinizi xahiş edirik, çünki intizar gözümüz yoldadır. Həmiçinin böyük fürsət ələ düşmüşdür ki, çünki Diyarbəkirin əmirləri və başqaları – hamısı belələeinə itaət kəməri bağlayaraq birləşmişlər və o həzrətin Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|