Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
47 nüfuz dairəsinə bölünmüş, bu və ya dögər hökmdarlar öz el-obasının taleyini o iki şəxsə tapşırmış, onların itaətində durmuşdular. Azərbaycanın şimalında yerləşən Şirvanşahlar dövləti üzərində də ciddi təhlükə görünməyə başladı. Belə bir şəraitdə, dövrünün görkəmli dövlət xadimi olan I İbrahim qüvvələr nisbətini düzgün qiymətləndirdi və Sultan Əhmədin əksinə olaraq Osmanlıların deyil, Teymyurilərin tərəfini tutdu. 1 Sultan Əhməd isə ―zülm və sitəmlə məşğul olan‖ və ―tez mənim dərgahıma gəl‖ 2 deyib ona hökm edən Teymura rədd cavabı verərək itaətsizlik göstərmişdi. 3 Tarixçi nizaməddin Şaminin nməlumatına görə, XIV əsrin sonunda Əmir Teymur yola düşmüş və gürcü knyazı Baqrata islam dinini qəbul etdirmiş, sonra ―o ətrafda şan-şöhrəti əmirlər arasında müstəsna mövqeyi olan Şirvanat məliki Şeyx İbrahimi‖ də öz yanına çağırmış, ―Şabran və Şamaxı vilayəti‖ Teymurilərin itaəti altına girmişdi. 4 Şərəfəddin Əli Yəzdi özünün ―Zərəfnamə‖ əsərində ―valiye-Şirvanat‖, ―hakime-Şirvanat‖ adlandırdığı I İbrahimin ağıl və rəftar cəhətcə ―zəmanə məliklərinin hamısından üstün‖ olduğunu xüsusi nəzərə çatdırır. 5 məhz bu xüsusiyyətinə görə də, Dərbəndin ―yaxşı mühafizə olunması‖ qüdrətli özbək hökmdarı tərəfindən Şirvanşaha tapşırılmışdı. 6 Əmir Teymuri fərmanı ilə hərbi yürüşlər vaxtı Şirvan qoşunu cağatay ordusunun tərkibində olmalı, müharibədə iştirak etməli idi. Doğrudan da, Şeyx İbrahim Teymurun bir çox hərbi yürüşlərində onu müşayiət etmiş, Şirvan qoşunu cağatay ordusunun tərkibində hərəkət etmişdi. 7 I İbrahimin havadarlığı sayəsində Əmir Teymurla münasibətini yaxşılaşdırıb, yenidən atası Seydi Əli Orlatın irsi olan Şəki taxt-tacına yiyələnən Seydi Əhməd də öz qoşunu ilə Teymurun xidmətində durmuş, onun Türkiyə hücumunda iştirak etmişdi. 8 I İbrahim Teymuru müşayiət edərək Osmanlıların da daim maraq dairəsi altında olan Hələbə də getmiş (803;1400), az sonra öz ölkəsinə qayıdaraq, məhz Teymuri himayəsinə bel bağladığı üçün oranı arxayınca idarə etməyə başlamışdı. 9 Şirvanşah İbrahimin Teymurla bir ittifaqla əvvəlcə Toxtamışın, sonra isə İldırım Bayazidin qoşunlarının məğlubiyyətində iştirakı sonrakı hadisələrdə böyük rol oynadı. Əvvəla, Qızıl Ordanın keçmiş əzəməti sarsıldı və onun Şirvana olan viranedici yürşülərinə son qoyuldu. İkincisi, Zaqafqasiya ərazisində mövcud olan bütün böyük və kiçik dövlətləri öz təsiri altına almaq istəyən Osmanlı imperiyası qarşısında Teymuri himayəsinə arxalanan Şirvanşahlar dövlətinin timsalında müəyyən sədd yarandı. 10 Məlum olduğu kimi, Teymurla nifaqda olan Sultan Əhməd yalnız Rum Sultanı İldırım Bayazidə deyil, həmçinin əzəmətli Qaraqoyunlu əmiri Qara Yusifin hərbi gücünə də arxalanırdı. Teymurun onların üzərinə hücumu ilə əlaqədar olaraq Qara Yusif və İldırım Bayazid arasında elçi gediş-gəlişi və rəsmi yazışma olmuşdur. Özbək hökmdarının hücumundan qorunmaq məqsədilə Rum sultanından kömək istəyən Qara Yusifə göndərdiyi cavab məktubunda İldırım Bayazid özbək 48 yürüşənə qarşı öz tədbirlərindən xəbər verərək (―Rum mirmiranına və bu diyarın başqa sərdarlarına fərman edib buyurdum ki, Teymur yaxınlaşarsa, bizim müzəffər əsgərlər ona çatsınlar, aləmi onun zülmündən təmizlənsinlər‖), 11 eyni zamanda Qara Yusifdən xahiş edir ki, ―gərək o cənab da (yəni Qara Yusif – Ş.F.) Şirvan. Gilan, Kürdüstan və Luristan hakimləri ilə birləşib, qəflət etmədən onlarla (Teymurilərlə - Ş.F.) müharibəyə başlayalar‖. 12 Firidun bəyin ―münşəati-səlatin‖ əsərindəki məktubdan götürdüyümüz həmin məlumatdan, yəni Qara Yusifin həmçinin Şirvan hakimindən də kömək istəyərək Teymurilərə qarşı müharibəyə başlaması üçün Sultan Bayazidin etdiyi xahişdən elə çıxmamalıdır ki, bu Osmanlı sultanı Teymurla Şirvanşahın münasibətindən bixəbərdir. Şübhəsiz ki, hər iki hökmdar bir-birilərinin dost və düşmənlərini yaxşı tanıyırdılar. Lakin çox güman ki, Sultan Bayazid yuxarıda etdiyi xahişlə Şirvan hakimi I İbrahimi öz tərəfinə çəkmək niyyəti güdmüşdür. Buna baxmayaraq, sonradan məlum olduğu kimi, Şirvanşah Türkiyəyə qarşı yürüşdə Sultan Bayazidin və onun müttəfiqləri Sultan Əhməd və Qara Yusif deyil, əmir Teymurun tərəfini tutmuşdur. Lakin Teymurilər və Osmanlılar yenə də özlərinə yeni müttəfiqlər cəlb etmək istəyində qalmaqda idilər. Belə ki, Sultan Bayazidə ikinci məktubda Teymur və Osmanlı sultanının Təbrizə girib özbək ordusu ilə döyüşmək niyyətini rişxəndlə qarşılayaraq, bunu xülya adlandırır. 13 Sultan Bayazid isə ona cavabında bildirir: ―yazmısınız ki, bizim Təbrizə gedib, orada sizinlə döyüşməyimiz qəribə bir işdir. Əgər biz Kəfədən * və Şirvandan oraya (yəni Təbrizə - Ş.F.) hücuma keçsək, bizə kim mane ola bilər, bir halda ki, qıpçaqlar sizdən inciyərək bizimlə müttəfiq olmuşlar‖. Əmir Teymurun vəfatında sonra (1405) Azərbaycanda hakim olan Qara Yusiflə Şirvanşah I İbrahimin münasibəti ilk vaxtlarda yuxarıda göstərildiyi kimi o qədər də yaxşı olmamışdır, lakin sonralar onların arasında ikitərəfli razılaşma yaranmış, Şirvanşah Şirvanı yenə də müstəqil idarə etmişdisə də, Qaraqoyunlu hökmdarından asılı vəziyyətdə olmuşdur. Amma Teymurdan sonra Xorasan taxt- tacına sahiblənən Şahrux bütün Azərbaycanı öz əlinə almaq istəyir və bu məqsədini həyata keçirməyə hazırlaşırdı. Bu təhlükədən xəbər tutan Qara Yusif Xacə Bəhram Naxçıvani ilə yeni Osmanlı hökmdarı I Sultan Məhəmmədə göndərdiyi məktubda Şahruxun niyyətini və onun ―Rusiyadan və qıpçaq çölündən keçib, Şirvanın Babül-Əbvabına (Dərbəndə - Ş.F.) gələcəyini və oradan da Azərbaycana yollanacağını‖ 14 sultana bildirməklə Türkiyə ilə dinc münasibətdə olan Şirvanın da təhlükə altında qalacağını xəbər verirdi. H. 820 (m.1417)-ci ildə vəfat edən Şirvanşahın I İbrahimdən sonra Şirvanşahlar taxtına əyləşən Əmir Xəlilullah (Sultan Xəlil) da, öz atası kimi, * Heydər Evoğlunun münşəatında: Gəncədən (Bax: Əbdülhüseyn Nəvai. Əsnad, səh. 102.). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|