Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 məbədlərini məscidlərə döndərələr islamla müşərrəf olmayan o firənglərin hər birini qətlə yetirib, cəhənnəmə yollayalar. Bu xeyirxah xəbər dövlətxahınız olan mən kimi bir dost bəndəyə çatdıqda dua etməyə başladı və bu sadiq bəndənin qələmrəvində (ölkəsində - Ş. F.) olan hər bir qəsəbə və şəhərə adam göndərildi ki, üləmalar və zahidlər Quran oxumağa başlasınlar və mən özüm də xətmi-Quran və dua ilə məşğul oldum‖. 166 Sultan Səlimin tamamilə doğru yolda olduğunu, yəni öz qoşunları olan müsəlman dövlətləri ilə deyil, ―firənglərlə‖ döyüşə yollandığını tamamilə təqdir edən Şah Təhmasib ona ―iki böyük hadisə münasibətilə‖ də təsəlli verir: ―Gərək iki böyük hadisə münasibətilə özünə təsəlli verəsən. Birincisi odur ki, o cənnətməkan sultan (Süleyman - Ş. F.) şəhid olmaqla iki cəhətdən səadətə yetmişdir ki, onlardan biri onun kafirlərlə cahad vaxtı əbədi dünyaya getməsi (və şəkk yoxdur ki, o cənnətə düşmüşdür) və orada şəhidlər silki və xoşbəxtlər zümrəsinə qovuşmasıdır. İkinci [böyük hadisə] isə odur ki, əlahəzrət sultan yerini özündən sonra sizin kimi şərafətli bir fərzəndə qoyub getmişdir‖. 167 Ümumiyyətlə, Şah Təhmasibin Osmanlı sultanlarına yolladığı məktubların əksəriyyətində onun xasiyyətinə uyğun ehtiyatkarlıq və diplomatik yazışma tərzinə əməl etmək prinsipi açıq-aşkar görünür. İ. P. Petruşevskinin yazdığı kimi, ―Osmanlı Türkiyəsi ilə Amasya sülhü (1555) bağlandıqdan sonra o, Osmanlılarla yaxınlıq etmək siyasəti yetirməyə cəhd edir və bu xarici siyasət xəttini qətiyyətlə həyata keçirirdi. O, Osmanlı dövlətinin narazı qalacağından çəkinərək, Qızılbaş dövləti, xüsusilə Azərbaycan üçün əhəmiyyətli olan İngiltərə və Rusiya ilə Volqa- Xəzər vasitəsilə daimi ticarət əlaqələri yaratmaq xüsusunda Cenkinsonun * təklifinə razılıq verməmiş‖ 168 beləliklə də Türkiyə ilə ola biləcək hər hansı bir münaqişədən çəkinmişdir. Bizim fikrimizcə, öz yaxın qonşusu ilə belə davranmağa məcbur olan Şah Təhmasibin Osmanlılara qarşı ehtiyatlı münasibəti məhz onun uzaqgörənliyindən irəli gəlirdi. İyirmi il ərzində, dörd Osmanlı yürüşünün şahidi olan və həmin yürüşlərin xalq üçün böyük münasibətlərini görən Səfəvi hökmdarı əslində başqa cür hərəkət edə bilməzdi, əks təqdirdə, hərbi cəhətcə qızılbaşlardan üstün olan Osmanlıların yürüşləri təzələnə bilərdi. II Səlim və I Şah Təhmasib arasında mövcud olan dinc yanaşı yaşamaq münasibətindən məlumat verən Y. Mahmudov, o vaxtlarda Səfəvi hökmdarının Osmanlı dövlətinə qarşı heç də tamamilə passiv mövqedə dayanmadığını, Türkiyə əleyhinə yenidən yaranmaqda olan Avropa ölkələri hərbi siyasi ittifaqının nüfuz və qüdrətinin məxfi şəkildə Şah Təhmasib tərəfindən səylə öyrənildiyini nəzərə çatdırır. Məlum olduğu kimi Amasya sülhündən sonra Osmanlı imperiyası özünün Avropa cəbhəsindəki əməliyyatlarını genişləndirmiş. Kipr uğrunda Venesiya respublikası ilə müharibəyə başlamış, Almaniya və Dalmasiyaya da qoşun * 1562-ci ildə diplomatik missiya ilə Səfəvi sarayına göndərilmiş diplomatiya Antoni Cenkinson. 90 yollamışdı. Belə bir şəraitdə, Venesiya şah Təhmasibə gizli məktub yollayaraq, ona Qərb dövlətlərinin köməyi ilə Türkiyəyə qarşı müharibəyə başlamağı təklif etmişdi. Y. Mahmudovun məlumatına görə, Venesiya respublikasının məktubunda göstərilirdi ki, Türkiyəyə qarşı ―əgər Səfəvi dövləti şərqdən, Venesiya və başqa xristian dövlətləri isə qərbdən eyni vaxtda hücuma başlasalar, Türkiyə döyüşçülərini iki cəbhəyə ayırıb. məğlubiyyətə uğratmaq mümkün ola bilər. Belə olan təqdirdə şah Təhmasib əvvəllər Osmanlı imperiyası tərəfindən ədalətsiz işğala məruz qalan Səfəvi torpaqlarını geri qaytarar‖. Məktubun sonunda Venesiya hökuməti Səfəvi hökmdarını tezliklə Türkiyəyə hücum etməyə çağırır və vəd edirdi ki, ―başqa xristian dövlətləri ilə birlikdə ümumi düşməni suda və quruda darmadağın etmək üçün bütün güc və qüvvəsini sərf edəcəkdir‖. 169 Məgər Venesiyanın Şah Təhmasibə yolladığı bu məktubda yazılanlar həmin dövlət tərəfindən vaxtı ilə Uzun Həsənə yollanan məlum təkliflərlə həmahəng səslənmirmi? Şübhəsiz ki, Şah Təhmasib kimi ehtiyatlı bir hökmdar Venesiyanın həmin təklifi ilə düşünülməmiş şəkildə razılaşa bilməzdi. İkinci tərəfdən isə həmin təklif müəyyən mənada Şah Təhmasibi şirnikləndirməyə də bilməzdi. Lakin ―Qərb diplomatiyasının mahiyyətini yaxşı anlayan şah Təhmasib‖ 170 Amasya sülhünü pozmağa iqdam etmədi, çünki, şübhəsiz ki, Şah Təhmasib Venesiya-Ağqoyunlu münasibətlərindən xəbərdar idi. O yaxşı, bilirdi ki, Uzun Həsənin döyüşündə II Məhəmmədə məğlubiyyətinin əsas səbəbi ona vəd edilən hərbi silah və ləvazimatın vaxtında Venesiyadan gətirilib çıxarılmaması idi. Ona bu da məlum oldu ki, iki əzəmətli imperiyanı – Səfəvilər dövlətini və Türkiyənin bir-biriləri ilə döyüşdürmək, nəticədə isə onların hər ikisini zəiflətmək Avropa dövlətləri üçün faydalı idi. Tezliklə Venesiya respublikası Şah Təhmasibə ikinci məktubunu da yolladı. Həmin məktubu ―uzun illər Konstantinopolda yaşamış‖, ―Türkiyə üzrə mütəxəssis‖, ―cənab Türk (II Səlim – Ş.F.) və cənab Sufi (Şah Təhmasib – Ş.F.) arasındakı ziddiyyətlər müfəssəl məlumatı olan‖ Venesiya senatının katibi Vinçesko d'Alessandri Səfəvi sarayına gətirmişdi. Bu məktubda elə birinci məktubun məzmununda idi. Orada əlavə olaraq vəbər verilirdi ki, Venesiya əleyhinə Kiprə, həmçinin Almaniya və Dalmasiyaya qoşun göndərən Türkiyə asanlıqla məğlub edilə bilər, belə ki, ―başqa xristian hökmdarları da Türkiyə əleyhinə müharibə üçün öz ordularını hazırlamaqdadırlar, Roma papası və İspaniya kralı isə, artıq öz hərbi qüvvələrini Venesiya qüvvələri ilə birləşdirmişlər‖. 171 Bu Venesiya diplomatının məlumatına görə, o, şahın üçüncü oğlu Heydər Mirzə ilə görüşmüş, söhbət vaxtı Səfəvi şahzadəsi ona demişdi ki, tezliklə onun şahla görüşü təşkil ediləcəkdir, lakin bu şərtlə ki, həmin görüş ―ciddi bir sirr olaraq qalmalı və heç kəs aparılacaq söhbətdən xəbərdar olmamalıdır‖. 172 Bu bir daha təsdiq edir ki, Səfəvi hökmdarı Osmanlı imperiyası ilə sülh münasibətlərini qoruyub saxlamağa cəhd edir, onun əleyhinə Qərb dövlətləri ilə açıq danışıq Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|